De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Suy, laten we deze week beginnen in Azië. Er zijn berichten over grote hongersnood en zelfs kannibalisme in Noord-Korea.
ERIK SUY : Heel Oost-Azië zit in een stroomversnelling. Noord-Korea is daarvan één element. Dat land wordt geteisterd door een combinatie van natuurrampen en economisch en politiek mismanagement. Eén van de gevolgen is een latente hongersnood die miljoenen mensen treft. Zuid-Koreanen, Japanners en Amerikanen profiteren ervan om hun voedselhulp te koppelen aan politieke voorwaarden. Maar het Noord-Koreaanse volk heeft net als elk ander zijn trots, en aanvaardt geen dictaten uit het buitenland. We zien ondertussen wel voor het eerst verscheidene topambtenaren uit het Noorden overlopen, een indicatie van intern verzet. Tegelijkertijd krijgen grote bedrijven uit Zuid-Korea langzaamaan voet aan de grond in het Noorden. Daarmee lopen ze vooruit op een mogelijke hereniging, al is niet iedereen overtuigd van het nut daarvan. De Zuid-Koreanen hebben met interesse de problemen bij de Duitse hereniging gevolgd, en beseffen dat die bij hen nog eindeloos veel groter zouden zijn. Toch is het nuttig om in het Noorden voor industriële inplanting en werkgelegenheid te zorgen. Als de grens ooit wat meer opengaat, kan dat een te grote vlucht van het Noorden naar het Zuiden voorkomen.
Bereidt Noord-Korea een oorlog voor, in de hoop met een externe vijand de aandacht van de interne moeilijkheden af te leiden ?
SUY : Noord-Korea heeft een regeringsleger en een reeks paramilitaire organisaties. Men schat het aantal manschappen op twee miljoen. Dat is veel, maar het blijft een wanhoopsdaad om het Zuiden aan te vallen. Militair heeft Noord-Korea geen enkele kans tegen een vooral technologisch superieure tegenstander. De Amerikanen zijn via satellietspionage perfect op de hoogte van het volledige Noord-Koreaanse arsenaal. Noord-Korea heeft gezien hoe Irak in de pan is gehakt door de geallieerden, het zou zelf een even smadelijke nederlaag tegemoet gaan. En het hoeft niet te rekenen op hulp van China.
De oorlogsdreiging is hoe dan ook een feit dat spanning veroorzaakt in de regio.
SUY : Ja, maar ook andere elementen doen dat. Ik ben niet gerust in allerlei kleine territoriale conflicten tussen China, Japan, Taiwan, Rusland, Vietnam, Thailand, de Filipijnen en andere. Dat gaat telkens om op zich onbetekenende rotsen of eilanden, maar ze liggen allemaal in de strategisch belangrijke slurf die zich uitstrekt van de Straat van Sumatra tot boven Japan. Een cruciale strook voor het transport van olie. Die keten van kleine disputen zorgt voor een explosieve situatie, waarmee de internationale gemeenschap rekening moet houden.
Hoe staat het met de economische successen in Zuid-Korea ?
SUY : Ook daarin komt een kentering. Korea was één van de meest opvallende Jonge Tijgers, maar meer en meer grote bedrijven en banken krijgen het lastig of gaan failliet. De troef van de lage lonen valt weg, ik schat de nettolonen in Korea hoger dan in België. De Koreaanse economie zoekt exportmogelijkheden, en is met firma’s als Daewoo, Samsung en Hyundai nadrukkelijk in Europa aanwezig. Maar de handelsbetrekkingen zijn voorlopig eenzijdig. Korea heeft een gesloten economie, waar een buitenlandse onderneming niet binnen geraakt, tenzij ze een hoge prijs betaalt. De Koreanen hebben datzelfde verwijt gemaakt aan de Europese Unie. Korea kampt bovendien met corruptie en met de machtsconcentratie in grote bedrijven. Een paar superondernemingen als Daewoo en Hyundai overheersen alles, omdat ze een uitgebreid gamma van diverse producten op de markt brengen. Beginnend bij auto’s en eindigend bij messen en vorken. De staat probeert dat beter te reguleren, maar zo een fenomeen draai je niet in één twee drie om.
Wat mij bij elk bezoekt treft, is de expansie van Seoel, dat letterlijk uit zijn voegen barst. In korte tijd is de bevolking uitgegroeid van één miljoen tot elf miljoen inwoners. De stad zit ingebed tussen de bergen en kan niet meer uitdeinen. Dus bouwt men bij in de hoogte. Seoel is een akelige aaneenschakeling aan het worden van identieke hoge flatgebouwen. De Koreanen zelf, die zo al graag bij elkaar kruipen, beschouwen die flats als het toppunt van luxe. Maar de leefbaarheid van de stad komt in het gedrang. Het verkeer staat gewoonweg stil.
Verliest het Westen zijn politieke invloed in Azië ?
SUY : Op de Asean-top van Oost-Aziatische landen heeft de eerste-minister van Maleisië een merkwaardige toespraak gehouden, waarin hij de Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 een westers product noemde, dat in Azië niet werkbaar is. China heeft vroeger al laten horen dat het Westen moet ophouden met de Aziaten de les te komen spellen. Dat is een ander symptoom van de beweging in Azië.
Ook in Noord-Azië is de spanning opgelopen. Turkije opereert in Noord-Irak tegen de PKK. En Iran valt Zuid-Irak binnen om opposanten van het regime uit te schakelen.
SUY : De achtergronden van die incidenten zijn moeilijk in te schatten. Ondanks het vliegverbod dat Amerikanen en Britten zouden moeten waarborgen, voeren de Turken regelmatig raids op Noord-Irak uit, zogenaamd om de PKK te bestrijden. In het zuiden doet Iran hetzelfde. Het klimaat in Iran is veranderd na de verkiezingen en het aantreden van president Khatami. Dat zou kunnen leiden tot een dooi met Washington, maar anderzijds protesteren de Amerikanen tegen de Iraanse inval en sturen ze vliegdekschepen.
Ik denk dat het in die regio niet draait om de Koerden of om Saddam Hoessein, maar enkel om de economische belangen een beetje verderop, rond de Kaspische Zee. Want daar zit meer olie in de grond dan men ooit heeft vermoed. Na de implosie van de Sovjetunie zijn er rond die Kaspische Zee vijf nieuwe onafhankelijke staten ontstaan, wat de strijd om de exploitatie en het vervoer van de olie nog ingewikkelder maakt dan vroeger. De Russen willen het transport over Russisch grondgebied, maar hun probleem is dat ze langs het kruispunt van Grozny in Tsjetsjenië moeten. Anderen willen de olie door Turkije leiden. Iran wil ze naar de Perzische Golf sluizen, wat Saudi-Arabië en de Arabische Golfstaten dan weer alarmeert. Complicaties genoeg, die veel belangrijker zijn dan de kwestie van de Koerden of de Iraanse ballingen. En het gaat niet alleen om olie, maar evenzeer om water. Dat roept een potentieel conflict op tussen Irak en Turkije, en zou ook in het Midden-Oosten voor een kruitvat kunnen zorgen. Want Turkije en Irak hebben beide een lange grens met Syrië.
De politieke constellatie verandert in veel van die landen. In Turkije bijvoorbeeld, heeft het leger premier Erbakan aan de kant gezet toen hij toenadering zocht tot Iran.
SUY : Turkije is van enorm strategisch belang. Ik vermoed dat de Amerikanen niet hebben geduld dat er een alliantie tussen Turkije en Iran tot stand zou komen, en hun invloed hebben aangewend bij het Turkse leger. De Amerikanen blijven Iran als een terroristisch land beschouwen, hoewel er zoals gezegd tekenen zijn van een soepeler beleid in Teheran. Russen, Chinezen, Fransen en Duitsers proberen door te dringen op de Iraanse markt. De Amerikanen zijn terughoudender en schermen met hun wet-d’Amato, die buitenlandse bedrijven verbiedt om handel te drijven met Iran, Irak en Libië. Het bracht hen de afgelopen week in conflict met het Franse Total, dat aan het hoofd van een buitenlands consortium een gasveld in de Perzische Golf wil ontginnen. Er is de gelijkaardige wet- Helms-Burton, die contacten met Cuba verbiedt. Ik vraag me af hoe de Europese Unie, Rusland en de Aziatische landen daarop zullen reageren. Want de Amerikanen permitteren zich veel. Ook in verband met de Kaspische olie willen ze vanop tienduizend kilometer afstand bepalen waar de pipelines moeten liggen. Dat is een vorm van arrogantie die overdreven en kortzichtig is.
In het Midden-Oosten worden de onderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen voor de zoveelste keer nieuw leven ingeblazen. Maar het blijft een processie van Echternach, de joodse nederzettingen op Palestijns gebied staan niet op de agenda.
SUY : De Palestijnen dansen op de tonen van Israël, dat beslist wanneer er overlegd wordt, en waarover. Ik heb de indruk dat de Palestijnen, op de extremisten na, geen eigen strategie hebben. Om het even welke onderhandelingen gevoerd en welke akkoorden gesloten worden, het lijkt mij vast te staan dat Israël nooit de bezette gebieden zal teruggeven, dat het zal blijven kolonies bouwen, en dat het nooit zal instemmen met een Palestijnse staat. En het maakt weinig verschil of Likoed dan wel Labour in de regerig zit. Meer dan wat kleine toegevingen om de schijn op te houden, moeten de Palestijnen niet verwachten.
Vredesbesprekingen worden steeds gepatroneerd door Washington. Worden de Palestijnen bewust bedrogen door de Amerikanen ?
SUY : De Verenigde Staten zijn de meest trouwe partner van Israël, al zijn er nu en dan wrijvingen. Aan de andere kant weten de Amerikanen dat ze een gematigde gesprekspartner hebben aan Yasser Arafat, die twintig jaar geleden ?de gevaarlijkste terrorist ter wereld? werd genoemd. Wie na hem komt, is voor Amerikanen èn Israëliërs een groot vraagteken. Ze moeten er dus over waken dat ze Arafat aan de onderhandelingstafel houden en hem een of andere vorm van compromis kunnen voorschotelen. Maar uiteindelijk zullen de Palestijnen altijd de verliezers zijn.
Israël heeft sjeik Ahmed Yassin, de stichter van Hamas, vrijgelaten en naar Jordanië overgebracht. Wellicht in ruil voor twee Mossad-agenten.
SUY : Een cynische ruil, nu we weten dat de Mossad heeft gepoogd om Khaled Meshal, de huidige Hamas-leider, te vergiftigen. Het valt af te wachten of premier Netanyahu ongeschonden uit deze affaire komt. Het vrijlaten van sjeik Yassin kost geen moeite. Die man is zwaar ziek, Israël kan zich niet veroorloven dat hij in één van zijn gevangenissen zou sterven, en moest hem in allerijl zien kwijt te geraken. Ze hebben hem trouwens niet naar Gaza gebracht, waar hij woonde, maar naar Jordanië. Bij wijze van cadeautje, om koning Hoessein vergevingsgezind te stemmen na de actie van de Mossad. Hoessein kan hem dan in triomf naar Gaza terugbrengen.
Tot slot Congo, waar Laurent Kabila het VN-onderzoeksteam tegenwerkt, en de hulporganisaties wegstuurt uit Oost-Zaïre.
SUY : Oost-Congo is een drama voor de hulpbehoevenden en de slachtoffers van het geweld. Maar VN-inspecteurs worden vaker tegengewerkt. Kabila heeft het onderzoeksteam tenminste in Kinshasa toegelaten. Dat pleit hem voor de rest niet vrij, maar er zijn voorbeelden genoeg waar de VN-rapporteurs het land niet eens binnen mochten. Wat hen vaak niet heeft belet om toch dikke rapporten te schrijven over de toestand ter plaatse, maar dat is een andere kwestie. Vanuit juridisch standpunt moet ik er op wijzen dat hulporganisaties niet het recht hebben om naar eigen goeddunken aan de slag te gaan, zonder toelating van de plaatselijke regering. De internationale rechtsregels staan dat voorlopig niet toe. Men probeert daar een oplossing voor te vinden, maar het zal niet eenvoudig zijn om het recht om hulp te bieden in sluitende regels vast te leggen. Want dat betekent een aantasting van de soevereiniteit van elk land. Intussen is de secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan, gevraagd om de Veiligheidsraad in te lichten over de tegenwerking van het VN-team. De mogelijkheid bestaat dat de Veiligheidsraad Congo verplicht om dat onderzoeksteam toe te laten en zijn werk te laten doen. Dat zou een beslissing kunnen zijn met verstrekkende gevolgen.
Koen Meulenaere
