In ‘De Kroonraad’ geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Willy Claes over de kiesstrijd, het begrotingsbeleid, de oorlog in Irak, de ontwikkelingen in Israël, en de verkiezingen in India.

Mijnheer Claes, de verkiezingscampagne wordt beheerst door de vraag of Paars voort kan regeren, ook op het federale niveau.

WILLY CLAES: Op basis van opiniepeilingen doe ik geen voorspelling. Maar als Paars in moeilijkheden raakt, zal het niet zijn door het gevoerde beleid, maar wel door interne verdeeldheid en vergissingen bij de VLD. De insiders hadden al een hele tijd vastgesteld dat er bij de liberalen te veel mensen naast hun schoenen liepen. Dat kwam scherp aan het licht bij de tragikomedie rond de nieuwe Antwerpse burgemeester, en de discussie rond het migrantenstemrecht was het culminatiepunt. De VLD heeft zich daar in de eigen voet geschoten door Hugo Coveliers en consorten ongecontroleerd in de vuurlijn te sturen. En daarna heeft ze zich ook nog in de andere voet geschoten, door na het onverhoopt verzoenende partijcongres opnieuw te beginnen. Wat sommige VLD’ers toen heeft bezield, begrijp ik nog steeds niet.

Overigens lijkt CD&V weinig te hebben geleerd van het wedervaren van de liberalen. Ze toont zich in deze campagne erg voortvarend, hoogmoedig zelfs. Mocht CD&V inderdaad onmisbaar worden voor de Vlaamse regering, zal ze hoe dan ook willen toetreden tot de federale. En dan ontstaan daar ernstige problemen, want driepartijencoalities zijn in het verleden zelden efficiënt gebleken. Toch geef ik de SP.A de raad niet al te voorbarig op een coalitiewissel te speculeren, al was het maar omdat respect voor het gegeven woord altijd een van de hoekstenen is geweest voor de credibiliteit van de socialisten.

Uit de aanloop naar de verkiezingen trek ik voorlopig twee lessen. Ten eerste dat het land te klein is voor een echte federale logica. Je kunt niet praten over Vlaamse verkiezingen, zonder er de federale politiek bij te betrekken. De bevoegdheden zijn zo verdeeld dat er een lijn móét zijn tussen het federale en het regionale. Je kunt, zoals Steve Stevaert zegt, niet op het ene niveau beleid voeren en op het andere oppositie. Ondanks de juridische acrobatieën die daartoe vereist zijn, zal men toch moeten proberen om in ons land de verschillende verkiezingen te doen samenvallen.

De tweede les, en die geldt voornamelijk voor de socialisten, is dat de christen-democraten van de voorbije twee, drie jaar gebruik hebben gemaakt om de christelijke zuil te hergroeperen en te herorganiseren. Vooral de jongste maanden was dat duidelijk te merken. De ene keer komt de aanval vanuit Caritas, de andere keer vanuit het vrij onderwijs, op Rerum Novarum weer van ACV en ACW. Ik wacht met nieuwsgierigheid op de aanval vanuit de Boerenbond. De ontzuiling is een theoretisch interludium geweest, maar de katholieke zuil heeft nog steeds dezelfde samenhang en trefkracht als voorheen.

Cijfers van Rekenhof, Planbureau en OESO spreken de optimistische begrotingsvoorspellingen van de regering tegen. Wie heeft gelijk?

CLAES: Vooreerst wil ik opmerken dat de kritiek van CD&V op het begrotingsbeleid van Paars ongeloofwaardig klinkt. De resultaten van regeringen met christen-democraten waren doorgaans heel wat minder briljant. In alle objectiviteit moet men toegeven dat het een krachttoer is geweest om vijf keer na elkaar een federale begroting in evenwicht af te sluiten. Dat is veel andere EU-landen níét gelukt. Aan Vlaamse zijde is bovendien de schuld met de helft afgebouwd. Ik weet wel dat zowel de federale als de Vlaamse regering de eerste jaren hebben kunnen profiteren van een zeer gunstige economische wind, maar ook toen dat niet meer zo was, bleven de begrotingen sluitend. Daartoe worden dan wel ‘kabels’ gebruikt, eenmalige operaties zoals met het Belgacom-pensioenfonds, maar dat is van alle tijden.

De enige waarschuwing die ik zowel de Vlaamse als federale regering geef, is dat er te veel structurele en weerkerende uitgaven in het leven zijn geroepen, waardoor de bewegingsruimte voor nieuwe initiatieven bijzonder eng is geworden. En dat steekt schril af tegen de vele kiesbeloften, waarvan de budgettaire kosten en haalbaarheid liefst verzwegen worden. Temeer omdat de economische vooruitzichten matig zijn.

Met nieuwe foto’s over foltering en vernedering van Iraakse gevangenen, zakken de Amerikanen almaar dieper weg in het moeras van de oorlog in Irak.

CLAES: Het gaat in Irak van kwaad naar erger. De schandalige behandeling van de Iraakse krijgsgevangenen is een psychologische blunder die het krediet van de Amerikanen onder nul heeft gebracht. Hopelijk blaast men het gezamenlijke bezoek van George W. Bush en Tony Blair aan Irak af, want dat zou een nieuwe provocatie zijn. De Amerikaanse militairen waren duidelijk niet voorbereid op hun taak en niet vertrouwd met de islamcultuur. Neoconservatieve politici die de jonge soldaten hebben wijsgemaakt dat ze als bevrijders zouden worden onthaald, dragen een grote verantwoordelijkheid. In een normaal werkende democratie was Donald Rumsfeld al lang ontslagen, maar omdat het een verkiezingsjaar is, stelt men hem liever op als buffer voor de president. Maar de publieke opinie krijgt steeds meer begrip en zelfs goedkeuring voor de weerstand van allerlei Iraakse groeperingen. Tussen twee haakjes: de geheime diensten hebben altijd beweerd dat de leden van de ex-Baathpartij over veel geld en wapens beschikten, en dat Irak het uitgelezen terrein was voor rekrutering en opleiding van terroristen, twee beweringen die door de feiten bevestigd worden.

De Amerikanen zijn vastbesloten eind juni de macht aan een Iraakse regering over te dragen. Is dat verantwoord?

CLAES: Ik geef nog een kleine kans aan VN-vertegenwoordiger Lakhdar Brahimi om die delicate operatie in goede banen te leiden. Al is de moord op Izzedin Salim, de leider van de huidige interimbestuursraad, geen goed voorteken. Toch is een machtsoverdracht eind juni misschien het minste kwaad. Want hoe langer je de indruk geeft aan de Irakezen dat de Amerikanen de touwtjes in handen houden, des te sterker zal het gebruik van geweld aangroeien en des te moeilijker zal het voor de VN zijn om nadien orde op zaken te stellen.

Mede door de oorlog in Irak bereikt de olieprijs in de VS een recordhoogte. Zal ook dat de regering-Bush worden aangerekend?

CLAES: De hoge olieprijs is een slechte zaak voor iedereen. Er is geen acute dreiging van structurele schaarste, maar conjunctureel zitten we in moeilijkheden. De OPEC kondigt wel aan dat ze de productie zal verhogen, maar op Saudi-Arabië na hebben de leden niet veel manoeuvreerruimte. En andere grote olieleveranciers, zoals Rusland, hebben alle belang bij hoge prijzen. De beurzen zullen nog een hele tijd zenuwachtig blijven, niet alleen door Irak, maar ook door het Israëlisch-Palestijnse conflict, de vrij zwakke oliereserves van de VS, en de toenemende vraag naar olie van nieuwe economische reuzen als China en India.

Het lijkt soms alsof ik opnieuw aan het lezen ben in het Witboek voor Energie dat ik na de crisissen van de jaren zeventig op Economische Zaken heb opgesteld. Als morgen alle Chinezen evenveel energie gebruiken als nu alle Amerikanen, is de huidige wereldproductie van olie onvoldoende om aan de Chinese vraag te kunnen voldoen. Met dat structurele probleem blijven we geconfronteerd. De conclusies zijn misschien niet origineel, maar daarom niet minder waardevol: we moeten meer dan ooit inspanningen doen voor nieuwe rationele verbruiksmethoden, recyclagesystemen, en research naar alternatieve energie.

De Israëlische regering voert in Gaza het offensief tegen de Palestijnen op.

CLAES: Premier Ariel Sharon voelt zich oppermachtig dankzij de ‘carte blanche’ die hij van Bush heeft gekregen. Hij blijft ongestoord inbreuken plegen op het internationaal publiek recht, ondanks alle afkeuringen van de VN-Veiligheidsraad en de wereldopinie. Het opzet is duidelijk: hij wil de Palestijnen fysiek en moreel zo verzwakken, dat ze aan de onderhandelingstafel geen weerwerk meer zullen bieden. Voorlopig lijkt hij daarin te slagen, dankzij de stille goedkeuring van de Amerikanen en de schandelijke apathie van de Europeanen. Rusland is te zwak om zich te moeien, dat geldt ook voor de Arabische landen die bovendien onderling verdeeld zijn, en China beperkt zich tot de rol van een regionale Aziatische mogendheid. We kunnen enkel hopen dat een machtswissel in het Witte Huis opnieuw een kans biedt voor de Oslo-traditie van ernstige onderhandelingen.

In India wint de Congrespartij de verkiezingen, maar Sonia Gandhi laat het premierschap over aan veteraan Manmohan Singh.

CLAES: Ook in India zullen ze nu wel weten hoeveel belang ze aan opiniepeilingen moeten hechten, want de overwinning van de Congrespartij was een volslagen verrassing. India is kwantitatief de grootste democratie ter wereld, maar blijft ook een kastemaatschappij met enorme etnische en religieuze tegenstellingen. Dat de radicale hindoepartij een nederlaag heeft geleden is positief, want wie godsdienst als basis neemt voor een politiek beleid bedreigt de democratie. Negatief is het scherp oplaaiende nationalisme, een trend die we helaas in de hele wereld zien. De beste indicator voor de nationalistische reflex was het instorten van de beurs, toen het ernaar uitzag dat mevrouw Gandhi, een Italiaanse van afkomst, premier zou worden.

Ik verwacht niet dat de verhoudingen tussen India en Pakistan nu spectaculair zullen verbeteren. Het verleden heeft aangetoond dat ook de Congrespartij geen duimbreed toegeeft wanneer het probleem-Kashmir op tafel komt. Meer dan ooit zal Washington op beide acteurs zware druk moeten uitoefenen, zeker omdat Pakistan op dit moment van grote strategische waarde is voor de strijd tegen het terrorisme, zowel in Afghanistan als in Irak. De Amerikanen hebben behoefte aan rust tussen de twee nieuwe nucleaire machten.

Koen Meulenaere

Willy Claes : ‘Het krediet van de Amerikanen is onder nul gebracht.’