Make-up is zo oud als de straat. Bijna alle vrouwen en steeds meer mannen brengen kleur aan op hun huid. Sommigen laten de kleurtjes zelfs met een naald in hun huid aanbrengen om ze langer ter plaatse te houden. Maar is al die smurrie wel goed voor de huid?
Het zijn al lang niet meer alleen havenarbeiders en andere zware jongens die zich laten tatoeëren. Tatoeages zijn in, je komt ze in alle lagen van de bevolking tegen. Zeker sinds popsterren en andere tv-vedetten zich laten tatoeëren zijn huidversieringen de marginaliteit ontgroeid. Hoe reageert de huid op al die verfstoffen? Een vraag voor professor Vera Rogiers, toxicologe en apotheker, en tevens diensthoofd van het laboratorium toxicologie en dermato-cosmetologie aan de Vrije Universiteit Brussel. ‘Vanuit medisch oogpunt stellen tatoeages twee problemen’, zegt Rogiers. ‘Ten eerste kan men bij het aanbrengen van een tatoeage bacteriën of virussen in de huid brengen. Ten tweede zijn de gebruikte kleurstoffen niet altijd even veilig.’
Nederlands onderzoek naar de hygië- ne in tattoo shops heeft uitgewezen dat maar liefst twintig procent van de kleurstofpotjes die gebruikt worden, besmet zijn met bacteriën (besmetting met virussen werd in deze studie niet onderzocht). Zelfs in sommige gesloten potjes vonden de onderzoekers bacterië- le besmettingen. Potjes bevatten tien tot vijfentwintig milliliter verfstof, wat betekent dat zo’n potje vaak weken openblijft vooraleer alle kleurstof opgebruikt is. De kans op besmetting neemt dan uiteraard toe. Rogiers: ‘Het spreekt voor zich dat je niet alle tattoo shops over dezelfde kam mag scheren. Sommige tatoeëerders gaan zeer professioneel te werk en beperken daarmee het risico op besmetting. Wordt een tatoeage daarentegen geplaatst in een duister achterkamertje, dan is de kans op een huidinfectie groter.’
Een tweede probleem is dat de bij tatoeages gebruikte kleurstoffen nog altijd buiten de wetgeving vallen. Er bestaat een wetgeving voor kleurstoffen in voedingsmiddelen en kleurstoffen in cosmetica, maar voor de kleurstoffen in tatoeages zijn er geen regels. Je kunt tatoeages niet onderbrengen bij de cosmetica, want ze worden met naalden in de huid gebracht, terwijl cosmetische producten op de huid worden gesmeerd. Ze ressorteren ook niet onder de geneesmiddelenwetgeving, want een geneesmiddel moet per definitie óf een curatieve óf een preventieve werking hebben. En daar is bij tatoeëren helemaal geen sprake van.
Buiten de wet
Voor tatoeages worden diverse types van kleurstoffen gebruikt. De meest gebruikte kleurstof is koolstof (zwart), waar geen problemen mee te verwachten zijn. Daarnaast hanteert men vooral anorganische metallische kleurstoffen. Zware metalen zoals lood, cadmium en kwik, waarvan toxische effecten op de gezondheid beschreven werden, worden nog courant gebruikt in tatoeages. Ook chroom, nikkel en kobalt, die allergische reacties kunnen uitlokken, komen voor in de tattoo-verfstoffen. ‘Deze zware metalen zou men beter niet meer in de huid inbrengen’, stelt professor Rogiers. ‘Mensen met metaalbevattende tatoeages gaan daar niet aan dood, maar het gebruik van deze metalen voor iets wat in de huid gebracht wordt en daar levenslang aanwezig blijft, klopt ook niet. De wetgever moet dat gebruik aan banden leggen.’
Een tweede type kleurstoffen gebruikt in tatoeages zijn de diazo-kleurstoffen. Dit zijn producten met een dubbele stikstofbinding. Wanneer diazo-kleurstoffen gesplitst worden, ontstaan aromatische amines en sommige daarvan zijn kankerverwekkend. Van de diazo-kleurstoffen waarvan kankerverwekkende eigenschappen zijn aangetoond, verbiedt de wet het gebruik in cosmetica. Maar niet in tatoeages, want die vallen zoals gezegd buiten de wet. Rogiers: ‘Daarmee wil ik niet gezegd hebben dat mensen met tatoeages waarin deze kleurstoffen gebruikt worden kanker zullen krijgen. Want uiteraard is ook de mate van blootstelling belangrijk. Maar toch, het gebruik ervan in de huid lijkt not done.’
De mens evolueert, zijn tattoo niet. Veel mensen laten hun tatoeages na verloop van tijd weer wegnemen. Naar schatting krijgt minstens de helft van alle getatoeëerden vroeg of laat spijt. Wat wil je, als er ‘liefste Nadia’ op je arm prijkt en het ondertussen Marina geworden is. Of als er ‘ fuck the system‘ staat, terwijl de persoon in kwestie een respectabel burger geworden is. Gelukkig kunnen tatoeages vandaag vakkundig verwijderd worden met behulp van een selectieve laser. De laser zendt een lichtstraal uit die door de tatoeage-inkt selectief wordt opgeslorpt. De inktdeeltjes vallen uiteen en de tatoeage verbleekt. Dat kan niet in één keer. Er zijn meerdere behandelingssessies nodig, afhankelijk van de kleur, de hoeveelheid inkt en de grootte van de tatoeage. De resultaten zijn tegenwoordig wel heel goed.
Maar wat gebeurt er met de gesplitste kleurstoffen? Rogiers: ‘Daar is nooit onderzoek naar gedaan, maar naar alle waarschijnlijkheid raak je in zo’n geval de kleurstoffen nooit meer kwijt. Ze worden door de laser in ultrafijne deeltjes gesplitst die grotendeels in de cellen worden opgeslagen en daar blijven ze levenslang zitten. Stel dat iemand zijn hele rug had laten tatoeëren en dat daarin kankerverwekkende diazo-kleurstoffen gebruikt werden, loopt zijn gezondheid dan, ook na verwijderen van de tatoeage, gevaar? We weten het niet. Ons gezond verstand zegt alleen dat we beter kunnen afstappen van het gebruik van producten die toxisch kunnen zijn.’
Een derde groep kleurstoffen gebruikt bij tatoeages zijn natuurlijke kleurstoffen zoals henna, maar die zijn minder populair bij tatoeëerders, omdat de kleuren sneller verdwijnen.
Totnogtoe bestaat er weinig wetgeving over tatoeages, al zal dat in de nabije toekomst veranderen. De experts die zich in de Europese Commissie buigen over de samenstelling van cosmetica, het Scientific Committee on Cosmetic Products and Non-food Products (SCCPNP), gaan hun taak verruimen en zullen in de toekomst ook andere producten onder de loep nemen, onder andere de kleurstoffen gebruikt bij tatoeages. Het huidige comité, waar professor Rogiers momenteel deel van uitmaakt, breidt zijn werkzaamheden vanaf juni 2004 uit en gaat voortaan als ‘Scientific Committee for Consumer Products’ (SCCP) door het leven. Rogiers: ‘Naar ik vernomen heb, staan tattoos op de agenda van dit jaar en start nu al het voorbereidende werk voor een regelgeving voor tatoeages, zowel wat de kleurstoffen als wat de hygiëne bij het aanbrengen van tatoeages betreft.’
Permanente make-up
Er bestaan verschillende types van tatoeages. Bij de klassieke tatoeage zijn de tekeningen aangebracht op de dikkere delen van de huid, zoals de arm, de rug of een bil. Omdat de huid daar dikker is, is de kans dat de kleurstoffen doorheen de huid dringen beperkt. Daardoor houden kleuren ook beter op die plaatsen. Een tweede type van tatoeage, tegenwoordig zeer in trek, is de permanente make-up. Steeds meer vrouwen verkiezen het om ’s morgens gemaquilleerd uit bed te stappen of om niet voortdurend bezig te moeten zijn met potloden en doekjes om uitgelopen make-up bij te werken. Meer en meer schoonheidsinstituten bieden daarom permanente make-up aan, waarbij kleurpigmenten worden aangebracht in de huid (de lederhuid) in plaats van er bovenop. Vooral wenkbrauwen, oogcontouren en lippen worden op die manier bewerkt. Permanente make-up wordt dus aangebracht op dunnere huidgedeelten. De kans dat de kleurstoffen doorheen de huid in het lichaam dringen, is dan ook groter. Wie ooit permanente make-up liet aanbrengen, zal ervaren hebben dat de kleurstoffen ook sneller verdwijnen. Ze zijn meegevoerd met de oppervlakkige bloedvaatjes die vlak onder de dunne huidlaag liggen. Ook voor deze vorm van tatoeëring ontbreekt vandaag elke regelgeving.
Kleurstoffen in cosmetica
Om permanente make-up aan te brengen, is nochtans een degelijke opleiding en enige ervaring nodig, naast een strikte hygiëne. Tot de cosmetische tatoeages horen ook de zogenaamde tatoeages voor klinische doeleinden. Zo zullen medici na een borstamputatie en -reconstructie vaak een tepel tatoeëren op de nieuwe borst. Een ander voorbeeld zijn getatoeëerde wenkbrauwen bij mensen die om een of andere reden niet meer over hun natuurlijke wenkbrauwen beschikken, na het wegnemen van een huidgezwel ter hoogte van de wenkbrauwen bijvoorbeeld.
Volgens de Europese Commissie is een cosmetisch product ieder product dat bedoeld is om in contact te komen met de uitwendige gedeelten van het menselijk lichaam (huid, beharing, nagels, lippen en uitwendige genitaliën) of met de tanden en slijmvliezen van de mondholte, met als intentie reiniging, parfumering, verfraaiing, of om de lichaamsgeur te corrigeren, te beschermen of in goede conditie te houden. Met andere woorden, niet alleen make-up, maar ook tandpasta, shampoo, parfum, badschuim tot zelfs geparfumeerd toiletpapier zijn voor de Europese wetgever cosmetische producten.
In tegenstelling tot de kleurstoffen in tatoeages, bestaat er een uitgebreide Europese wetgeving over kleurstoffen in cosmetica. Vera Rogiers: ‘Deze wetgeving onderscheidt vier categorieën, afhankelijk van de doeleinden van het product in kwestie. Hoe langer het middel op de huid blijft, hoe strenger de wet. Kleurstoffen uit groep een (de strengst beoordeelde groep) mogen in alle cosmetica gebruikt worden. In groep twee zitten kleurstoffen die voor alle cosmetische producten gebruikt mogen worden, met uitzondering van de producten die in de omgeving van de ogen worden aangebracht. In groep drie zit alles wat niet in contact mag komen met de slijmvliezen. In groep vier ten slotte zitten dan de kleurstoffen die enkel zijn toegelaten in producten die slechts kortstondig met de huid in contact komen (badschuim, shampoo). De door de cosmetische wetgeving gereglementeerde kleurstoffen worden aangeduid met CI ( color index) en een nummer. In Europa zijn alle kleurstoffen dankzij hun CI-code te identificeren; het moet namelijk op de verpakking vermeld staan. In de Verenigde Staten hanteren ze een ander systeem, waarbij de kleurstoffen een naam krijgen.
Heibel rond haarverf
Cosmeticafabrikanten worden geacht de CI-tabellen te raadplegen om uit te zoeken welke kleurstoffen in welke cosmetica toegelaten zijn. Alles wat met de huid in contact gebracht wordt, valt onder deze kleurstoffenregelgeving. Daartoe behoren ook de make-up voor kinderen, voor carnavalfeestjes of theater, voor poppen, net als de ‘plak- tatoeages’ in kauwgum, enzovoort. Dat de regels niet altijd gerespecteerd worden, is te verwachten. Zoek maar eens naar de CI-codes op plaktatoeages, die zo in trek zijn bij kinderen. ‘Alle producten controleren die onder de cosmeticawetgeving vallen, is onbegonnen werk’, zegt Rogiers. ‘Controles op dergelijke producten worden in de regel pas uitgevoerd als er klachten zijn. Van de fabrikanten wordt bovendien verwacht dat ze hun verantwoordelijkheid nemen. Het is overigens niet omdat een plaktatoeage in een kauwgum geen ingrediëntenlijst vermeldt, dat de kleurtjes per definitie toxisch zijn.’
De Europese lijsten met kleurstoffen voor cosmetica worden voortdurend up-to-date gehouden. Rogiers: ‘Zo is er momenteel nog geen lijst voor toegelaten kleuren in haarverven, maar daar wordt volop aan gewerkt.’ Over deze kleurstoffen ontstond beroering nadat een epidemiologisch onderzoek een verband suggereerde tussen haarverf en blaaskanker. Het ging in dit onderzoek om oxidatieve haarverven. Dit zijn de permanente haarverven die minstens tien wasbeurten houden. De Europese Commissie heeft daarom gevraagd aan alle fabrikanten van oxidatieve haarverven om een dossier over de veiligheid van hun product samen te stellen. Alle oxidatieve haarverven waarvan de veiligheid niet kan worden aangetoond of waarvan geen dossier wordt ingediend bij de Commissie worden binnenkort verboden. Rogiers: ‘Dit is gewoon een extra veiligheidsmaatregel. Mensen moeten nu niet panikeren wanneer ze al jaren hun haar laten verven. Het is niet omdat van een bepaalde verfstof de veiligheid niet is aangetoond dat het product onveilig is.’
De grens tussen veilig en onveilig is niet altijd even simpel te trekken. Een van de betwiste haarverfdossiers is lawsone, de rode verfstof uit de hennaplant (lawsonia alba). Dit gedoodverfde natuurproduct werd door de Europese Commissie als ‘niet helemaal veilig’ geklasseerd. De fabrikanten van hennaproducten zijn het daar niet mee eens en verzetten zich. Mocht lawsone op de verboden lijst belanden, dan mogen we een ander type van problemen verwachten. Henna wordt in de islamitische wereld namelijk ook gebruikt bij religieuze aangelegenheden.
Door Marleen Finoulst
