Over het Archivum Secretum van het Vaticaan deden nogal wat mythes de ronde. Een prachtig boekwerk verschaft een inkijk in het fascinerende archief van de paus.
Echt geheim zijn de geheime archieven van het Vaticaan nu ook weer niet. Zo opende paus Benedictus XVI in 2006 alle fondsen van het archief tot aan het einde van het pontificaat van Pius XI. Wat betekent dat alle pauselijke archieven tot 1939 toegankelijk zijn voor onderzoekers. Die oefenen inmiddels grote druk uit om ook de archiefstukken uit de oorlogsperiode vrij te geven, zodat ze een beter inzicht kunnen krijgen in de relaties van het Vaticaan met het nazistische Duitsland en het fascistische Italië.
Niettemin blijft het Archivum Secretum – het persoonlijke archief van de pausen – dat nog dagelijks wordt gevoed door de pauselijke diplomatieke vertegenwoordigers, een onuitputtelijke informatiebron.
In de 16e eeuw al hielden de pausen er permanente vertegenwoordigers op na. Tijdens het Congres van Wenen in 1815 werd door de grote mogendheden beslist dat de pauselijke nuntii dezelfde rang kregen als ambassadeurs. Daarmee is de pauselijke diplomatieke dienst – met een eigen Pauselijke Academie voor Kerkelijke Diplomatie, de zogenaamde Pontificia Accademia Ecclesiastica – de oudste nog functionerende ter wereld.
Volgens Larry Devlin, de CIA-agent die ten tijde van de onafhankelijkheid in Congo opereerde, beschikt de katholieke kerk ook over de doeltreffendste inlichtingendienst ter wereld. Vaak beter geïnformeerd dan zijn eigen CIA, voegde hij eraan toe.
Devlins bewering wordt ruim onderbouwd door het 84 kilometer lange archief van het Vaticaan, waar de wereldgeschiedenis in ruwe vorm opgeslagen ligt. Daarom wist Napoleon precies wat hij deed toen hij in 1810 het bevel gaf de archieven van de Heilige Stoel naar Parijs over te brengen.
Wie vandaag bijvoorbeeld de geschiedenis van het ontstaan van België wil beschrijven en de diplomatieke drijverijen tijdens de jaren na de onafhankelijkheid van het land, kan maar beter de pauselijke archieven gaan raadplegen.
Het schitterende boek De geheime archieven van het Vaticaan, dat nu tegen een voordeeltarief aan de lezers van Knack wordt aangeboden, leidt de belangstellenden niet alleen langs de stapelrekken en archiefkasten, maar biedt tevens een adembenemende terugblik op tien eeuwen wereldgeschiedenis.
De oudste documenten in het archief dateren immers uit de 10e eeuw. Een van die documenten, afgebeeld in het boek, is het Privilegium Ottonianum, of het pauselijke diploma dat in februari 962 aan de Duitse koning Otto, zoon van Hendrik I, de keizerlijke kroon verleende.
In deze collectie zitten ook de stukken die verband houden met het proces tegen de Tempeliers (1308), de veroordeling en excommunicatiebullen van Luther (1520-1521), het proces tegen de vrij denkende Giordano Bruno (1598) die lang voor Galilei de astronomische theorieën van Copernicus aanhing en daarom eerst de tong werd uitgerukt en finaal op de brandstapel eindigde. Uiteraard zitten ook de akten van het proces tegen Galilei (1633) in de pauselijke verzameling.
Er is ook de bekende missive van Engelse Lords aan paus Clemens VII over ‘de grote kwestie’ van Hendrik VIII (1530), de Nederlandstalige versie van het Edict van Worms (1521), de bul Inter Cetera (1493) waarin paus Alexander VI de wereld in twee invloeds-sferen, een Spaanse en een Portugese, verdeelde. Er is de brief van een verrassend onderdanige Voltaire aan Benedictus XIV en een aandoenlijke brief van Ojibwe-indianen van de Grassy Lakes in Canada (1887), op berkenschors geschreven en gericht aan Leo XII. Er is een afbeelding van de bekende brief van Pius XI aan Adolf Hitler (1934), die niet werd aangesproken met het gebruikelijke ‘ dilecto filio‘, maar met een afstandelijker ‘ Illustri et honorabili viro Adolpho Hitler‘.
Dit alles wordt in het boek besproken en geannoteerd door de specialisten van het Vaticaanse archief, niet alleen ten gerieve van de experts, maar ook van een breder publiek.
DE GEHEIME ARCHIEVEN VAN HET VATICAAN, VDH BOOKS. VOOR LEZERS VAN KNACK 29,90 EURO I.P.V. 49,90 EURO.
ZIE BON OP BLZ. 111.
Rik Van Cauwelaert
