In België streken de jongste tijd tal van maraboes neer. Volgens het Antwerpse gerecht verlossen ze u minder van kwade geesten dan van uw geld. Wie zijn zij ?
In Antwerpen zijn er volgens de politie nu ongeveer vijftig maraboes actief : zij luisteren naar titels als Monsieur Touré, Professeur Bana, Meester Bowa of Mijnheer Buba, en prijzen zichzelf aan als Afrikaans tovenaar, medium of helderziende. Het zijn nijvere werkers die elke week duizenden strooibriefjes van deur tot deur gaan bussen. Sommigen plaatsen advertenties in reclamebladen. Daarin staat steevast in krom Nederlands dat zij gespecialiseerd zijn in de opheffing van betoveringen, de uitdrijving van kwade geesten, het herstel van seksuele impotentie, en vooral in de flukse terugkeer van ex-geliefden. Meestal beloven zij ook succes bij examens, bij het afsluiten van contracten en het vinden van werk. Bovendien bieden zij bescherming tegen ziekten, vijanden en alle onheil. Zij garanderen ?honderd procent resultaat binnen de week? en willen zogezegd maar ?betaling nadat het resultaat bereikt is.?
Volgens het Antwerpse gerecht is er echter sprake van een georganiseerde bende oplichters, en de voorbije weken werden alvast drie personen opgepakt, terwijl een andere maraboe in Merksplas op zijn eigen ?uitdrijving? zit te wachten. Het gaat meestal om illegalen, die zich niet bekreunen om een Belgische verblijfsvergunning, en die bijna altijd een obscure ?carte d’identité consulaire? van de ambassade van Guinee in Brussel op zak hebben. Bij huiszoekingen werden documenten gevonden die op onderlinge verbanden wezen. Veel maraboes woonden op hetzelfde adres, en iemand met een gsm stond in voor de ?telefooncentrale?. Het politiebureau Zone West, waar het onderzoek gecentraliseerd is, heeft na een oproep in de media al acht slachtoffers verzameld, maar ook in andere arrondissementen vooral Brussel duiken nu gedupeerden op. Veel bedrogen klanten veelal godvrezende moslims uit de Marokkaanse gemeenschap durven er echter niet voor uitkomen dat ze zich laten foppen hebben.
Volgens de politie wenden evenveel Belgen als migranten zich tot de maraboes. De bal ging aan het rollen na de getuigenis van een Belgische vrouw die liefst twee miljoen frank was kwijtgeraakt aan een maraboe uit de Pijlstraat. Op dat adres werkten zogezegd professor Balde, professor Hereira en professor Barry. De vrouw, die haar geliefde wou heroveren, betaalde voor de eerste consultatie 1.200 frank, maar bij een tweede raadpleging moest ze al voor 16.000 frank Afrikaanse plantenextracten kopen om haar lichaam in te smeren. De derde keer moest ze twee miljoen frank verzamelen, niet als honorarium maar als onderdeel van een groot zuiveringsritueel en met dat geld ging de maraboe er gezwind vandoor. De vrouw, die nu vijf jaar schulden zal moeten afbetalen, heeft zich in het onderwerp vastgebeten en heeft al gegevens vergaard over tientallen maraboes, waarvan de meesten te kwader trouw zouden zijn. ?In Antwerpen was er één maraboe met een goede naam, maar die is vorige week ineens overleden.?
Op de strooibriefjes reageren volgens de politie meestal een paar tientallen mensen, uit wie de maraboes dan die ene gevoelige persoonlijkheid pikken die zij geraffineerd bewerken om een grote som op tafel te leggen. Een bejaarde vrouw uit Brussel zou zo ook twee miljoen frank en een fototoestel kwijtgeraakt zijn. Het geld moest in een zak onder haar hoofdkussen gelegd worden, maar toen ze die later opendeed, zaten er nog alleen papiersnippers in. Een andere vrouw moest haar juwelen voor een zuivering afstaan en zag ze nooit meer terug. Het lijken allemaal ordinaire oplichterstrucs, maar volgens de Antwerpse antropologe Barbara Drieskens, die maraboes in Afrika bestudeerde en er haar doctoraalscriptie aan wil wijden, moet men de culturele achtergrond kennen en mag men niet zomaar iedereen over dezelfde kam scheren.
BARBARA DRIESKENS : Maraboes zijn in de islamitische traditie gewoon mensen die erg dicht bij Allah staan, die in heiligheid en wijsheid boven de anderen uittorenen, en die ook wel als wonder-doeners gelden. Ze komen in heel Noord- en West-Afrika voor : in landen als Marokko, Egypte, Senegal en Guinee vind je ze in elk dorp en worden ze voortdurend geraadpleegd door de mensen, die tegelijk respect en angst voor hen voelen.
Ik heb dat gebruik vooral in Senegal en Egypte bestudeerd. De naam maraboe komt eigenlijk van de Fransen, maar zelf noemen ze zich serin in Senegal, en in Arabische landen sjeik of wali. In Senegal hebben ze een groot, mystiek broederschap met miljoenen mensen, de Mouriden, gesticht door sjeik Amadou Bamba, een van de grootste maraboes uit de geschiedenis. Zijn volgelingen wonen vooral rond de stad Touba, waar ze arachideplantages bewerken. De overheid werkt officieel met hen samen. De president bedelt om hun steun bij de verkiezingen. In het psychiatrisch ziekenhuis van Dakar werken maraboes om patiënten te behandelen.
In Egypte daarentegen is het verboden. Als er in Kaïro een maraboe wordt betrapt, wordt hij naar het platteland verdreven. Toch zijn er overal maraboes. Het verbod is alleen bedoeld om het gebruik niet uit de hand te laten lopen. Maar zelfs ministers raadplegen hen als ze voor een belangrijke beslissing staan. Enkele jaren geleden schreef een Egyptische journalist een boek over vijf sjeiks. Hij werd vervloekt en is korte tijd later verongelukt.
Worden ook in Afrika mensen opgelicht door maraboes ?
DRIESKENS : Dat gebeurt uiteraard wel eens, vooral door rondtrekkende maraboes. De consciëntieuze maraboes zijn meestal op een vaste plaats gevestigd. Zij vragen geen geld van de mensen die hen raadplegen, maar leven doorgaans van bijdrages van hun leerlingen. Sommigen worden maraboe van vader op zoon, maar de meesten volgen een tijd onderwijs bij een soort leermeester. Volgens de soennieten moeten maraboes uitblinken door de juiste manier van leven, maar volgens het soefisme bereiken zij die staat van genade door ascese en meditatie. Je hebt maraboes die goed willen doen en maraboes die kwaad doen en vooral de laatsten durven veel geld te vragen.
Om naalden in popjes te steken ?
DRIESKENS : Maraboes werken meer met teksten en bezweringen. Het heilige woord staat altijd centraal, zowel gesproken als geschreven. Naalden in popjes steken is meer een oud voodoo-gebruik, maar zeker in West-Afrika, waar de islamisering nog vrij recent is, is er wel een vermenging met die vroegere animistische praktijken. Ik heb inderdaad al gehoord dat ook maraboes soms een figuurtje van papier uitknippen en daar naalden in prikken. Ik ken iemand die dat doet om het kwade oog af te weren, maar anderen doen dat om het kwaad over iemand af te roepen.
Je moet weten dat maraboes een grote kennis hebben van God, de mensen, het leven en de dood, maar vooral van de djinns, de geesten. Je hebt goede en kwade geesten, islamitische en christelijke… de wereld van de geesten is helemaal parallel aan die van de mensen. Een sterke maraboe is een medium die de geesten kan oproepen en laten spreken. De djinns zijn vaak oorzaak van ziekten bij de mens, zoals hysterie bij vrouwen, hoofdpijn, rugpijn vooral psychosomatische kwalen. Als iemand bezeten is door een geest, kan de maraboe ermee communiceren door de persoon in trance te brengen of zelf in trance te gaan.
Ik heb zelf zo’n sessie meegemaakt : de patiënt begon ineens met een andere stem te spreken, met de stem van de geest. De maraboe bezwoer hem om het lichaam te verlaten. Maar de geest, die Mahmoud heette, zei dat hij er zich goed voelde en wou blijven. Dan heeft de maraboe, met veel spreuken en koranteksten, die geest in de teen van de man samengeperst, om er dan met een mes een snelle snede in te maken en de geest er letterlijk uit te trekken. Toen de patiënt weer bijkwam, voelde hij zich veel beter.
In de oude verhalen werden geesten zelfs in flessen opgesloten. Daar gaat het verhaal van Aladin en de wonderlamp op terug. Mensen die overtuigd zijn dat ze betoverd werden, zijn er soms erg aan toe. Ik heb een vriendin gehad wier vader gemaraboutiseerd was, zoals dat heet. Hij had een goed draaiende winkel, en een jaloerse concurrent uit de straat schakelde een slechte maraboe in. Sindsdien kon die man nooit meer in de buurt van de winkel komen, of hij begon gek te doen en wartaal uit te kramen. De man woont nu gescheiden van zijn familie in een ander dorp.
Maraboes zijn meestal mannen ?
DRIESKENS : In Senegal wel, maar in Egypte en Noord-Afrika zijn het vaak ook vrouwen. Ik ben getrouwd met een Egyptenaar, en de moeder en tante van mijn man zijn zelf gespecialiseerd in een vrouwelijke versie : de zar. Bezeten vrouwen zingen en dansen zich daarbij in trance. Maar de geesten worden er niet uitgetrokken, zoals mannelijke maraboes doen, maar men streeft naar een vredelievende cohabitatie tussen geest en lichaam.
Een van de meest befaamde maraboes in Egypte was Raba el Adawiya, een losbandige vrouw uit de harem van een prins. Toen ze verliefd werd op een andere man, liet de prins hem doden. Daarop trok ze zich terug in de woestijn, waar ze onderricht kreeg van een derwisj. Zo ontving ze de baraka, de staat van genade. Toen op een dag een dief haar een mes in de rug wou steken, raakte zijn arm op slag verlamd. De dief werd haar eerste volgeling.
Het lijkt logisch dat, in het spoor van de migranten uit Noord-Afrika, ook maraboes naar Europa zijn meegekomen ?
DRIESKENS : Toch zouden ze pas recent in groten getale naar hier gekomen zijn, en heeft dat misschien meer te maken met de huidige hang van westerse mensen naar irrationele of bovennatuurlijke fenomenen. Zelfs zakenmensen doen er nu een beroep op. Het spreekt vanzelf dat vaak minder serieuze maraboes komen, die in eigen land slecht in de markt liggen en op snel geldgewin uit zijn.
U gelooft wel in de invloed van een maraboe ?
DRIESKENS : Ik ben zelf nog een amuletje of een gri-gri gaan halen om in m’n examens te slagen. Laten we zeggen dat ik op zijn minst geloof in het psychologische effect van maraboes op mensen die in die cultuur opgevoed zijn. Al is ook dat soms relatief : ik herinner mij dat een maraboe een gri-gri in een mangoboom hing om te voorkomen dat kinderen de vruchten kwamen pikken. Welnu, die jongens gooiden die gri-gri gewoon op de grond en plasten erop om hem te neutraliseren.
C.D.S.
Twee miljoen frank om een ex-geliefde te heroveren : in de ban van Afrikaanse tovenaars.
