Amerikaanse voortvarendheid maakte Arabisch nationalisme en religieus fanatisme in Irak tot objectieve bondgenoten.

Het koude zweet liep Franse diplomaten aan de Quai d’Orsay over de rug. De gijzeling van twee journalisten riep op het ministerie van Buitenlandse Zaken zeker herinneringen op aan de ontvoeringen in de jaren tachtig in Libanon, toen onder meer Franse leraren en persmensen vaak jarenlang in erbarmelijke omstandigheden werden vastgehouden. Het gesjacher om ze vrij te krijgen, was zo’n lijdensweg dat Parijs er niet graag aan wordt herinnerd.

Misschien zette die herinnering minister van Buitenlandse Zaken Michel Barnier vorige week aan tot een snelle, maar interessante diplomatieke oefening. Terwijl zijn collega van Binnenlandse Zaken Dominique de Villepin de Franse moslimgemeenschap te hulp riep, ging hij met- een op reis om persoonlijk en ter plaatse in Arabische hoofdsteden steun te zoeken. Het was bijna diplomatie uit een andere tijd. Barnier probeerde uit te vissen of het oude netwerk nog bestaat, dat de autocratische Arabische regimes met de clans en de stammen in de woestijn verbindt. Lopen de lijnen nog zoals ze in de ondertussen bijna schimmige 20e eeuw werden getrokken?

De reis van Barnier riep het beeld op van een nog mysterieus Midden-Oosten. Een wereld van dromen en beloften, maar ook van verraad en intrige. De indruk die vandaag van een land zoals Irak bestaat, is Amerikaans van oorsprong. Hij verdeelt het land in de aanhangers van Uncle Sam en die van ‘Al-Qaeda’. Wat dat ook mag betekenen. Die gemakkelijke voorstelling van zaken ligt aan de basis van een groot misverstand. In de oude koloniale politiek kwam het er vaak op aan om lokale structuren en machthebbers tegen elkaar uit te spelen – om het verzet efficiënt te verzwakken. Zoals de Belgen dat in Rwanda en Burundi met veel succes deden met de Hutu’s en de Tutsi’s.

Het Arabische nationalisme en een fanatieke beleving van de islam stonden in de Arabische wereld altijd tegenover elkaar. Door zijn brutale en voortvarende aanpak maakte Washington dat die twee erfvijanden objectieve bondgenoten van elkaar werden. Nationalisme en religieus fanatisme vormen een bijzonder explosieve cocktail. Dat blijkt nu elke dag in Irak, maar bijvoorbeeld ook in de acties van Tsje- tsjeense terroristen in Rusland. De kans bestaat dat de oude Franse diplomatie een fout zoals die van de Amerikanen, niet zou hebben gemaakt.

Hubert van Humbeeck

De reis van Michel Barnier riep de herinnering op aan een andere diplomatie.