Hij zal wellicht voor Hillary Clinton stemmen, zegt hij, omdat het geweldig is dat een vrouw president kan worden van de VS. Maar verder maakt auteur Teju Cole zich geen illusies over haar beleid: ‘Als je alleen een hamer kunt hanteren, ziet ieder probleem eruit als een spijker.’
De eerste voorspelling voor 2017 is binnen. Teju Cole, wonderkind van de Amerikaanse literatuur, denkt dat volgend jaar een jaar van melancholie zal worden. Pas na de winter zal tot ons doordringen wat voor verschrikkelijke dingen er in 2016 zijn gebeurd. De aanslagen in Europa, de vluchtelingencrisis in het Midden-Oosten en uiteraard de ongelooflijke presidentscampagne in de Verenigde Staten zijn gebeurtenissen die nog vele jaren naschokken zullen veroorzaken.
Cole, geboren in de Verenigde Staten en opgegroeid in Nigeria, heeft recht van spreken. Hij is een van de meest intelligente en bereisde auteurs die vandaag in de global village rondlopen. Na het succes van zijn helaas tot nog toe enige roman Open Stad mag hij over alles meepraten, en dat doet hij goed. Vorige week was hij in Brussel om het over Vertrouwde en vreemde dingen te hebben, zijn nieuwe bundel essays waarin hij niet alleen een uitstekend politiek observator bewijst te zijn, maar ook als kunsthistoricus en fotografiekenner indruk weet te maken.
De Amerikaanse politiek gaat vandaag voor op alles. Cole bevindt zich, zoals de meeste schrijvers en kunstenaars, aan de uiterste linkerzijde van het politieke spectrum. ‘Waarom moeten Amerikaanse politici altijd zeggen dat de Verenigde Staten the greatest country in the world zijn? Ik word ziek elke keer als ik dat hoor’, laat hij zich tijdens het gesprek ontvallen. Wel weer op diezelfde, zachtaardige toon van hem.
Maakt u eens de eindbalans op van het presidentschap van Obama.
TEJU COLE: Ik zou hem nipt een positieve beoordeling geven. Hij heeft de gezondheidszorg hervormd en zich voor homorechten uitgesproken. Onder zijn leiding is het homohuwelijk legaal geworden: vijftien jaar geleden was dat nog ondenkbaar. Ook de akkoorden die hij met Iran en Cuba heeft gesloten waren welgekomen, net als zijn besluit om geen grootschalige interventie in Syrië te ondernemen. Bashar al-Assad is een despoot, maar zijn tegenstanders zijn ook geen engeltjes. Willen we dat Syrië na het afzetten van Assad helemaal wordt ingepalmd door de IS, om daar dan vervolgens een nog veel grotere oorlog tegen te beginnen? Het is goed dat Obama zich daar op de vlakte houdt. Maar de drones die hij tegen vijanden allerhande inzet zijn afschuwelijk, en Guantanamo is nog altijd niet gesloten. Ook de immense schaal waarop de Amerikaanse overheid aan spionage van alles en iedereen doet, is rampzalig. Dat gaat niet enkel in tegen onze fundamentele waarden van vrijheid en privacy, maar geeft ook een vrijgeleide aan volgende presidenten om onvoorstelbare dingen aan te richten.
U noemt het recente buitenlands beleid van de VS schadelijker dan de plannen van Donald Trump.
COLE: We zeggen graag dat Trump desastreus zal zijn voor de VS, en dat is wellicht ook zo. Maar George W. Bush is op een veel grotere schaal desastreus geweest voor Irak. Bush heeft Irak verwoest. Voor wie, zoals ik, het lot van Amerikanen niet belangrijker vindt dan het lot van buitenlanders, is dit een afschuwelijke tijd. Bush heeft de terroristen in de kaart gespeeld. Wil je weten waarom de aanslagen in Brussel, Parijs en Nice zijn gebeurd? Vraag het eens aan hem.
Zouden we beter achter Bush aangaan dan achter de IS?
COLE: We moeten achter beide aan. Bush zou moeten terechtstaan in Den Haag. De oorlog in Irak is moreel en politiek de meest verwerpelijke daad die ik in mijn leven heb meegemaakt. Waarom zijn ze in godsnaam naar Irak gegaan? Gewoon, omdat het kon? Omdat het er op papier goed uitzag?
In 2008 hebt u voor het eerst uw stem uitgebracht bij verkiezingen. Gaat u dit keer weer stemmen?
COLE: Ik zal waarschijnlijk voor Hillary Clinton stemmen. De kans is groot dat zij zal winnen. Het is geweldig dat een vrouw president van de VS wordt, maar het is cynisch dat we blij moeten zijn met een militariste die amper links te noemen is. We wéten dat ze het leger zal inzetten. Als je alleen een hamer kunt gebruiken, ziet elk probleem eruit als een spijker. De VS hebben de keuze tussen een presidentskandidaat die moslims wil bannen en een die moslims wil bombarderen.
Als Clinton wint, zal Trump dan snel vergeten worden? Of heeft zijn kandidatuur de Amerikaanse politiek definitief veranderd?
COLE: Hij zal absoluut niet vergeten worden. We zullen een nieuwe Trump krijgen, met een vriendelijker gezicht. Er zal een nieuwe kandidaat opstaan die zal leren van de fouten uit het verleden. Al-Qaeda kon geen terrein vasthouden, de IS kan dat wel.
Brussel is geen vreemde plek voor u. Waarom komt u hier vaker naartoe?
COLE: Ik hou van kunst, en dan is Brussel een geweldige stad om te bezoeken. Bruegel is een van mijn favoriete schilders, ik wilde de plaatsen zien waar hij bekend mee was en waar hij gewerkt heeft. Nu ben ik gewend aan Brussel, en kom ik er graag terug. Ook vandaag hebben jullie nog uitstekende musea en een levendige scene voor hedendaagse kunst.
Gaf u Brussel daarom zo’n prominente rol in Open Stad?
COLE: Ik had een pendant voor New York nodig. Londen en Parijs lagen voor de hand. Prachtige steden, maar iedereen zit daar al. Daar valt niets meer te ontdekken. Wanneer was de laatste keer dat iemand Brussel heeft opgevoerd in een roman? Brussel is nochtans twee hoofdsteden in één. De bureaucratische hoofdstad van het Europese experiment, en de hoofdstad van het Belgische koninkrijk, met een koloniaal verleden in Congo dat nog altijd zichtbaar is in de architectuur van de stad.
De Brusselse thema’s in Open Stad, migratie en de kracht van het geloof, zijn alleen maar relevanter geworden.
COLE: Na de aanslagen in Brussel en in Parijs is het ook een melancholische ervaring om hier terug te zijn. Open Stad heb ik geschreven met de wereld van 2006 in mijn hoofd. Dat lijkt nu een onschuldige tijd, maar dat was natuurlijk niet zo. Er broeide al van alles. Ik geloof dat een schrijver de toekomst kan zien door heel goed naar het heden te kijken, en dat is me in Open Stad aardig gelukt.
Zijn schrijvers beter in het voorspellen van de toekomst dan journalisten?
COLE: Jullie hebben nieuwskoppen nodig, wij kijken naar wat jullie negeren. Geschiedenis is ook belangrijk. De meest profetische auteurs zijn degene wier werk in de geschiedenis is geworteld. Dat is een van de redenen waarom ik zo van W.G. Sebald houd.
In een oud interview in De Morgen noemde u Antwerpen samen met Wenen een van de meest racistische steden van de wereld. Wat hebt u in Antwerpen meegemaakt?
COLE: Ik heb daar een aantal akelige ontmoetingen gehad. Komt dat als een verrassing? In Antwerpen zijn er cafés waar ik als zwarte man maar beter niet naar binnen ga. Dat kan ik me in het centrum van Manhattan niet voorstellen. Ik zou zo’n statement evenwel nu niet meer herhalen. Het helpt niemand vooruit, en in Antwerpen wonen ook de meest genereuze, sympathieke mensen die ik ken. Ik ben die stad beginnen te appreciëren en ga er nu ook weer voor even heen.
Is New York geen racistische stad?
COLE: Het is eigenlijk overal even erg, nee? (glimlacht droevig) Racisme gaat ook niet enkel over mensen die niet met je willen praten of je op straat de weg niet willen uitleggen. Structurele factoren zijn nog belangrijker. In de VS raken zwarten en hispanics niet aan een lening of een hypotheek. Dat is ook racisme. De opkomst van Trump wordt evengoed gedreven door racisme. Hij is daarvan de ergste pleitbezorger in de Amerikaanse politiek van de afgelopen eeuw.
U vertelde onlangs in Vrij Nederland dat ras belangrijker is voor blanke mensen dan voor zwarten. Hoe bedoelde u dat precies?
COLE: De manier waarop blanke mensen definiëren wat normaal is, blijft bizar. Ze gaan naar het theater en zien op het podium en in het publiek enkel witte mensen. Op restaurant net hetzelfde, en zij vinden dat doodnormaal. In een stad waar misschien wel dertig procent van de bevolking zwart is, is het dat absoluut niet.
De machtigste man ter wereld was de voorbije jaren wel zwart.
COLE: Dat is ook heel goed. Obama doet jongeren dromen, zoals rolmodellen uit Hollywood. Toch zijn er al voorbeelden zat: Drake, Rihanna, Beyoncé, Michael Jackson, Prince, Aretha Franklin, John Coltrane, schrijvers als James Baldwin, noem maar op. Met zo’n indrukwekkende lijst zou je denken dat ras geen rol meer speelt. Helaas.
In een van uw essays schrijft u dat Obama nooit zover was geraakt als zijn familie een geschiedenis in de slavernij had gehad.
COLE: Obama heeft misschien wel zo’n verleden, maar dan aan de kant van de witte slavenhouders. In de VS kunnen de voormalige onderdrukkers er nog altijd niet mee om dat de slachtoffers hen herinneren aan hun eigen brutaliteit. Dat zit heel erg diep. Ook aan het lot van de Native Americans of indianen wil niemand worden herinnerd. De schuld is zo groot dat we het er nog altijd liever niet over hebben – of er entertainment van proberen te maken. Zo inspireren Native Americans de kostuums die we met Halloween dragen.
Het is ook niet eenvoudig om zo’n schuld te vereffenen.
COLE: Er zijn landen die het kunnen. Kijk naar de manier waarop Duitsland met de Holocaust omgaat, een pijnlijk proces om wel met dat verleden in het reine te komen. De Verenigde Staten slagen daar niet in. Australië kan de Aboriginals ook nog altijd niet aan, en België heeft het al even lastig met zijn koloniale verleden.
Tijdens de jaren van Bush en Dick Cheney greep u terug naar het werk van de Nobelprijslaureaat en dichter Tomas Tranströmer. Hebt u ook voor deze tijd een auteur die u helpt of troost biedt?
COLE: Ik lees Tranströmer nog altijd vaak in de winter. Ik luister nu ook veel naar muziek: jazz, hiphop, en mijn favoriete componist is Johannes Brahms. En ik heb zelf ook de ambitie om te schrijven zoals Tranströmer en mensen daarmee te helpen.
U hebt de voorbije jaren veel zijprojectjes gehad.
COLE: Dat waren helemaal geen zijprojectjes!
Maar wanneer schrijft u nog eens zo’n grote roman als Open Stad?
COLE: Ik zoek al jaren manieren om het schrijven van een nieuwe roman uit te stellen, en ik vrees dat ik dat de komende jaren zal blijven doen. Ik wil mezelf creatief blijven vernieuwen. Maar mensen kunnen altijd Open Stad nog eens herlezen. (lacht)
Teju Cole, Vertrouwde en vreemde dingen, De Bezige Bij, 24,99 euro.
DOOR PETER CASTEELS
‘Waarom moeten Amerikaanse politici altijd zeggen dat de VS the greatest country in the world zijn?’
‘In de VS raken zwarten en hispanics niet aan een lening of een hypotheek. Dat is ook racisme.’
