Zeg mij hoe je reageert op een crisis, en ik zeg je wie je bent. Om de ware aard van het beestje te kennen, moet je aan zijn staart trekken. De huidige crisis trekt aan onze staart, steeds harder. Maar is de economische crisis ook een identiteitscrisis?

Volgens de Franse boeddhist Matthieu Ricard bepaalt de westerse mens zijn identiteit door ‘vernieuwing’. Hij stelt dat een westers individu zijn eigenheid vormgeeft door zich zo origineel mogelijk ‘uit’ te drukken, door steeds opnieuw anders voor te komen dan de anderen. Een boeddhist gelooft veeleer in de reis ‘naar binnen’, op zoek naar de eeuwige menselijke natuurwetten die voor iedereen gelijk zijn. In het Westen biedt men fortuinen voor ‘originele’ kunstwerken. Tibetaanse kunstwerken zijn doorgaans anoniem.

Mede onder invloed van een meer multiculturele leefwereld, klonk de laatste jaren de vraag naar wie we zijn steeds luider. Als reactie hierop brachten we onze identiteitsvorming in een hogere versnelling. We trachtten onze eigenheid op zo veel mogelijk wijzen te realiseren. Meer dan ooit zijn we de producten die we eten, de merken die we dragen, de reizen die we beleven, de blogs die we schrijven en de relaties die we aangaan.

Plots confronteert de diepste economische crisis sinds 1930 ons met de ‘fysieke’ limieten van deze houding. De inflatiegolf van begin 2008 was een onmiskenbaar signaal dat de grenzen van de consumptie van grondstoffen, voedsel en energie bereikt zijn.

Ook onze ‘mentale’ limieten lijken bereikt. De generatie van ’68 was het beu dat anderen keuzes maakten in haar plaats. Ondertussen creëerde de gestegen welvaart zo veel nieuwe keuzemogelijkheden dat we het beu zijn onophoudelijk zelf keuzes te moeten maken. Daarom kiezen we vaak om niet te kiezen. De en/en-generatie was geboren. Alles kan, dus alles moet. Sommigen beweren dat we zelfs relaties consumeren. In een razend tempo putten we zo een van onze niet-hernieuwbare grondstoffen uit: tijd. De mens is echter een slechte batterij. De nieuwe economische Great Depression brak vorig jaar pas aan. De mentale Great Depression is al een tijdje aan de gang.

De eerste tegenreacties zijn ondertussen al zichtbaar. Zo kent de echtscheidingsratio onder – hoogopgeleide – koppels in de VS recent een sterke daling. Van wie huwde tussen ’75 en ’79, scheidde 29 procent binnen de tien jaar. Voor wie huwde tussen ’90 en ’94 halveerde dit getal, tot 16,5 procent. En volgens trendwatchers is het niet langer hot om veel maar wel om weinig vrienden te hebben op Facebook.

Samengevat, het tempo van ‘vernieuwing’ waarmee we onze identiteit vormen, botst op vele vlakken tegen zijn plafond. Nochtans is het toverwoord waar iedereen de crisis mee te lijf wil gaan… vernieuwing. In economisch jargon vertaald: creativiteit of innovatie.

Materialisme en individualisme zijn een krachtige en onmisbare brandstof voor die creativiteit. Vandaag blijken beide brandstoffen toch niet zo onuitputtelijk als gedacht. Welke nieuwe brandstof zullen we aanwenden om onze creativiteit op peil te houden?

Het andere toverwoord van het ogenblik is duurzaamheid. ‘Duurzame vernieuwing’, dus. Is dat geen contradictio in terminis? Vernieuwing wijst op onophoudelijke verandering. Duurzaamheid op continuïteit. Zullen we deze paradox overstijgen door een getemperd materialisme en individualisme aan te vullen met bijvoorbeeld een hernieuwde zorg voor het klimaat? Met een hernieuwd geloof in de kracht van een groep, een netwerk? Spreekt Obama daarom over ‘ we can’, en niet over ‘ you can’?

De economische, maar ook de ecologische, genetische en digitale revoluties zijn beitelslagen die het beeldhouwwerk van onze identiteit vandaag vormgeven. We hoeven ze echter niet machteloos te ondergaan. We zijn vrij in de wijze waarop we reageren wanneer men aan onze staart trekt. Onze reactie in tijden van crisis bepaalt onze identiteit. Meer dan ooit, zijn we de keuzes die we vandaag maken. Een crisis is een unieke kans om onszelf te herontdekken. No pressure, no diamonds.

Peter Van Rompuy (28) is blogger, reiziger en speechwriter voor het kabinet van Landsverdediging.

door Peter Van Rompuy