Via ergonomie moet onze werkomgeving een stuk gezonder en comfortabeler worden.
Zit recht, maar zit niet stil. Een van de vuistregels van de Associatie van Bewegingsconsulenten, een Vlaamse vzw die zich beweegt op het terrein van de ergonomie. Die met andere woorden nagaat hoe “kantoorkwalen” kunnen worden vermeden. Ergonomie streeft naar de aanpassing van de technische hulpmiddelen en de werkomstandigheden aan de aard en de begrenzingen van de mens, zo zegt het woordenboek. Die aanpassing kan gebeuren in het aannemen van een betere zithouding, een andere inrichting van het bureau, het gebruiken van een ander toetsenbord of het uitvoeren van enkele simpele bewegingsoefeningen. Feit is dat er iets gebeuren moet, want de mens kampt almaar vaker met nek- en rugklachten.
Werken is natuurlijk nooit gezond. Maar ja, probeer dat eens uit te leggen aan de baas of de hoofdredacteur. “De werksituatie is vooral eentoniger geworden. En bijgevolg slechter”, legt Jan Eyskens van de Associatie van Bewegingsconsulenten uit. “We brengen tweemaal vier uur per dag zittend door, aan een bureau, achter een pc, terwijl onze lichaamsstructuur daar helemaal niet op voorzien is. Doordat de romp en het hoofd bij het zitten nauwelijks bewegen, wordt een aantal spieren zwaar overbelast.”
Klinkt onlogisch, maar het klopt wel degelijk. De nekspieren, die ervoor zorgen dat ons hoofd op onze schouders blijft staan, leveren ook wanneer ze niet bewegen een zware inspanning. Men spreekt in dat geval van statische belasting. De spieren krijgen minder voedsel, maar blijven afvalstoffen produceren. Bij een bewegende spier worden die afvalstoffen afgevoerd, bij een statische spier treedt er na een korte tijd vermoeidheid op. Gevolg: pijn, verkramping, de gekende stijve nek. Op zich al vervelend, maar een nek- en schouderbelasting van amper twee tot tien procent vermindert de bloedcirculatie in de handen en armen ook nog eens met de helft. Dezelfde handen en armen die we constant gebruiken wanneer we op het toetsenbord van onze pc tokkelen.
BERGOP TIKKEN IS FOUT
De combinatie van korte repetitieve bewegingen (tikken, muisklikken) en een onaangepaste werkhouding kan leiden tot repetitive strain injury (RSI), een aandoening die zowel in de rug als in de handen kan optreden. In een eerste fase heeft de “patiënt” klachten op kantoor, maar houdt de pijn op zodra hij stopt met werken. Daarna steekt de pijn ook tijdens het weekend en de vakantie op en uiteindelijk zijn de klachten chronisch. Het Carpal Tunnel Syndroom, een van de kwalijkste vormen van RSI, leidt zowaar tot permanente arbeidsongeschiktheid. Wanneer de druk op de pezen in de handwortelbeentjes langdurig verhoogd wordt, doordat we met ondersteunende polsen tikken, geraken die pezen geïrriteerd. Eerst beginnen de vingers te tintelen en op den duur worden handen en vingers gevoelloos.
“Het genezen van bureaupijn is sowieso een utopie”, aldus Jan Eyskens. “Tenzij de patiënt ander, en afwisselend werk gaat doen.”
Nu de pc een prominente plaats inneemt op de werktafel, is het logisch dat ook de informatica-industrie ergonomie ontdekt. Hardwareproducenten ruiken hun kans om nieuwe producten aan te bieden met het argument dat ze gezond zijn. Als dat niet mooi is. Ergonomie is een toverwoord geworden in de informatica. Het moet echter gezegd dat er wel degelijk onderzoek wordt gevoerd naar het nut van pakweg een aangepast toetsenbord of een andere muis. Het gros van de toetsenborden die vandaag worden gebruikt, zijn alvast totaal onergonomisch, meent Eyskens. “Het toetsenbord zou namelijk moeten afhellen naar de pc toe. Bergop tikken, is fout. Want in dat geval moet men de polsspier optrekken. Dat kost spierkracht en druk ter hoogte van de middenzijde van de pols, waar een belangrijke zenuw loopt die door die houding chronisch geïrriteerd wordt.” Resultaat: RSI. Onder andere Fujitsu en Microsoft pronken al enkele jaren met een ergonomisch toetsenbord, dat meteen opvalt door zijn vreemde vorm.
Het grote publiek associeert ergonomie vooral met de bekende “knielstoel”. Waarvan we zeker geen wonderen moeten verwachten, volgens Jan Eyskens. “De knielstoel helpt vooral bij acute pijn. Maar het is geen stoel die het klassieke model vervangt. Omdat je, net als op elke stoel, constant dezelfde houding aanneemt wanneer je erop zit. En het is precies die monotonie die de klachten veroorzaakt. De oplossing? Regelmatig op een andere stoel zitten. Dus verschillende modellen in het kantoor plaatsen en afwisselen.”
Paradoxaal genoeg schiet ergonomie soms aan zijn doel voorbij. Een “gezond” toetsenbord en een goede stoel garanderen niets. Want het verhogen van het werkcomfort, het doel van ergonomie, staat vaak synoniem voor stilzitten. En daaruit ontstaat bewegingsarmoede. Eyskens: “De baas koopt een nieuwe stoel voor zijn secretaresse, in de hoop dat haar rugpijn weggaat. Maar wat hij niet weet, en wat zij ook niet weet, is dat haar rugpijn niet noodzakelijk het gevolg is van een slechte stoel, maar mogelijk van een gebrek aan beweging. De juiste houding aannemen in een goede stoel veroorzaakt nog steeds een druk in de tussenwervelschijven van 140 kilogram, terwijl die druk al bij 80 kilogram nefast is voor ons. Het is eigenlijk simpel: de mens is gewoon niet gemaakt om lang te zitten. In de brousse zie je toch ook geen negertjes op een stoel zitten.”
WAARSCHUWEN BIJ ORANJE
Preventie is essentieel. Want als de pijn opkomt, is het te laat. Ons lichaam verwittigt ons immers niet tijdig voor nakend gevaar. We zijn niet in staat de spieren van het houdingsapparaat te herkennen of te lokaliseren. We hebben last van de schouders, maar weten dat de oorzaak ligt bij een overbelasting van de nekspieren. Pijn aan de bewegingsspieren (aan handen, polsen, benen…) kunnen we wel snel en eenvoudig doen verdwijnen door bijvoorbeeld even te rusten, maar bij spieren van het houdingsapparaat ligt dat dus niet zo simpel. Zelfs de huisdokter grijpt niet altijd gepast in. Hij kan wel de ontsteking behandelen, maar onderzoekt de uitlokkende factoren niet.
“De waarschuwing van ons lichaam komt pas bij rood. Maar je moet al stoppen bij oranje als je geen ongevallen wil krijgen”, legt Jan Eyskens op kindermaat uit. Als het kan, voegt hij er graag wat humor aan toe. Dat laatste is belangrijker dan het lijkt, zegt hij. “De raad van een bewegingsconsulent klinkt al snel belerend. En daar houden mensen niet van. Als ik vertel hoe je je pen moet vasthouden, en je bent schrijver, sla je mijn advies in de wind. Want je denkt: ik weet zelf wel hoe ik mijn pen moet vasthouden. Als ik een typetje opvoer en ik laat hem precies hetzelfde zeggen, aanvaard je die raad wel. Met een dubbelganger van Kamiel Spiessens trek ik ook echt op pad om mensen in te lichten. Ik speel de ernstige professor, hij speelt het boerenverstand. Door die elementen tegen elkaar uit te spelen, bereiken we de mensen makkelijker en creëren we hopelijk een bewustwordingsproces.”
Na de theorie de praktijk. Op welke manier moeten we ons werkgedrag aanpassen? Om te beginnen door elke twintig minuten de statische spierarbeid te onderbreken. Dat wil eigenlijk gewoon zeggen: pauze nemen. Wandelingetje maken. De monotonie doorbreken is de boodschap. Vergaderingen met minder dan vier personen koppel je aan een wandeling. Tijdens de koffiepauze sta je even op in plaats van te blijven zitten. Je plakt een briefje boven de pc met de boodschap de knie regelmatig op het bureau te plaatsen, zodanig dat een reeks spieren op een natuurlijke manier wordt gestrekt. Een andere oefening: linkerhand tegen rechterelleboog houden en rechterhand tegen linkerelleboog, terwijl beide ellebogen tegen de muur steunen. Maar je kan ook een minimum aan papier in de printer stoppen, zodat je verschillende keren per dag moet opstaan om bij te vullen.
De Associatie van Bewegingsconsulenten pleit voor screensavers op de pc die om de twintig minuten aanfloepen en het scherm bevriezen, zodat je wel verplicht bent om het werk even neer te leggen. “Het resultaat is dat de productiviteit van de werknemers verhoogt. Dus hebben bedrijven en openbare instanties er alle belang bij om die kleine en simpele maatregelen in acht te nemen. Onderzoek toont aan dat tussen twee en vier in de namiddag het rendement op kantoor veel lager ligt dan in de voormiddag. Zoiets hoeft niet. Tijdens de twee minuten die nodig zijn om je pc na de middagpauze opnieuw op te starten, kan je enkele oefeningen uitvoeren die je sterk maken.”
De pc moet worden opgewarmd, de mens ook, meent Eyskens. “Zeker nu onze weerbaarheid daalt. Mijn grootvader ging te voet van Antwerpen naar Turnhout, mijn vader met de fiets, ik met de brommer, mijn kinderen gaan met de auto. Dat zegt genoeg.”
Associatie van Bewegingsconsulenten Tel. (09) 220.69.71, fax (09) 220.70.79.
Bart Vandormael
