Sarah Darwin is een rechtstreekse afstammeling van de grote Charles. Ze reist met de VPRO en Canvas mee ‘in het kielzog van Darwin’. Een gesprek over een spectaculaire onderneming en over hoe het voelt een nazaat van een wereldicoon te zijn.

Je zult in dit grote Darwinverjaardagsjaar maar een rechtstreekse verwant van Charles zelf zijn. En daarenboven ook Darwin heten. Er zijn een heleboel nazaten van de grote Charles, de man die 200 jaar geleden geboren werd en die ons 150 jaar geleden de evolutietheorie schonk. Die nazaten houden af en toe familiebijeenkomsten, zoals ook dit jaar, om de dubbele verjaardag te vieren. In een chique club in Londen, waar in normale omstandigheden dames nog altijd niet toegelaten zijn, verzamelden ongeveer 150 rechtstreekse afstammelingen van de-Darwin-van-de-evolutietheorie. Ze konden er een volledige stamboom van de familie bewonderen. Er was wat animositeit omdat de echte Darwins, die nog altijd de naam dragen, overwoekerd dreigen te worden door Barlows en andere niet-naamgenoten. Maar het blijkt toch vooral plezierig te zijn geweest.

Hoofdredacteur Lex Runderkamp en cameraman Hans Fels van de VPRO, de meesterbreinen achter het televisieprogramma Beagle, in het kielzog van Darwin dat vanaf 16 september ook op Canvas te zien zal zijn, vonden het nuttig een zoektocht op het getouw te zetten naar een Darwin voor een hoofdrol in hun programma. Als die Darwin daarenboven een bioloog zou kunnen zijn, was dat meegenomen. Ze stootten al gauw op Sarah, een 45-jarige Britse biologe die een doctoraat afwerkt over de tomatenplanten van de Galapagoseilanden – inderdaad, de fameuze eilandengroep waarop Charles zelf waarnemingen deed die later cruciaal zouden blijken in de ontwikkeling van zijn evolutietheorie. Sarah doet haar werk in Londen, in het beroemde British Museum of Natural History waarin Charles prominent in beeld komt, en waar vele specimen van dieren en planten die hij tijdens zijn wereldreis met het schip de Beagle verzamelde, bewaard worden.

Tijdens de tocht voor het televisieprogramma in een clipper genaamd de Stad Amsterdam – een moderne en vooral grotere versie van de Beagle – zal Sarah in de voetsporen van haar illustere voorvader treden. Ze zal locaties opzoeken waar Charles langs moet zijn geweest, en zoveel mogelijk sporen van zijn doortocht blootleggen, variërend van een bed waarin hij ooit geslapen zou hebben tot graven van onderweg gestorven bemanningsleden van de Beagle. Sarah is moeder van twee zoontjes (van zes en vier jaar), die geregeld met hun vader (ook een plantkundige die in het British Museum werkt) aan boord van de clipper zullen verblijven.

Tijdens een gesprek in haar kleine tuin in Londen, waarin ze haar overovergrootvader steevast met voornaam én familienaam benoemt, wordt Sarah af en toe afgeleid, door de kinderen maar ook door een prachtige kolibrivlinder die enkele malen voor een bloem boven haar hoofd kwam hangen. ‘Ik ben plantkundige,’ zegt ze, ‘maar in feite ben ik vooral in insecten geïnteresseerd. Die zijn natuurlijk nodig als bevruchter in de plantenwereld. Ik vind het uitermate fascinerend hoe die diertjes hun leven invullen.’

Wanneer ontdekte je dat je een Darwin was die afstamde van de grote Darwin?

SarahDarwin: Ik heb lang gedacht dat onze familienaam te maken had met de Australische stad Darwin. Nooit heb ik als kind de link naar de beroemde Charles Darwin gelegd. Er werd thuis nooit over hem gesproken. Toen ik op school voor het eerst iets van hem hoorde, wist ik niet wie hij was. Ik heb aan mijn ouders gevraagd hoe het kwam dat we dezelfde naam hadden, en pas toen hebben ze me de verwantschap uitgelegd.

Darwin had vijf zonen. Van wie stam je af?

Darwin: Van George, de tweede zoon, de oudste met kinderen.

Vind je het belangrijk een nazaat van de beroemde Darwin te zijn?

Darwin: Daar heb ik nog niet over nagedacht. (lange stilte) Ik ben pas met de voorbereidingen voor het programma écht beginnen te beseffen hoe belangrijk hij is geweest. Je kunt niet een klein beetje in hem geïnteresseerd zijn, het is alles of niks. Nu wordt het alles, met het programma, maar vroeger was het niks of bijna niks. Ik wist dat hij de wereld had rondgereisd, en dat hij een heel belangrijke theorie naar buiten had gebracht, die ik vroeger nooit helemaal begreep, hoewel ze relatief eenvoudig is. Maar de enormiteit van zijn werk is moeilijk in te schatten, zeker voor het tijdskader waarin hij leefde.

Je ouders hebben dat niet uitgelegd?

Darwin: Nee, ze spraken er nooit over. Mijn grootvader, wiens grootvader Charles Darwin was, heeft zíjn grootvader nooit gekend, want hij werd pas geboren na diens dood. Hij kan dus niet zeggen dat hij op Charles Darwins schoot heeft gezeten, laat staan dat hij zich de man herinnert. Er is geen rechtstreekse connectie meer.

De kennis van de meeste mensen over hun voorouders reikt niet verder dan grootouders.

Darwin: Precies. Ik ben me pas in Charles Darwin gaan interesseren nadat ik biologie was gaan studeren.

Weet je ook iets over je overgrootvader?

Darwin: George was de astronoom van de familie, maar dat is zowat het enige wat ik van hem weet.

Geen biologische antecedenten in jouw lijn van de familie?

Darwin: Mijn grootvader was een succesvolle beursmakelaar en een amateur-uitvinder. Mijn vader is kernenergie-ingenieur. Dus, nee, er is geen biologische lijn te trekken van Charles Darwin tot bij mij.

Ben je geïnteresseerd in de familie Wedgwood van Charles’ echtgenote, Emma?

Darwin: Mijn jongste zoon Josiah is genoemd naar Emma’s vader, die ook in het leven van de jonge Charles Darwin een sturende factor was. Ik vond het een hele mooie naam.

Zijn er veel biologen onder de Darwin-nazaten?

Darwin: Er zijn er een paar, maar ik kan niet inschatten of het er meer zijn dan in de gemiddelde familie.

Ben je toch niet een beetje biologie gaan studeren vanwege de link met Charles?

Darwin:(verontwaardigd) Nee hoor, absoluut niet. Ik heb een jaar in een regenwoud in Australië verbleven en vond het fantastisch. Het was liefde op het eerste gezicht. Ik schreef dat aan mijn moeder en toen ik weer thuis was, liet ze me een artikel lezen waarin beschreven werd hoe sterk Charles Darwin onder de indruk was van het regenwoud. Toen liepen er koude rillingen over mijn rug. Het was mijn eerste echte Darwinervaring.

Wat deed je in het regenwoud?

Darwin: Ik tekende er planten als illustratie voor een boek.

Als biologe?

Darwin: Nee, als illustrator. In mijn eerste leven was ik vooral met kunst bezig. Ik tekende en maakte lijsten voor tekeningen. Zo kwam ik in contact met speciale houtsoorten, van bomen die recht uit het woud kwamen. Ik wou die bomen in het echt zien, en zo kwam ik in het regenwoud terecht. Het was een fascinerende ervaring die mijn leven ingrijpend heeft veranderd, net zoals het blijkbaar voor Charles Darwin was geweest.

Was dat de aanleiding om biologie te gaan studeren?

Darwin: Ja, ik was al 27, rijp genoeg om een grote verandering in mijn leven te brengen.

Stoort het je dat Charles geen bioloog was, maar in feite een amateur-natuurkenner?

Darwin: Nee hoor, veel mensen zijn een soort bioloog zonder dat ze ervoor gestudeerd hebben, door hun interesse in het leven of in de natuur. In die tijd behaalde je dikwijls gewoon een algemene graad. Charles Darwin trok na een mislukte studie geneeskunde in Edinburgh naar Cambridge om er een graad in de kunsten te halen, waarna hij eventueel theologie had kunnen studeren. Maar de reis met de Beagle en zijn interesse in natuurfilosofie, zoals dat toen heette, doorkruisten die plannen. Had hij natuurwetenschappen willen studeren, dan was hij beter in Edinburgh gebleven.

Hij had in Cambridge toch excellente mentoren in de geologie en de natuurwetenschappen?

Darwin: Hij kwam in Cambridge op een ogenblik dat er een natuurlijke influx van echte natuurwetenschappers was. Met sommigen daarvan hield hij zijn leven lang contact. Er werden wekelijks seminaries over natuurwetenschappen georganiseerd, die hij nauwgezet volgde. Hij hield al van de natuur voor hij in Cambridge aankwam, maar daar vond hij wel zijn eerste geestesgenoten. Dat was belangrijk in zijn ontwikkeling.

Vind je het erg dat hij deel van het werelderfgoed is geworden?

Darwin: Ik vind het geweldig. Ik vind het fantastisch dat er overal in de wereld mensen zijn die dingen doen omdat ze door Charles Darwin geïnspireerd zijn. Ik las deze week nog een artikel in een ingenieursmagazine, over de toepassing van Charles Darwins denken op de technologie. Charles Darwin is van iedereen.

Elk aspect van zijn leven wordt onder de loep gehouden voor een intellectuele dissectie?

Darwin: Gelukkig was hij een heel aangename man. Ik lees zelden of nooit kritiek op zijn persoon. Hij komt uit alle analyses als een goed mens. Ik heb tot dusver niets over hem vernomen waar ik beschaamd over zou moeten zijn.

Zelfs zijn schrijffouten en de spelletjes die hij met zijn vrouw speelde, worden geanalyseerd.

Darwin: Hij zal er in ieder geval niet meer wakker van liggen. Gelukkig kunnen onderzoekers alleen analyseren wat hij heeft neergeschreven. Hij zal ongetwijfeld niet alles op papier hebben gezet.

Krijg je veel vragen over je illustere voorvader?

Darwin: Zelden of nooit in mijn dagelijkse omgeving, en evenmin in het museum waar ik werk. Er zijn altijd en overal mensen die meer over Charles Darwin weten dan ik, dus ik hoef me geen zorgen te maken over een gebrek aan kennis over mijn overovergrootvader. Het is pas nu ik me voor het televisieprogramma aan het voorbereiden ben, dat ik intensief over hem aan het lezen ben geslagen. En nogmaals, hij lijkt me een geweldige man te zijn geweest, geen onbenaderbaar academisch genie maar iemand die goed overeenkwam met andere mensen. Zelfs vandaag in mijn vriendenkring zijn het vooral mensen met sociale kwaliteiten die het maken, terwijl de grote genieën dikwijls weinig constructiefs bijbrengen. Darwin opereerde in een soort team, wat belangrijk was, want zo had hij nooit het gevoel dat hij er met zijn theorie alleen voor stond. Hij wist dat er mensen waren die voor hem zouden vechten. In z’n eentje had hij de publicatie van zijn theorie nooit aangekund.

Heeft de reünie van Darwinnazaten geen clansmaakje?

Darwin:(aarzelend) Er zijn wel meer families die zulke bijeenkomsten houden. En we zien elkaar ook af en toe op een trouwfeest of een begrafenis.

Er hangt niet het gevoel: ‘Wij stammen af van de grote Charles’?

Darwin: Niet voor mij. Ik heb er vooral over koetjes en kalfjes gepraat, en niet over Charles Darwin of de evolutietheorie. In 1909 en 1959, twee eerdere grote verjaardagen in de Charles-Darwingeschiedenis, waren er ook zulke reünies geweest, dus dachten wij dat het nu eveneens een goed idee was. Het was gezellig.

Zijn er geen Darwins die uitpakken met hun rechtstreekse lijn naar Charles?

Darwin: Er zijn er, maar naar mijn gevoel niet veel. Er zijn er die prat gaan op een genetische link naar Charles Darwin, waardoor ze menen over dezelfde succesvolle kwaliteiten te beschikken. Maar ik weet echt niet of dat nu zo belangrijk is. Zelfs als ik voordrachten geef over mijn werk op de Galapagoseilanden leg ik geen lijn van mezelf naar Charles Darwin.

Je reisde al met je ouders naar de Galapagoseilanden. Dat moet toch met Darwin te maken hebben gehad.

Darwin: Ongetwijfeld, maar het was vooral een aangename familievakantie. De reis had wel een grote invloed op mijn leven, want ik ontmoette er iemand die een illustrator zocht voor een boek over de planten van de Galapagos. Ik aanvaardde de job, en tijdens mijn werk stelde ik vast dat er een probleem was met de beschrijvingen van tomatenplanten op de eilanden. Iemand van het museum in Londen vond het een intrigerende vaststelling, en kreeg een krediet om het te laten onderzoeken. Nu ben ik al jaren bezig met de studie van die tomaten.

Heeft het interessante inzichten opgeleverd?

Darwin: Het is vanuit evolutionair oogpunt een bijzonder boeiend verhaal. Charles Darwin zou trots op me geweest zijn. (lacht) Er zijn twee soorten tomatenplanten die alleen op de Galapagoseilanden voorkomen, en twee soorten die van elders binnengekomen zijn. De eerste leven vooral langs de stranden, de tweede in het nevelwoud en op verstoorde plaatsen zoals vuilnisbelten, waar het vochtiger is. Tussen beide zones komen hybriden tussen de lokale en de vreemde soorten voor.

Heb je gezocht naar hoe Charles de eilanden ervoer?

Darwin: Hij was er vijf weken, ik zes maanden, maar ik was stomverbaasd toen ik merkte hoeveel informatie hij in die vijf weken had verzameld. Hij had bijna de helft van de inheemse planten verzameld, geprepareerd en naar een vriend in het Verenigd Koninkrijk doorgestuurd. Dat is sensationeel. Ik begin stilaan te begrijpen hoe hij zich gevoeld moet hebben. Ik bezocht ook de board room van het hoofdkwartier van de marine in Londen waar Charles Darwin voor het eerst Robert Fitzroy ontmoette, de kapitein van de Beagle, en te horen kreeg wat er van hem verwacht zou worden. Het verantwoordelijkheidsbesef dat die jonge mannen, de ene 22, de andere 26, gevoeld moeten hebben, moet enorm geweest zijn. Het protocol moet toen ook bijna verstikkend zijn geweest. Charles Darwin had zeker geen gebrek aan vertrouwen in zijn sociale capaciteiten, maar wel in zijn kwaliteiten als natuurwetenschapper.

Door zijn jonge leeftijd?

Darwin: Vooral door het gebrek aan vertrouwen van zijn vader, die niets in de expeditie zag, denk ik. Hij was heel zenuwachtig toen zijn vader aanvankelijk geen toestemming voor de reis wou geven. Ik ken dat gevoel nu een beetje. Ik was meteen héél enthousiast toen ze me voor het televisieprogramma vroegen, maar dan krijg je ineens het gevoel: misschien gaat het toch niet door. Ik was sprakeloos toen ik over het programma hoorde. Het is een geweldig concept. Ik ben vereerd dat ik eraan kan meedoen.

Je bent wel gevraagd omdat je een nazaat van Darwin bent.

Darwin: Ik weet het, en ik vind het niet erg. Ik heb het al gezegd: het is een goede gelegenheid om me eindelijk eens in het leven van die boeiende man te verdiepen, om onder zijn huid te kruipen, en dan nog op plaatsen waar hij zelf is geweest.

Ben je niet bang dat je ontgoocheld zult zijn in sommige dingen die je ontdekt?

Darwin: Ik ben er gerust op. Hij zal een aangename, verstandige en sociaal goed onderlegde man blijven, die heel ambitieus en veeleisend was. Maar nu is hij voor mij nog te veel iemand met twee dimensies. Ik hoop er tijdens het programma een derde aan te kunnen toevoegen.

Wat zou hij van het programmavoorstel gevonden hebben?

Darwin: Ik vrees dat hij – mocht het mogelijk zijn geweest – nooit op televisie had willen komen, zeker niet met zijn theorie. Het was zo al schokkend genoeg, en hij was er echt zenuwachtig over. Ik kan niets bedenken wat vandaag dezelfde schokgolven door de maatschappij zou kunnen sturen als wat de evolutietheorie toen heeft gedaan.

Is er iets aan het programma waar je bang voor bent?

Darwin: Ik kan echt niks bedenken.

Zeeziekte? Charles was aan boord doodziek.

Darwin: Gelukkig zijn daar vandaag goede pilletjes tegen.

Parasieten? Tropische ziekten? Charles deed een zware infectie op.

Darwin: Ik lig er niet wakker van. In het Australische regenwoud dronk ik soms van bronnetjes waaruit ook het wild kwam drinken.

Wat vind je van de creationisten met hun zware aanvallen op de evolutietheorie?

Darwin: Ik heb er geen enkel probleem mee. Iedereen is vrij te denken wat hij wil.

Zelfs als men het als alternatief voor de evolutietheorie wil onderwijzen?

Darwin: Dan ga ik niet meer akkoord, dan is het niet louter een kwestie van vrije meningsuiting meer. Maar als iemand voor zichzelf creationist wil zijn, heb ik daar geen bezwaar tegen.

Charles lag wel wakker van de creationisten.

Darwin: Hij had er uiteraard rechtstreeks mee te maken, gezien de aard van zijn theorie. Maar ik denk dat godsdienst iets persoonlijks is, en zolang dat zo blijft, vind ik dat alles moet kunnen. Op voorwaarde dat het een morele waarde heeft die aanvaardbaar is voor de maatschappij.

Voor de creationisten moet de evolutietheorie wel een schok zijn geweest.

Darwin: Ik denk nog altijd dat wij moeilijk kunnen begrijpen hoe confronterend de publicatie van de evolutietheorie destijds moet zijn geweest. Creationisten vormden toen de meerderheid in de maatschappij. Ik ken een aantal recente creationisten. Voor hen is hun overtuiging meer dan een geloof, ze wéten gewoon dat ze gelijk hebben.

Darwins vrouw was heel gelovig. Dat moet thuis niet gemakkelijk geweest zijn?

Darwin: Dat moet heel moeilijk geweest zijn, maar verder kan ik daar niet veel over zeggen. Ik kan me totaal niet voorstellen hoe het leven als creationist is.

Denk je dat er ooit grote fouten in de evolutietheorie zullen worden ontdekt?

Darwin: Tot dusver zijn er in ieder geval geen gevonden. Alle beschikbare gegevens wijzen uit dat Charles Darwins concept correct is. Zelfs nu er stilaan bewijzen opduiken voor een soort lamarckiaanse overerving, waarbij individuen eigenschappen die ze tijdens hun leven verwerven in sommige omstandigheden kunnen doorgeven. Moeders die in periodes van extreme honger, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog, broodmagere baby’s baarden, kregen ook kleinkinderen met een lager geboortegewicht dan normaal. Dat lijkt lamarckiaans. Maar ik heb niet het gevoel dat het een verschil zal maken voor de theorie van Charles Darwin. Ze is er om te blijven.

DOOR DIRK DRAULANS

‘Voor creationisten is hun overtuiging meer dan een geloof. Ze wéten gewoon dat ze gelijk hebben.’