Het Gebied van de Grote Meren is grondig van aanzien veranderd. Veel begon bij president Yoweri Museveni van Uganda. Portret van een man die symbool staat voor een nieuw soort Afrikaans leider.
In januari 1986 kwam in Uganda de 42-jarige Yoweri Museveni aan de macht, na een lange en bloedige guerrillastrijd. Elf jaar later treedt hij naar voren als een van de invloedrijkste Afrikaanse leiders. Hij is onder meer de beschermer van Laurent Kabila, de nieuwe sterke man in Kinshasa. Het succes van Museveni valt af te lezen uit de machtswissel in Rwanda en Congo-Kinshasa, waar nu met hem bevriende regimes de dienst uitmaken, maar ook uit de militaire en diplomatieke steun van de Verenigde Staten en uit de snelle economische groei van Uganda.
De steun van Museveni aan de rebellen gaf de doorslag in de ?bevrijding? van Congo. Bewoners van Noord-Kivu en Opper-Zaïre meldden eind vorig jaar al dat Ugandese troepen er aan de zijde van de Alliantie van Kabila vochten. Westerse diplomatieke bronnen bevestigen het bestaan van satellietfoto’s waarop zichtbaar is hoe een lange kolonne Ugandese militaire vrachtwagen het toenmalige Zaïre binnenreden. Dat de ondertussen overleden militair bevelhebber van de Alliantie, André Kisase Ngandu, in de Ugandese hoofdstad Kampala verbleef lang voor Kabila de aanval in Zaïre inzette, is geen toeval.
De Washington Post beschreef op 16 maart 1997 het innemen van Kisangani. ?De aanvallers doorbraken snel de Zaïrese verdediging. Ze maakten daarbij gebruik van artillerie en pantserwagens die recent uit Uganda waren gekomen.? Remigus Kintu, leider van de Uganda Democratic Coalition en als opposant in ballingschap in de Verenigde Staten, verklaarde dat eind vorig jaar 176 gepantserde voertuigen voor troepentransport, geleverd door de Verenigde Staten, via de Ugandese luchthaven Entebbe koers zetten naar het Zaïrese Goma. Daarover ondervraagd, meldde de Amerikaanse ambassade in Kampala dat het konvooi gestolen was. Vreemd genoeg deden de Verenigde Staten, die de Ugandese interventie in Congo bijzonder zacht veroordeelden, geen poging om dat militair materieel terug te krijgen.
TWEE VLIEGEN IN EEN KLAP
Het was de tweede keer dat militair materieel, ontvreemd in Uganda, krijgskansen deed keren. Op 1 oktober 1990 trokken de Tutsi-soldaten van het Front Patriotique Rwandais (FPR) van Uganda naar Rwanda. Ze hadden wapens en materiaal bij zich van het National Resistance Army (NRA), het Ugandese leger waarvan zij de ruggengraat vormden. Museveni toonde zich ?verrast? over een dergelijke actie, maar veroordeelde ze niet. Integendeel, de Rwandese FPR-guerrilla kon voort rekenen op kampen en bescherming in Uganda.
Waarop stoelde die houding ? In 1990 bestonden binnen het Ugandese leger spanningen tussen de Ugandese en de Rwandese militairen. De FPR-soldaten laten vertrekken met medeneming van hun wapens betekende twee vliegen in één klap slaan : in Rwanda kwam met Paul Kagame een bevriend regime aan de macht en de moeilijkheden binnen het Ugandese leger waren geloosd. Met Zaïre lagen de zaken enigszins anders : Museveni wou een halt toeroepen aan de invallen vanuit die buurstaat. Ze waren het werk van de moslimsekte van de Tabliki en van de Allied Democratic Army, een groep deserteurs uit Noord-Uganda.
De machtswissel in Congo-Kinshasa verzekerde Museveni van rust aan de grens en belette tegelijk het regime in Sudan om de Ugandese rebellen verder te stutten. Omdat de Verenigde Staten in de Sudanese moslimregering een gevaarlijke vijand zien, veroordeelden ze de Ugandese steun aan Kabila slechts mondjesmaat. Museveni is trouwens een Amerikaanse bondgenoot. Hij laat toe dat Washington, via Uganda, wapens levert aan John Garang, de leider van het Volksleger voor de Bevrijding van Sudan. Uganda koopt gretig Amerikaanse wapens en nodigde in 1995 en 1996 Amerikaanse officieren uit op de militaire manoeuvres van het NRA, ondertussen herdoopt in Ugandan People Defence Force (UPDF). De niet aflatende steun van Museveni aan Garang, levert hem een uitzonderlijke positie op. De Amerikanen laten toe dat de UPDF getraind wordt door, onder meer, Noord-Koreaanse militairen.
De Ugandese president is de belangrijkste leider van een groep landen waar, via een bevrijdingsoorlog, een machtswissel tot stand kwam. Er is Meles Zenawi in Ethiopië, Paul Kagame in Rwanda en nu dus Kabila in Congo.
Museveni is populair in Brussel en dat is niet alleen het gevolg van de kwaliteit van zijn leger of van de lijst van zijn beschermelingen. Op 22 april werd hij met alle egards ontvangen op een forum van investeerders, een co-organisatie van de Uganda Investment Authority, de Belgische dienst voor buitenlandse handel, de Europese Commissie en de kamer van koophandel België-Luxemburg-ACP-landen (Afrika, Caraïben en Pacific).
In zijn land verbiedt hij alle politieke partijen behalve zijn eigen National Resistant Movement, maar toch bedacht Europees Commissaris van Relaties met Ontwikkelingslanden Joao de Deus Pinheiro hem met een lofrede. Daarin ging het over de ?opzienbarende vooruitgang? die Uganda boekte inzake algemeen bestuur waaronder democratie en respect voor mensenrechten vallen. De Portugees Pinheiro loofde ook de inspanningen tot integratie in een globale, regionale economie. Kortom, Uganda doet het dermate goed dat de Europese Commissie er het uitstalraam van haar samenwerking met de ACP-landen wil van maken. Vorig jaar steeg het bruto binnenlands product er met 8,5 procent.
DE PRESIDENT IS EEN MANAGER
De Wereldbank en het Internationaal Muntfonds kenden Kampala eind april vier miljard frank extra hulp toe, om een deel van zijn schulden terug te betalen. Ook België is enthousiast over het Ugandese voorbeeld. Museveni werd ontvangen door koning Albert en premier Jean-Luc Dehaene (CVP). Daarmee volgde politiek Brussel slechts de zakenwereld. Sinds enkele jaren maakte Sabena van Entebbe de draaischijf van zijn activiteit in het Afrika van de Grote Meren. Enkele Belgische zakenlui, onder wie Philippe Borel (vriend van Kabila, lid van het Zaïre-Comité, een organisatie die elke oppositie tegen Mobutu Sese Seko steunde), brachten de winstgevende export op gang van nijlbaars vis uit het Victoriameer die te koop is in Belgische warenhuizen.
Museveni weet handig uit te spelen wat zijn gesprekspartners graag horen. In Brussel bewees de ex-marxist met verve dat hij een modelleerling is van de Wereldbank en van de Europese Commissie. Hij wond er geen doekjes om : ACP-landen die volhouden dat Europa hen dwingt tegen hun zin bepaalde veranderingen door te voeren, omschreef hij als ?middelmatige talenten?. Pinheiro was wild enthousiast. En als er wat moeilijkheden opdoken in de contacten tussen Uganda en de Europese Unie, dan lag dat aan Uganda zelf.
De zakenlui waren al even aangenaam verrast dat Museveni het zo volmondig eens was met hen. Jazeker, de Uganda Investment Authority moest nog veel leren en alles op alles zetten om ze terzijde te staan als ze zich in het land wilden vestigen. En als er bij de Ugandese immigratiedienst corrupte ambtenaren aan de slag zijn, moeten de zakenlui dat officieel melden. Tenslotte doet zijn regering alles om de corruptie te bestrijden en verklaringen van zakenlieden kunnen daarbij helpen. Het gehoor van Museveni bestond uit vertegenwoordigers van banken ( Belgolaise, Bank Indosuez Belgium, Kredietbank), van Petrofina en van Italiaanse, Nederlandse en Zwitserse bedrijven. Bij hen liet de president de indruk na een vastberaden politieke leider te zijn, met wie business te doen valt.
Altijd was hij de kritiek een stap voor. Zelfs zijn brutale toon beviel de toehoorders hij is tenslotte een ex-guerrillero. Een goed manager weet alles van agressieve benadering. Iedereen knikte toen Museveni de kans afwoog dat het kartel van koffieproducerende landen een akkoord over de wereldmarkt zou doen mislukken. ?De wet van de jungle komt ons goed uit,? zei hij. Uganda zou in ieder geval uitwegen vinden omdat het ?de grootste concurrentiekracht heeft.?
In een interview met de krant La Libre Belgique brak hij definitief met de slachtofferrol van de vroegere Afrikaanse leiders. ?De relaties tussen Europa en Afrika worden gedicteerd door geld.? En wat met de smokkel in zijn land ? Museveni gaf toe dat die enorm was, maar wees er gelijk op dat de smokkel het bestaan aantoont van een duidelijk op groei en export gerichte markt. Interessant voor westerse bedrijven. Natuurlijk is hij rijk. Dat laat hem toe op gelijke voet te praten met zakenlui. Zijn veebedrijven en plantages renderen trouwens het best in een bloeiende economie.
Volgens de president loopt de guerrilla in Noord-Uganda ?op zijn laatste benen.? Misschien heeft hij gelijk. Nu Congo in handen is van Kabila en zijn bondgenoot John Garang in Sudan successen boekt, vallen de fanatici van de Lord Resistance Army zonder toevluchtsoord en zonder aanvoerlijnen voor wapens en munitie.
NA NEGEN JAAR OORLOG
Museveni werd als zoon van een veeteler geboren in 1944 in Ankola, een streek van vruchtbare weidegronden, en leek voorbestemd voor militaire dienst. Hij is protestant en gelooft dat zijn succes te danken is aan goddelijke voorbestemming. Zijn echte naam luidt Yoweri Kaguta. Maar zijn vader voegde daar Museveni aan toe, uit bewondering voor de Ugandese soldaten van het zevende bataljon van de King’s African Rifles, die in het Swahili Abaseveni worden genoemd.
In januari 1986 veroverde Museveni de macht. Hij had dan negen jaar oorlog achter de rug. Eerst tegen dictator Idi Amin, wiens regime werd omvergeworpen in 1979. Dan tegen diens opvolger Milton Obote. Nadat die in 1985 in ballingschap vertrok, bekampte Museveni de interim-presidenten Yusuf Lule, Godfrey Binaisa en Tito Okello.
De gewapende opstand was voor hem een middel om een hoger doel te bereiken. Aan de universiteit van Dar es Salaam studeerde hij politieke wetenschappen, economie en recht. Daar leerde hij de Tanzaniaanse president Julius Nyerere kennen, de leider in de strijd tegen de Zuid-Afrikaanse apartheid, maar ook de held van het Front voor de Bevrijding van Mozambique (Frelimo). Museveni bezocht het ondergrondse Frelimo en maakte er propaganda voor in Tanzania. Zijn ideaal was een pragmatisch en nationalistisch socialisme. Zelfverzekerd en beheerst de jonge Museveni rookte of dronk niet stond hij lijnrecht tegenover Obote, die het socialisme predikte om de corruptie en de stammentwisten toe te dekken.
Museveni leidde vastberaden zijn mannen in de oorlog. Hij vocht zelfs mee, als we zijn autobiografie ?Sowing the Mustard Seed, the Struggle for Freedom and Democracy in Uganda? mogen geloven. Zijn overwinning dankte hij aan verschillende factoren. Rwandese Tutsi-ballingen, zoals de overleden Fred Rwigyema en de huidige Rwandese vice-president Paul Kagame, stonden hem bij. Libië leverde hem wapens en tenslotte speelde de militaire en politieke scholing van zijn guerrillaleger een rol, al maakte dat leger zich af en toe schuldig aan wreedheden.
De president slaagde erin om in het zuiden van het land vrede en relatieve welvaart te brengen. Politieke partijen zijn niet toegelaten, maar zijn tegenstanders kunnen als onafhankelijken deelnemen aan de verkiezingen. De pers is redelijk vrij.
Museveni lijkt invloed te hebben op Kabila, al heeft hij weinig respect voor de man. In 1971, terwijl hij wapens zocht voor zijn strijd tegen Amin, bezocht hij Zuid-Kivu, de schuilplaats bij uitstek van Kabila’s Parti de la Révolution Populaire. In zijn autobiografie, meldt hij enkel dat hij ?onverrichter zake? terugkeerde. Maar omdat het boek pas begin dit jaar verscheen, is het best mogelijk dat hij zijn mening voor zich hield. Tenslotte stond toen al bijna vast dat Kabila staatshoofd van Congo zou worden. Na een ontmoeting met Europees Commissaris voor Humanitaire Zaken Emma Bonino vroeg hij Kabila om zijn blazoen niet te besmeuren door een slechte behandeling van Hutu-vluchtelingen. Of Kabila altijd luistert naar de goede raad van de ?wijze? Museveni staat niet vast.
Uganda presenteerde de Congolese president inmiddels de rekening voor de hulp van de jongste maanden. Eerst op een officieuze manier. Volgens het weekblad The People in Kampala zou het Zuid-Afrikaanse bedrijf Branch Energy Kabila hebben laten weten dat het belangstelling heeft voor mijnconcessies in Oost-Zaïre. Op zich niets aan de hand. Maar Branch Energy dat tot dezelfde holding behoort als het beveiligingsbedrijf Executive Outcome heeft een belangrijk medewerker : generaal-majoor Salim Saleh, halfbroer van Museveni. Daarmee wordt het verzoek iets dwingender.
Bij de eedaflegging van president Kabila, verklaarde Museveni dat Congo best zou toetreden tot de Community of Eastern and Southern Africa (Comesa), waarin Uganda een leidende rol speelt. Kort daarvoor echter had financieminister Trevor Manuel van Zuid-Afrika op een ontmoeting met zakenlieden in Harare (Zimbabwe) gezegd dat Congo een plaats moest vinden binnen de economische unie rond zijn land. Daarmee is de strijd om invloed in Congo losgebarsten. Dat failliete land is tenslotte potentieel een van de rijkste van Afrika. Museveni heeft nog werk voor de boeg.
François Misser
De Ugandese president Yoweri Museveni : ee nieuw genre Afrikaanse leider.
