De auto-industrie baarde in 2007 alweer kopzorgen. Zullen Ford, Volvo, Audi en Opel op termijn nog auto’s bouwen in ons land? De vraag zal ongetwijfeld aan bod komen tijdens het komende Autosalon van Brussel. Misschien moeten we een voorbeeld nemen aan het Duitse Mitbestimmungsmodel, oppert Eugène Teysen, algemeen directeur van de fusiegroep AXA/Winterthur in België.

Een bankier heeft weinig affiniteiten met de auto-industrie, maar Eugène Teysen heeft enig recht van spreken. Over Mitbestimmung, welteverstaan. De AXA-topman was onlangs ruim een jaar gestationeerd bij onze oosterburen, om er de activiteiten van AXA Duitsland in goede banen te leiden. En daarbij zijn hem een paar dingen opgevallen. ‘Boven alles: dat vakbonden er meer verantwoordelijkheid dragen.’

Logisch, want zo zit het Duitse systeem nu eenmaal in elkaar. Mitbestimmung of medezeggenschap van de werknemers is er vaste prik. Het systeem is uniek in de wereld, en de kiem ervan werd al gelegd in de 18e eeuw. Een wet van 1976 gaf de werknemers verregaande medezeggenschap in de ondernemingsraad en de raad van toezicht. In bedrijven met een personeelsbestand van 500 tot 2000 man hebben ze recht op een derde van de zetels in de raad die toezicht houdt op de leiding van het bedrijf en advies geeft over de organisatie, strategie en oriëntatie. In bedrijven met meer dan 2000 personeelsleden hebben werknemers zelfs recht op de helft van de zetels. Mitbestimmung wordt beschouwd als een belangrijke factor in de sociaaleconomische stabiliteit – Duitsers staken opvallend weinig in vergelijking met andere Europeanen – en lag ook mee aan de basis van het Wirtschaftswunder. Aangezien de vakbonden mee aan tafel zitten met de bedrijfsleiding, zijn ze duidelijk beter in staat om een bittere pil wat makkelijker verteerbaar te maken voor hun eigen achterban. Toen Volkswagen het moeilijk kreeg, kwam er na lang overleg een wonderlijk akkoord uit de bus. De Duitse megavakbond IG Metall kon het VW-personeel ervan overtuigen om langer te werken – 35 uur in plaats van 28,8 uur per week – voor hetzelfde loon. In ruil daarvoor kregen de werknemers werkzekerheid tot 2011, en de garantie dat een deel van de productie vanuit het buitenland naar Duitsland zou worden overgeheveld.

Critici wijzen dan weer op eindeloos gepalaver en inefficiëntie. Bovendien deinzen Angelsaksische investeerders angstig terug voor alles wat nog maar van ver met Mitbestimmung te maken heeft. Ook sommige Duitse bedrijven, zoals de touroperators Thomas Cook en TUI, hebben er genoeg van, en verkassen hun hoofdkantoren naar Londen.

Eugène Teysen: ‘Allemaal waar. Mitbestimmung heeft inderdaad voor- en nadelen. Als je als Belg voor het eerst binnenwandelt op een bijeenkomst van de raad van toezicht in een Duits bedrijf, sta je wel even paf. Aan beide kanten van de tafel zitten namelijk evenveel mensen. Evenveel aan vakbondszijde als aan de kant van het kapitaal. En ja, het duurt allemaal heel lang. Soms waan je je in de soeks van Istanbul. Het sociaal akkoord dat AXA Duitsland in september 2007 afsloot, heeft een jáár onderhandelen gevergd. Terwijl het in ons land na een aantal maanden vaak al in kannen en kruiken is.’

Om nog maar te zwijgen van de Braziliaanse snoepreisjes waarmee de vakbondslui bij Volkswagen overtuigd werden om verregaande toegevingen te doen.

EUGÈNE TEYSEN: Ook corruptie behoort tot de nadelen die kunnen opduiken in het Duitse systeem. Maar je mag het kind niet met het badwater weggooien. Mitbestimmung heeft enkele belangrijke verdiensten net omdát de vakbonden mee rond de tafel zitten. In de Duitse auto-industrie heeft men twee heel fundamentele dingen kunnen bereiken. Eén: langer en flexibeler werken voor hetzelfde loon. En twee: de evolutie van de loonkosten blijft al verscheidene jaren onder de inflatie. In België is dat onderwerp nog altijd taboe. Als iemand voorzichtig voorstelt om de automatische loonindexering misschien eens van nabij te bekijken, hoef je zelfs niet meer te onderhandelen. Dan is het gedaan.

De Belgische vakbonden moeten ook meer verantwoordelijkheid opnemen, bedoelt u?

TEYSEN: Ik vind dat het discours van werknemer versus werkgever niet meer aan de orde is. In de jaren zestig ging het misschien nog over de vraag hoe beide kampen de koek moesten verdelen. Maar nu zijn we in een open wereld terechtgekomen, waarin afstanden bijzonder klein geworden zijn. Bedrijfsleiders vragen zich niet zozeer af hóé ze hun producten zullen maken maar wáár? We moeten ons dus afvragen hoe we onze welvaart kunnen behouden. Daar moeten werknemers en werkgevers zich samen over buigen. Dat is niet simpel. Wél simpel is zeggen: ‘We gaan meer verdienen, we gaan minder werken, we gaan vroeger met pensioen, en we nemen meer vakantie.’ Dan zegt iedereen: ‘Gewéldig plan!’

Vooraanstaande Belgische vakbondslui claimen dat Mitbestimmung een negatieve spiraal creëert. Almaar meer toegevingen aan de werkgever, en steeds minder sociale verworvenheden.

TEYSEN: Niet akkoord. Het is niet de Mitbestimmung die ervoor zorgt dat we langer moeten werken voor hetzelfde geld. Het is de huidige economische realiteit die daartoe noopt. Ik vraag mij af: als je 24 uur in een dag hebt, en je werkt maar 7 uur, is dat dan de ideale balans?

U vindt het Mitbestimmungsmodel wel beter dan de Belgische sociale usances?

TEYSEN: Als we de toekomst voor ogen houden, kun je inderdaad zeggen dat het beter is. Want in Duitsland hebben ze hun auto’s kunnen houden, en wij zijn de onze kwijt.’

In Duitsland gaat het slechts om een kortetermijnoplossing, zeggen critici. Ten koste dan nog van de werknemers van het vroegere Volkswagen Vorst.

TEYSEN: Dat is doemdenkerij, al schuilt er een stukje waarheid in. Als je me vraagt wat nu het intelligentste is: de autoproductie kwijtraken of de autoproductie veiligstellen voor een paar jaar? Dan kies ik voor het laatste, zoals men in Duitsland gedaan heeft. Want binnen drie, vier jaar zal er weer een andere wereld zijn, en dan zal men de zaken opnieuw moeten bekijken.

Kan het model overleven in een Europese context?

TEYSEN: In de komende vijf à tien jaar zie ik het niet fundamenteel veranderen – misschien op voorwaarde dat enkele dingen bijgestuurd worden. Mitbestimming zit helemaal in de Duitse maatschappij verweven, en de mensen uit nationale vakbondsverenigingen hebben een serieuze invloed. Dus nee, Mitbestimmung zal niet zomaar verdwijnen.

DOOR CELINE DE COSTER/FOTO DIMITRI VAN ZEEBROECK