Sinds meer dan dertig jaar vecht de Damiaanactie tegen lepra. Vijftien jaar geleden kwam daar noodgedwongen de strijd tegen tuberculose bij.

In 1964 werd de Damiaanactie als vereniging opgericht. De naam dat moet ondertussen genoegzaam bekend zijn komt van de Vlaamse pater Damiaan ( Jozef De Veuster), die in 1873 naar Molokai vertrok en daar melaatsen verzorgde. Hij raakte er tenslotte zelf besmet en stierf er.

Die pater Damiaan en de naar hem genoemde actie zijn ondertussen wereldberoemd, ook al weten de meeste buitenlanders niet eens dat Father Damian een Vlaming was. Op het gebied van marketing van ons land, kunnen we nog wel een en ander opsteken.

De Damiaanactie richtte zich vanaf het begin op de bestrijding van lepra : een vreselijke ziekte die mensen lichamelijk verminkt. De angst voor besmetting, gecombineerd met de weerzin die de fysieke verminkingen oproepen, leidden en leiden tot sociaal en dus ook economisch isolement van de zieken. Dat was zo in de tijd van Damiaan, en daaraan trad nog niet veel verandering in.

Wél valt lepra ondertussen te genezen. De cijfers bewijzen dat. Waren er in 1985 wereldwijd nog meer dan vijf miljoen melaatsen, vandaag registreert de Wereldgezondheidsorganisatie ( WHO) géén miljoen geregistreerde leprapatiënten meer.

Is lepra bijgevolg overwonnen ? Niet helemaal. Nog altijd worden elk jaar een half miljoen nieuwe patiënten ontdekt. De strijd tegen lepra duurt dus voort, maar concentreert zich in de meeste landen vooral op het voorkomen dat er opnieuw lepra-haarden ontstaan. Een zekere waakzaamheid blijft daarbij geboden en vroegtijdige euforie moet vermeden worden : de leprabacil is een luie donder die zich maar heel traag deelt en tot zeven jaar nodig heeft om iemand ziek te maken.

Dat betekent, met andere woorden, dat voortdurende onderzoeken nodig blijven en dat de labo’s en de hele infrastructuur van thuisverzorging in stand moeten gehouden worden. Door de vermindering van het aantal leprapatiënten, verhoogt dat de kosten voor het onderhoud van het hele apparaat per patiënt. Maar het is noodzakelijk, gezien de hoge besmettelijkheidsgraad van de kwaal. Zo’n ziekte kan dus altijd nog wel ergens opflakkeren. Lepra tast in de eerste plaats zwakke en ondervoede mensen aan. De ziekte blijft dus ver van ons bed verwijderd. In de rijke landen is melaatsheid uitgeroeid.

ARMOEDE MAAKT ZIEK

Hoewel. Veel reden om ons op de borst te kloppen, hebben we niet. Ook in de zogenaamd rijke landen zien we een beangstigende toename van ?uitgeroeid? geachte ziekten. Dat wordt, bijvoorbeeld, bewezen door de alarmerende opmars van tuberculose. Tbc, zoals de eufemistische afkorting luidt, kwam hier tot de jaren vijftig nog vaak voor, maar werd door vaccinatie, de voortdurende controle en een betere voeding uitgeroeid. Dat tbc nu weer in de grootsteden van rijke westerse landen opduikt, mag verontrustend genoemd worden. En, zo houden experts vol, een teken van snel om zich heen grijpende armoede.

Wie de cijfers van de WHO opvraagt, schrikt wel even. Tbc maakt elk jaar drie miljoen doden. De WHO schat het aantal tuberculosepatiënten op twintig miljoen. Jaarlijks komen er acht miljoen bij. Eén op drie mensen op deze wereld is drager van de bacil en vertegenwoordigt dus een gevaar : voor zichzelf en voor anderen. Want tuberculose is altijd besmettelijk.

De eerste noodkreet weerklonk in 1982, toen veldwerkers van de Damiaanactie in Kivu (Zaïre) bij hun huis-aan-huisonderzoeken naar lepra een snel stijgend aantal tbc-patiënten ontdekten. Elke tbc-patiënt besmet gemiddeld tien anderen. Vandaar dat de ziekte, toen ze hier nog frequent voorkwam, in de volksmond de ?vliegende tering? heette.

Noodgedwongen besloot Damiaanactie dus ook tbc aan te pakken. De infrastructuur, de labo’s en de deskundigen waren al ter plaatse. De gecombineerde aanpak van de ziekten ligt trouwens voor de hand. Tbc en lepra zijn allebei armoedeziekten en vertonen nog wel meer gelijkenissen. De bacillen die de ziekte veroorzaken, zijn aan elkaar verwant, maar waar de Hansenbacil lepra en verminkingen veroorzaakt, is de Koch-bacil dodelijk. Tenzij op tijd wordt ingegrepen. En dat kan. De opsporing in het labo is onderhand een routineklus, de zieken hoeven niet naar een ziekenhuis, de geneesmiddelen zijn beschikbaar en niet eens duur : 1.200 frank. Vandaar dat de slogan van de actie dit jaar luidt : ?Genezen is haast goedkoper dan begraven?.

Alleen, en dat was te verwachten, is dat geld er dus niet. Het budget van de Damiaanactie bedroeg in 1995 iets meer dan 343 miljoen frank. De bijdragen van ons allen daarin waren goed voor 142 miljoen frank. Vlaanderen alleen zorgde voor iets meer dan de helft van dat geld. Dat lijkt niet zo slecht. Tot je het, zoals in dit land toch gebruikelijk is, omrekent. Dan kom je namelijk uit op een povere dertien frank per Vlaming.

M.V.

Tuberculose : de patiënt teert letterlijk weg, verliest gewicht, heeft hoge koorts, hoest, en besmet zijn omgeving.