Gesprek met Dr. Robert ?Bob? Headland, archivaris en huishistoricus van het Scott Polar Research Institute in Cambridge.
Het Scott Polar Research Institute (SPRI) bezit niet de architecturale charme van de eeuwenoude colleges verderop waar de studenten nog met middeleeuwse ijver op hun examens aan Cambridge University worden voorbereid , maar deelt wel hun wereldfaam. Het instituut werd genoemd naar de Britse zuidpoolpionier Robert Falcon Scott. De historische en wetenschappelijke instelling werd in 1920 opgericht en breidde sindsdien stelselmatig uit.
Tegen eind 1998 wil Dr. Robert ?Bob? Headland, archivaris, museumdirecteur en huishistoricus van het ?Scott Polar? klaar zijn met de bijgewerkte versie van zijn ?Chronological List of Antarctic Expeditions and Related Historical Events.? De index bevat nu al zo’n 27.000 verwijzingen en is een bron van frustratie voor al wie de geschiedenis van het zesde continent denkt te kennen.
Zat Sir Clements Markham, als voorzitter van de RoyalGeographical Society, niet fout toen hij eind vorige eeuw liefst omvangrijke zuidpoolexpedities wou organiseren ? Adrien de Gerlache was met zijn Belgica in 1896 de eerste om weliswaar noodgedwongen een kleinschalige expeditie naar Antarctica op te zetten.
ROBERT HEADLAND : Het was zeker geen luxe om, zoals de Britten, minstens twee schepen uit te sturen. Zo bleef er in deze toen compleet onbekende gebieden toch enige bijstand mogelijk. Maar tot de Eerste Wereldoorlog betrof het toch allemaal zeer gevaarlijke en vaak heroïsche expedities. Tussen beide wereldoorlogen in ging het minder om de verdere ontdekking van het continent, dan wel om de walvisvangst in de buurt, aangezien er in het hoge Noorden minder walvissen rondzwommen. Van dan af aan konden de zuidpoolexpedities bijna altijd op de hulp van de walvisvaarders rekenen. Nadien volgden de vliegtuigen en de radioverbindingen.
De bijna belangenloze, zeg maar heroïsche periode begon in 1895 met het zesde International Geographical Congress in Londen. Daar kwam toen, mede onder impuls van Sir Markham, de resolutie tot stand waarin wetenschappers over de hele wereld werden opgeroepen om voor het einde van de eeuw werk te maken van de ?scientific exploration? van Antarctica : ?the greatest piece of geographical exploration still to be undertaken.?
Hoe belangrijk was de Belgica-expeditie daarin ?
HEADLAND : Het blijft de allereerste overwintering binnen de zuidpoolcirkel. Of dat gewild of ongewild gebeurde, weten wij niet. De versies daarover verschillen naargelang van de getuigenissen. Maar met een betere voorbereiding en equipement had de Belgica-expeditie het tijdens die overwintering in het ijs zeker makkelijker gekregen. Anderzijds mogen wij niet vergeten dat De Gerlache en zijn bemanning vertrokken zonder goed te weten waarheen ze voeren en wat hen te wachten stond. Daarom had de Belgica trouwens zoveel schietgerief en munitie aan boord. Zij dachten blijkbaar dat er aan de zuidpool nog grotere roofdieren leefden dan de ijsberen in het hoge Noorden. De Belgische expeditie kon hoe dan ook belangrijke wetenschappelijke resultaten voorleggen. En de tragedies, die zich aan boord afspeelden, waren niet uitzonderlijk voor die tijd.
Er wordt telkens verwezen naar de expeditiechefs, maar zelden of nooit naar andere teamleden.
HEADLAND : Tal van expeditieleden waren wellicht meer geïnteresseerd in hun persoonlijke of wetenschappelijke waarnemingen dan in het verwerven van roem.
Ik denk aan de Ier Tom Crean. Hij liet zich inlijven bij de Royal Navy. Toen Scott in 19O1 in Nieuw-Zeeland extra bemanning voor de Discovery zocht, werd Crean voorgedragen en aanvaard. De man getuigde al gauw van een grote efficiëntie, zeker toen er lange sledetochten gelopen werden. Daarom mocht hij van de zeemacht nog een keer met Scott mee en maakte hij deel uit van Scotts laatste bevoorradingsploeg op weg naar de zuidpool. Crean en zijn mannen hadden toen de grootste moeite om terug te keren ; Scott en zijn gezellen overleefden het niet. Creans derde zuidpoolexpeditie liep van 1914 tot 1917 onder leiding van Ernest Shackleton. De tocht groeide uit tot een van de dapperste odyssees in de geschiedenis, die dit keer mede dank zij Crean voor iedereen goed eindigde.
Welnu, Tom Crean keerde in stilte terug naar Annascaul (Kerry), kocht er een pub en noemde hem de South Pole Inn. Enkele weken geleden heb ik er nog een glas gedronken. Zo zijn er veel onbekende helden.
Tal van poolavonturen dienden nationale en zelfs nationalistische doeleinden.
HEADLAND : Behalve misschien de heldenverhalen over Scott die zeker voor de Eerste Wereldoorlog, maar ook nadien nog werden gepropageerd , is Antarctica grotendeels gespaard gebleven van politiek misbruik. Van meteen na het zesde International Geographical Congress werkten de meeste landen samen om de zuidpool te verkennen en te beschermen. Er was wat vlagvertoon en getouwtrek bij het benoemen of opeisen van bepaalde plaatsen. Maar dat kon nooit beletten dat de samenwerking het haalde van de naijver.
Robert Headland, ?Chronological List of Antarctic Expeditions and Related Historical Events?, Cambridge University Press, 1989.
Robert Headland : Antactirca werd niet politiek misbruikt.
