Na de lokale verkiezingen van april-mei worden de Italiaanse kiezers volgende zondag uitgeno- digd om te stemmen over een aantal referendums.
Een half jaar geleden werden er in Italië niet minder dan dertig referendumvoorstellen ingediend. Achttien ervan werden gepromoot door de ?hervormers? van europarlementslid Marco Pannella. Voor elk van de volksraadplegingen hadden zij het vereiste half miljoen handtekeningen ingezameld. De overige twaalf referendums waren het resultaat van een stemming van minstens vijf Regionale Bestuursraden ; de eerste keer in de geschiedenis dat die gedecentraliseerde overheden van de gelegenheid gebruik maakten. Het Grondwettelijk Hof, dat op formele gronden de toelaatbaarheid van de referendumaanvragen moet beoordelen, filterde uit het aanbod slechts elf voorstellen. Zondag vinden de kiezers op het stembiljet nog zeven vragen, waarop ze met ja of nee dienen te antwoorden.
De regering heeft inmiddels immers een wetsontwerp laten goedkeuren dat wil tegemoetkomen aan de overgebleven bezwaren van de Regionale Raden. Want een referendum kan vermeden worden indien de wetgever tijdig het geviseerde euvel verhelpt.
Het is de vraag of de resterende referendums de kaap van vijftig procent plus één stem zullen halen om geldig verklaard te worden. De politieke partijen hebben geen zin om propaganda te voeren voor een referendum : sinds een maand staan overal aanplakborden klaar, maar ze blijven maagdelijk proper. Ook de media houden zich liever bezig met de spectaculaire coups de théâtre in de Tweekamercommissie voor de Grondwetsherziening ; de staatsomroep RAI moest door de mediaraad aangepord worden om wat meer tijd te besteden aan de referendumvoorstellen dan enkel de verplichte politieke tribunes.
Voor de twaalfde keer sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog worden de Italianen opgeroepen om deel te nemen aan een referendum. Het eerste, in 1946, was politiek het belangrijkste want besliste over de stichting van de actuele republiek die in haar grondwet van 1947 onder meer het instrument van de volksraadpleging officieel opnam. De bedoeling van een referendum is een correctie aan te brengen op het werk van het parlement dat hoe dan ook de supreme wetgever blijft. Vandaar dat een referendum alleen maar kan afschaffen, niet invoeren. Als er ten gevolge van een referendumuitspraak een gat ontstaat in de wetgeving, moet de volksvertegenwoordiging de lacune opvullen in overeenstemming met de wil van het volk.
SLECHTE VERLIEZERS IN ROME
In de moderne Italiaanse geschiedenis bleken enkele referenda van diepgaande invloed : de erkenning van echtscheiding en van abortus, de afschaffing van de loonindex. Het waren momenten die de Italiaanse maatschappij verhitten, met een (niet verplichte) stembusgang van 87 en 75 procent. Voor de eerste twee maatschappelijke volksraadplegingen mag de verdienste grotendeels toegeschreven worden aan de excentrieke Pannella. Die successen zijn hem blijkbaar wat naar het hoofd gestegen. Dit decennium staat bol van referendums, vaak gelanceerd door Pannella, die zich tegenwoordig tijdens tv-programma’s presenteert als een spook, uit protest tegen de geringe media-aandacht.
Deze keer liggen enkele afschaffingsvoorstellen voor die vroeger al eens gepresenteerd maar niet gevolgd werden. De (letterlijke) inperking van terrein voor jachtpartijen sneuvelde in 1990 onder te geringe belangstelling. Maar soms tonen parlement en regering zich ook slechte verliezers : de afschaffing van het nationale ministerie van Landbouw (om de bevoegdheden ervan over te dragen naar de regio’s) werd in 1993 bij referendum bekomen, maar dat ministerie blijft tot op heden in Rome gewoon verder draaien, zij het onder een andere naam.
Dat na jaren parlementaire onbeslistheid in verband met het gewetensbezwaar, rechtstreeks de mening gevraagd wordt van de burger, is begrijpelijk. Maar is het echt nodig alle Italianen hun oordeel te laten aankruisen over de vraag of de carrière van een rechter goed gereglementeerd is ?
Zonder zich uit te spreken over de redenen waarom de fundamentele democratische spelregels in gebreke blijven, meent ook de gezagsvolle filosoof Norberto Bobbio dat de ontwaarding van het referenduminstrument te maken heeft met het slecht functioneren van de parlementaire democratie ; vandaar de idee (bij de verdedigers van het referendum) om zich in de plaats te stellen van de institutionele wetgever. Maar of de doorsnee burger die mening deelt, valt nog af te wachten.
Ook de Tweekamercommissie blijkt nog niet doordrongen te zijn van het probleem. Ze heeft bijna unaniem een voorstel goedgekeurd dat de referendums technisch wat bijspijkert : in de plaats van een half miljoen handtekeningen zijn er voortaan achthonderd duizend nodig om een referendum in aanmerking te laten komen (tussen 1946 en 1997 is de bevolking met een goede tien miljoen gestegen tot 57 miljoen). En misschien komt er wel een referendum dat in laatste instantie het huiswerk van de Grondwetscommissie moet goedkeuren, niet afschaffen.
Marcel Meeus
Marco Panella : het spook protesteert.
