‘Er zit meer dan genoeg in de muziek zelf’, zegt ze. Dat maakt praten met toppianist Elisso Virsaladze niet altijd even makkelijk. Maar wel een belevenis.
Wanneer Elisso Virsaladze naar ons land komt voor twee recitals, dan moet u dat weten. Ze is misschien wel de grootste nog levende pianist, en een geslaagd concert van haar kan uw luisterkader en dus uw leven voorgoed veranderen. Alleen is ze geen praatvaar wanneer het op de binnenkant van de muziek aankomt. Anekdotes en moppen, striemende kritiek en onvoorwaardelijke bewondering vormen vaak de inhoud van haar felle betoog. Maar de muziek zelf… Een gesprek met de grote dame, als prelude op het echte treffen, 9 maart in Brussel of 11 maart in Gent.
Mevrouw Virsaladze, u speelt Haydn en Schumann. Vanwaar die keuze?
Elisso Virsaladze: Haydn is me gevraagd vanwege de 200e verjaardag van zijn overlijden. Schumann is me gevraagd omdat ik bijna altijd voor Schumann wordt gevraagd.
U bent er in weliswaar beperkte kring dan ook beroemd voor. Zelfs Svjatoslav Richter prees u in zijn gepubliceerde notities als ‘wellicht de grootste schumannienne van onze tijd’.
Virsaladze: Ongelukkig genoeg, ja. Natuurlijk liggen Haydn en Schumann me na aan het hart. Ik heb voor de gelegenheid dan ook geprobeerd om hun zo verschillende muziek te verstrengelen. Dat blijkt interessant, of toch interessanter dan ze in twee programmablokken naast elkaar te zetten. Ik kan niet meteen zéggen waarom. Het raakvlak zit helemaal aan de binnenkant van de muziek, en je moet het dan ook niet proberen te begrijpen voor je goed geluisterd hebt.
We weten dat Schumann Haydns strijkkwartetten diepgaand bestudeerd heeft voordat hij zelf zijn kwartetten schreef. Voelt u als pianist of als musicus een vergelijkbare verwantschap in beider klaviermuziek?
Virsaladze: Jazeker, maar nogmaals, dat is persoonlijk en moeilijk met woorden te omschrijven. Beiden zijn even beroemd als onderschat. Beiden zijn origineel en fenomenaal.
Haydn is in zekere zin aardser dan zijn collega-classicus Mozart, maar zoals ook Richter opmerkte: in zekere zin rijker. Bij het woord ‘sonate’ denken zowel musici als publiek in de eerste plaats aan Beethoven en Mozart, zeker in het Westen. In Rusland is Haydn – net zoals overigens Scarlatti of, curieus genoeg, Hindemith – altijd meer gespeeld. De overvloed van zijn invallen is gewoon ongelooflijk.
Maar nu zijn we weer aan het vergelijken, terwijl ik daar een hekel aan heb. De componist wiens werk ik aan het spelen ben, die heb ik daar en dan het liefst. Vergelijken en competitie zijn de mode van onze tijd. Je moet altijd en overal iets het meest zus of zo vinden. Nonsens.
Objectief waar is in elk geval dat u geen componist zo vaak hebt gespeeld als Schumann. Een liefde van vele jaren, het vergt geen buitengewone empathie om dat te horen en te voelen.
Virsaladze: Bij Schumann is er altijd een speciaal soort van mysterie – dat overigens niks met zijn nogal dramatische biografie te maken heeft. Biografieën van componisten moet je kennen, maar ook snel weer vergeten. Er zit meer dan genoeg in de muziek zelf.
Ik speelde als kind al Schumann, maar niet te jong. Ik hoor soms negenjarigen de Arabeske opus 18 spelen, wat volslagen onnozel is. De noten zijn niet moeilijk, maar ze hebben op zich dan ook geen enkele betekenis.
Schumanns sonate opus 22 heb ik in geen dertig jaar gespeeld. Ik was bang om eraan te herbeginnen. Ik haat herhaling, in elk opzicht. Bovendien is het een stuk dat mijn studenten regelmatig spelen. Dat werkt niet. Van een werk dat al zo lang in je systeem zit, moet je je eerst volledig vrij maken. Alleen dan kan een idee ontstaan waarvan je eerlijk kunt zeggen: zo heb ik het nog nooit bekeken. En dat is nodig. Je moet een werk opnieuw uitvinden, anders verliest het zijn frisheid. Wat wij spelen is soms 300 jaar oud. Hoe breng je zoiets tot leven? Het is zoals oude kleren elke keer weer aantrekken. Dat is het moeilijke aan musiceren: je bent weliswaar geen schepper, je bent tweedehands, maar je moet wel iets tot leven brengen. Daarmee moet je leren omgaan.
ELISSO VIRSALADZE SPEELT HAYDN EN SCHUMANN OP 9 MAART IN HET CONSERVATORIUM VAN BRUSSEL (www.bozar.be) EN OP 11 MAART IN DE HANDELSBEURS IN GENT (www.handelsbeurs.be).
DOOR RUDY TAMBUYSER
