In het Saudi-Arabische Riyad overleggen meer dan honderd Syrische oppositieleden over de toekomst van hun land.
Jeffrey Jonkers (Nederlands onderhandelaar): Het is positief dat er zoveel verschillende groepen vertegenwoordigd zijn. Maar ik stel me wel vragen bij het feit dat de Koerden en nog enkele andere grote milities niet aanwezig mochten zijn. Toch is het overleg nuttig. De laatste maanden zien we dat de rebellen in Syrië zich opnieuw verenigen, omdat ze inzien dat de verdeeldheid hen heeft verzwakt. In Riyad kunnen we dit proces versnellen.
Alleen gematigde oppositieleden zijn welkom op het overleg. Volgens critici vertegenwoordigen zij niet meer dan een paar duizend strijders.
Jonkers: De oppositie bestaat zeker uit 70.000 mensen waarvan je er zo’n 55.000 gematigd kan noemen. Maar hoe sterk zijn die rebellen op militair vlak? In het zuiden zijn ze bijzonder goed georganiseerd en hebben ze 25.000 manschappen. In steden als Idlib en Aleppo daarentegen zijn kleinere groeperingen aan het werk waarvan niet duidelijk is hoe sterk ze staan. Gaat het om fulltime strijdkrachten of zijn het voornamelijk vaders die ’s avonds weer naar huis gaan? De oppositie mag er in het noorden en het zuiden goed voor staan; in de gebieden waar het zwaarst strijd wordt geleverd met de regeringstroepen kampen de rebellen met een groot gebrek aan organisatie.
De rebellen blijven eensgezind in hun standpunt dat Syrisch president Bashar al-Assad geen dag langer mag aanblijven. Is dat verstandig?
Jonkers: Je moet rekening houden met de vele aanhangers die Assad nog steeds heeft. Mijn voorstel is om hem tijdens een overgangsperiode in naam aan de macht te houden, terwijl andere mensen de touwtjes in handen nemen. Maar daarna zou hij toch echt plaats moeten ruimen, en hoe sneller hoe liever.
Is Syrië klaar om een democratie te worden?
Jonkers: In een land als Syrië met nauwelijks een democratische traditie en zoveel etnische, ideologische en religieuze verschillen zal het minstens een generatie duren eer mensen de democratie zullen internaliseren. In Rojava (Koerdisch gebied in Noordoost-Syrië, nvdr.) hebben ze een eigen democratische regering. Een aantal soennitische moslims vindt echter dat dat allemaal te radicaal is en vrouwen te veel inspraak krijgen.
Intussen wordt de IS door de bombardementen in een hoek gedrukt. Verliest de terreurgroep zo aan populariteit?
Jonkers: Het Westen en de radicale moslim hebben waarschijnlijk een andere definitie van succes. Het ideaal van de strijd voor het kalifaat is niet direct afhankelijk van het welslagen van de acties op het terrein. Door de bombardementen kun je de twijfelaars misschien overtuigen, maar de geradicaliseerde IS-strijder niet.
U zit zelf met de IS rond de tafel. Werkt dat?
Jonkers: Omdat de IS een rechtsstaat wil zijn, gedraagt ze zich enigszins. Als het over praktische zaken zoals water of elektriciteit gaat, kun je met hen praten. Op vlak van de ideologie lukt dat echter niet; je kunt niet onderhandelen over de positie van vrouwen of homo’s.
Hoe verlopen die gesprekken?
Jonkers: Als een bepaalde gemeenschap binnen of net buiten een IS-gebied om onze bemiddeling vraagt, springen we bij. Voor het Westen is de IS één grote zwarte vlag, maar achter de beweging gaan veel lokale mensen schuil die in eerste instantie lid zijn van een bepaalde familie of clan. Het eeuwenoude systeem van onderhandelen in het Midden-Oosten is niet kapotgemaakt door de IS. Door die lokale strijders aan dat clansysteem van eer en vertrouwen te herinneren, kun je met hen praten.
Hoe kan de IS verslagen worden?
Jonkers: Niet de internationale coalitie, maar de verschillende Syrische groepen zullen de klus moeten klaren. Eerst moeten ze onderling vrede sluiten en dan kunnen ze de IS terugdringen, vooral omdat veel mensen die in IS-gebieden wonen de beweging niet steunen. De enige reden dat ze naar IS-contreien zijn gevlucht, is omdat het er vaak stabieler is dan in Aleppo of Idlib. De oppositie moet een veilig klimaat creëren voor de bevolking. Dàt is de manier om de IS minder aantrekkelijk te maken.
