De Turkse luchtmacht haalt een Russische straaljager neer aan de grens met Syrië. De Russische president Vladimir Poetin reageert furieus.

Steven Lee Myers (journalist bij The New York Times en auteur van ‘De nieuwe Tsaar’, een biografie van Vladimir Poetin): Het was opvallend hoe verrast Poetin was nadat de Russische straaljager werd neergehaald. Je hoorde zijn stem trillen, hij leek bijna in shock. De reactie van de Turken was op zijn zachtst gezegd behoorlijk drastisch, maar hun reactie kwam niet uit het niets. Ze hadden meermaals gewaarschuwd om hun luchtruim niet te schenden, maar daar hebben de Russen zich niets van aangetrokken. Poetin heeft het gevaar onderschat.

Russische gevechtsvliegtuigen dringen steeds vaker het Europese luchtruim binnen. Wat zit daarachter?

Myers: Het is een trucje dat Rusland vaak toepast bij diplomatieke spanningen. Toen er tijdens het onderzoek naar de moord op voormalige KGB-spion Aleksander Litvinenko fricties waren met het Verenigd Koninkrijk, doken er plots twee bommenwerpers op voor de Britse kust. Ze doen het om te imponeren, uit te dagen, om de reactiesnelheid van de NAVO te testen en vooral omdat ze dat tot voor kort gewoon niet konden. Rusland heeft de voorbije jaren fors geïnvesteerd in zijn leger.

Is Rusland Europa op militair gebied aan het inhalen?

Myers: Rusland investeert veel meer in defensie dan Europa. Sinds de oorlog met Georgië in 2008, waar het Russische leger zwak voor de dag kwam, is hun slagkracht zeker versterkt. Het Russische leger heeft ondertussen beter materiaal, een betere training en een efficiëntere commandostructuur. Maar de Europese landen zijn voorlopig nog altijd superieur uitgerust.

Begin oktober besloot Poetin de Russische aanwezigheid in Syrië fors uit te breiden. Waarom doet hij dat?

Myers: Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten stond het regime van Assad de voorbije zomer op instorten. Daardoor hoopte iedereen in Washington dat Rusland mee naar een oplossing zou zoeken aan de onderhandelingstafel. Poetin deed echter net het tegenovergestelde en haalde alles uit de kast om Assad boven water te houden. Poetin is als de dood voor een scenario zoals in Libië of Irak, waar de centrale overheid wegviel toen Muammar Khaddafi en Saddam Hoessein verdreven werden. Op die manier ontstond de voedingsbodem voor de IS. Hij ziet al die conflicten als een soort groot Amerikaans complot om de wereld te controleren.

De beslissing om Syrië te bombarderen, is onpopulair in Rusland. Komt hij hiermee in de problemen?

Myers: Nee, want Poetin hoeft nu eenmaal niet te antwoorden op kritiek. Hij heeft zoveel controle over de media dat hij het maatschappelijk debat gewoon zelf vormgeeft. Zijn grootste probleem is dat hij geen echt plan heeft voor Syrië. Hij hoopt Assad aan de macht te houden, maar dat is voor het Westen onbespreekbaar. Dat is het tragische aan Poetin: hij heeft wel een strategische visie, maar hij heeft geen stappenplan klaar. Hij wil het grote Russische rijk weer in ere herstellen. Daarvoor moet hij de economie diversifiëren en buitenlandse investeringen binnenhalen, maar zijn beleid werkt de isolatie net in de hand.

Poetin is fundamenteel veranderd toen hij in 2012 opnieuw president werd. Hij heeft geen goede adviseurs meer om hem bij te staan in zijn beslissingen. Hij rekent voor alles op een kleine groep van getrouwen die hem al lang niet meer durven tegenspreken. Daardoor moet hij voortdurend improviseren en neemt hij beslissingen waarover hij nauwelijks heeft nagedacht. Zo heeft hij de diplomatieke gevolgen van de annexatie van de Krim compleet onderschat.Hij had nooit gedacht dat er zoveel financiëleen economische sancties zouden volgen enhij diplomatiek zo geïsoleerd zou geraken.

In Oost-Oekraïne werd de Russische aanwezigheid dan weer teruggeschroefd. Heeft Poetin er zijn doel bereikt?

Myers: Zijn ultieme doel is Oekraïne binnen de Russische invloedssfeer te houden, en dat is aan het mislukken. Door Oekraïne in tweeën te delen heeft hij het grootste deel van het land van zich vervreemd. Poetin loopt er voortdurend achter de feiten aan. Hij kon zich gewoon niet voorstellen dat zoveel Oekraïners een vrijhandelsakkoord met Europa wilden. Volgens hem worden alle betogers door de CIA betaald. Hij blijft voortdurend beweren dat de Verenigde Staten een coup hebben gepleegd. Terwijl de Verenigde Staten net extreem passief zijn gebleven. Het is een conflict dat de Amerikanen gewoon niet bezighoudt. Obama geeft geen zak om Oekraïne.

Waarom reageerde Poetin zo heftig op de protesten?

Myers: Omdat hij als de dood is voor mensenmassa’s. Hij denkt als een ordehandhaver en verwacht altijd het slechtste van mensen. De val van de Berlijnse Muur heeft hem met een trauma opgezadeld, toen de massa’s op straat kwamen om het communistisch systeem omver te werpen. Hij is ervan overtuigd dat het volk voor chaos en anarchie kiest als het niet met harde hand geleid wordt. Je ziet dat aan alles in zijn beleid: hoe hij omgaat met verkiezingen, hoe elke betoging uit elkaar wordt geranseld, hoe hij elke vorm van zelfbeschikking uit de Russische maatschappij heeft gehaald. Russen kunnen geen democratie aan, denkt hij.

Sinds mei is Poetin vijftien jaar aan de macht. Hoe lang houdt hij het nog vol?

Myers: Vermoedelijk blijft hij gewoon tot 2024 president. Hij heeft geen enkele tegenstand en alles draait om hem in Rusland. Als hij reageert op een gebeurtenis, zoals het neerhalen van de straaljager, gaat het hele systeem in overdrive. Dan raast er onmiddellijk een anti-Turkse golf over de maatschappij. Dan probeert iedereen koste wat het kost zijn loyauteit aan ‘de tsaar’ te tonen. Dat leidt tot knettergekke toestanden. Vladimir Zjirinovski, een Poetin-getrouwe, extreemrechtse partijleider, riep na de crash zelfs op om een kernbom op Istanboel te gooien. Het Russische machtssysteem is fundamenteel ongezond.

Het systeem-Poetin lijkt wel permanent in crisis. Hoe houdt hij dat vol?

Myers: Het ongelofelijke aan Poetin is dat het misschien niet altijd goed gaat met hem, maar dat hij toch altijd lijkt te winnen. Hij heeft een opmerkelijk incasseringsvermogen. Terreuraanvallen, economische sancties, een slabakkende economie en massale protesten: hoe uitzichtloos de situatie ook is, hij slaagt er altijd weer in de toestand in zijn voordeel om te buigen. ?