De Guldensporenslag, Waterloo, de IJzer, het Ardennenoffensief: dat zijn de klassiekers uit onze oorlogsgeschiedenis. Maar het grondgebied dat vandaag België vormt, was van de 11e tot de 20e eeuw het strijdtoneel van zowat driehonderd veldslagen en belegeringen. Waarom kozen de Europese mogendheden zo vaak onze gewesten uit als decor voor hun twisten? En welke veldslagen hertekenden de machtsverhoudingen in Europa?
De reeks conflicten waaraan ons land de bijnaam ‘Slagveld van Europa’ dankt, begint met de Slag om Leuven, op 1 september 891, toen de Karolingische koning Arnulf van Karinthië de Vikingen verpletterde aan de Dijle. Vanaf die dag tot WO II vonden er in onze contreien ongeveer driehonderd grote veldslagen plaats, waarvan er 295 op ‘Belgisch’ grondgebied werden uitgevochten, zegt Luc De Vos van de Koninklijke Militaire School. ‘Van de 17e eeuw tot aan de Slag om de Ardennen in de winter van 1944-45 is België bijna onophoudelijk een zone van gewapende confrontaties’, zegt hij. ‘De periodes met de meeste oorlogen en belegeringen zijn het regime van Lodewijk XIV, het tijdperk van de Franse Revolutie en het napoleontische bewind.’
Boulevard voor invasies
De Belgische provincies kregen hun bijnaam ‘Slagveld van Europa’ al onder de heerschappij van de Zonnekoning. Dat was vooral het gevolg van hun geografische ligging. ‘Het gebied was een tussenruimte, tussen de Franse en de keizerlijke macht, maar ook een commerciële draaischijf, met een aantrekkelijke haven. Antwerpen werd door Napoleon beschouwd als “een pistool gericht op het hart van Engeland”‘, zegt Hervé Hasquin van de Koninklijke Academie van België.
Bovendien is het Belgische grondgebied bijna helemaal verstoken van natuurlijke hindernissen. ‘Er is geen gebrek aan verkeersassen en de rivieren vergemakkelijken het transport van troepen’, aldus historicus Jean-Michel Sterkendries van de Koninklijke Militaire School. De Europese legers stonden vaak tegenover elkaar langs de Leie-Schelde-lijn. ‘En met reden’, zegt De Vos. ‘Het graafschap Vlaanderen was een van de rijkste regio’s van Europa.’
De voornaamste ‘invasieboulevard’ volgt de waterscheidingslijn tussen de bekkens van de Maas en de Schelde. ‘De grote Slag van Ramillies in 1706 vond net op die as plaats’, zegt Sterkendries. ‘Dat geldt ook voor Fleurus, waar er drie veldslagen waren, in 1622, 1690 en 1794.’ En dan hebben we het nog niet over de Slag van Ligny van 16 juni 1815, toen Napoleon zijn laatste overwinning behaalde.
‘In vredestijd is een kruispuntland een enorme troef, in oorlogstijd is het een ramp’, zegt De Vos. ‘Eeuwenlang kwam de voornaamste dreiging voor onze gewesten uit Frankrijk, het eerste buurland dat een groot koninkrijk werd.’ Hasquin preciseert: ‘De Franse vorsten vreesden voor de veiligheid van hun hoofdstad Parijs vanwege de nabijheid van de noordelijke grens. Daarom probeerden ze die grens te verleggen door aan onze gebieden te knagen. Vandaar de vele conflicten tussen de Franse Bourbons en de Habsburgers.’
Neutraliteit
In de 19e eeuw wordt de andere grote buur, Duitsland, verenigd. België zit daardoor gekneld tussen twee continentale machten. De neutraliteit, opgelegd door de mogendheden bij de onafhankelijkheid, zal België in 1914 niet redden. ‘Maar er waren al eerdere precedenten wat onze neutraliteit betreft’, zegt De Vos. ‘Geconfronteerd met de manoeuvres van de Franse en Habsburgse vorsten, riep het prinsbisdom Luik in 1478 zijn neutraliteit uit.’ Een ‘commerciële’ neutraliteit: tegen vergoeding liet Luik de vrije doortocht en het kantonneren van vreemde troepen toe.
Andere Belgische steden werden als vestingen aangelegd. Philippeville werd in 1555 op vraag van Maria van Hongarije gebouwd als garnizoensstad, Charleroi werd in 1666 gesticht door de Spanjaarden, en Antwerpen werd in de 19e eeuw het ‘Nationaal Reduit’, het laatste bastion van weerstand in afwachting van buitenlandse steun ter vrijwaring van onze neutraliteit. ‘In onze geschiedenis zijn er eigenlijk meer belegeringen geweest dan gewapende confrontaties’, aldus De Vos.
Maar welke veldslagen hebben het aanzicht van Europa veranderd? Een overzicht van vijftien gewapende confrontaties die de Europese geschiedenis tussen de 9e en de 20e eeuw bepaalden, van de nederlaag van de Vikingen in Leuven in 891 tot de Slag om de Ardennen in 1945.
DOOR OLIVIER ROGEAU & PIERRE HAVAUX
