In Nederland wordt het rapport over de crash van vlucht MH17 gepresenteerd. Het vliegtuig werd op 17 juli 2014 neergehaald boven Oost-Oekraïne. Daarbij kwamen 298 inzittenden om, het merendeel Nederlanders.

Tjibbe Joustra (voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid): De belangrijkste conclusie van ons onderzoek is dat het vliegtuig werd neergehaald door een Buk-raket, afgevuurd uit een gebied dat op dat moment gecontroleerd werd door de pro-Russische, separatistische groeperingen. We hebben op het vliegtuigwrak munitiescherven in de vorm van vlinderdasjes gevonden, en enkel in de Buk-raket wordt dat soort deeltjes gebruikt.

We hebben in het rapport ook expliciet beschreven wat er níét gebeurd is. Direct na de crash circuleerden de vreemdste geruchten: MH17 was neergehaald door een straaljager, er was een bom aan boord, het vliegtuig zou geraakt zijn door een meteoor of ruimteafval. We wilden de spookverhalen tegengaan die met elke vliegtuigramp gepaard gaan.

Rusland noemde het rapport vooringenomen. Hebt u goed met hen kunnen samenwerken?

Joustra: We hebben veel informatie gekregen van de Russische Federatie. Aanvankelijk stelden de Russische experts zich heel constructief op. Zo was er een vertegenwoordiger van Almaz-Antei, het bedrijf dat de Buk-raketten produceerde, die een uitgebreide presentatie heeft gegeven van wat er gebeurd was en welke raketkop er was afgevuurd. Dat was hoogst opmerkelijk, omdat we op dat moment zelfs nog niet met zekerheid hadden geconcludeerd dat de crash was veroorzaakt door een Buk-raket. Maar op de derde vergadering krabbelden de Russen terug. Plots was die presentatie maar een van de mogelijke scenario’s. Iedereen was verbijsterd.

Hoe verklaart u die omslag?

Joustra: De politiek heeft ingegrepen, waardoor de experts hun mening moesten herzien. Nadien veranderden de Russen wel tien keer per week van standpunt. De fabrikant, het Russisch ministerie van Transport, de Russische onderzoeksinstanties: ze lanceerden allemaal hun eigen verhaal.

U concludeert dat de raket vanuit rebellengebied gelanceerd werd. Dat is een ernstige beschuldiging.

Joustra: We hebben op basis van ons onderzoek een gebied van ongeveer 300 vierkante kilometer afgebakend waaruit de raket gelanceerd werd. De Russen spreken dat niet tegen. Op basis van de onderzoeksgegevens hebben ze hun eigen berekeningen gemaakt, waarbij ze uitkwamen bij twee kleinere gebieden, die zich evenwel volledig binnen onze schatting bevonden. Voor alle duidelijkheid: omdat mensen openlijk moesten kunnen praten, mogen onze getuigenverslagen niet gebruikt worden voor een strafrechtelijk onderzoek. Het is niet de bedoeling dat wij nagaan wie er op de knop heeft gedrukt.

Hoe verliep de samenwerking met de seperatisten?

Joustra: Gezien de omstandigheden redelijk goed. Hoewel het vliegtuig is neergestort in een oorlogszone, bleven de vijandelijkheden tijdens de bergingswerken tot een minimum beperkt. We hebben veel hulp gekregen van de plaatselijke hulpdiensten, die sinds enkele maanden onder het commando van de pro-Russische Volksrepubliek Donetsk stonden. Ze gaven ons zelfs voedsel en medische verzorging.

Is het niet problematisch dat jullie pas vier maanden na de crash bij het wrak zijn geraakt?

Joustra: Ja, dat is een probleem. Ongeveer 65 procent van de onderdelen die we nodig hadden, konden we recupereren, maar er is heel wat verdwenen. Meestal waren het onschuldige dingen. Dat bewoners kabels uit het vliegtuig gebruikt hebben in hun eigen woningen, is niet onlogisch in een arme streek als Oost-Oekraïne. Maar ik vraag me af wat een lokale boer met een boordcomputer of een luchtdrukmeter kan aanvangen. In theorie kunnen die dingen in de crash verbrand zijn, maar er bleken opvallend veel datadragers verdwenen, al sluit ik niet uit dat zij alsnog zullen opduiken.

U hebt een louter technisch onderzoek gevoerd, zonder juridische repercussies. Is dat wel zinvol?

Joustra: De dag van de crash zijn er 160 andere vliegtuigen over die regio gevlogen, zelfs al hadden de separatisten de vorige maanden 16 vliegtuigen van het Oekraïense leger neergehaald. Ook vandaag vliegen veel burgerluchtvaartmaatschappijen over conflictgebieden zoals Irak en Syrië. We hebben aanbevelingen gedaan om de regels aan te scherpen.

Bovendien hebben veel nabestaanden aangegeven dat ze heel wat gehad hebben aan ons onderzoek. Ze weten nu wat er gebeurd is en hebben het vliegtuigwrak kunnen bezoeken. Dat helpt velen in hun verwerkingsproces.

Er wordt onderhandeld over het in gang zetten van een strafonderzoek. Kan dat tot iets leiden?

Joustra: Ik ben ervan overtuigd dat dat nieuwe feiten naar boven kan brengen, maar ik geloof niet in utopieën. Er zal nooit een schuldige in de gevangenis belanden.