De in februari 2014 gearresteerde Mexicaanse drugsbaron Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán ontsnapt via een tunnel uit de best beveiligde gevangenis van Mexico.
Alejandro Hope (Guzmán-kenner en justitiejournalist bij de Mexicaanse onlinekrant El Daily Post): Guzmáns ontsnapping kan met één woord samengevat worden: corruptie. Met een drilboor heeft hij een anderhalve kilometer lange tunnel onder de gevangenis gegraven. Niemand heeft iets gehoord of gezien. Daar moeten we geen tekening bij maken.
Het is niet voor het eerst dat hij ontsnapt. In 1993 is hij een eerste keer gearresteerd en zat hij negen jaar in de cel in een streng beveiligde gevangenis. Van daaruit bleef hij zijn zaakjes runnen tot hij het welletjes vond. In januari 2001 kocht hij zijn bewakers om en koos het hazenpad.
Het is ontstellend hoeveel volk hij in zijn zak heeft zitten. Momenteel loopt er een onderzoek naar zijn laatste ontsnapping. Vorige maand zijn er 34 mensen gearresteerd, waaronder de gevangenisdirecteur en de voormalige topambtenaar van het Mexicaanse gevangeniswezen.
Hebt u vertrouwen in dat onderzoek?
Hope: Het is heel moeilijk om daar iets zinnigs over te zeggen. We weten amper op welke manier de georganiseerde misdaad de politiediensten en de overheid in haar macht heeft. De greep op de overheid kan erg ver gaan. Op 26 september 2014 verdwenen 43 studenten in de zuidelijke stad Iguala. Later bleek dat ze vermoord waren, vermoedelijk door Geurreros Unidos,de lokale drugsmaffia. Begin november kwam aan het licht dat minstens twee politiewagens zich vlakbij de plek bevonden waar de studenten werden aangevallen en ontvoerd. Waarschijnlijk heeft de politie hen met medeweten van de plaatselijke burgemeester aan dat drugskartel uitgeleverd.
Hoe reageert de Mexicaanse bevolking hierop?
Hope: De arme Mexicanen kijken met een mix van afschuw en bewondering naar Guzmán. Ze zien hem als een kleine boerenzoon die het tot miljardair heeft geschopt. In zijn geboortedorp La Tuna speelde hij de Kerstman en deelde gul cadeautjes uit. Wat niet wil zeggen dat hij zijn medebewoners uit de ellende tilde. Ik was niet zo lang geleden in de stad Badiraguato waar La Tuna deel van uitmaakt. Het is er armoe troef.
El Chapo loopt nog steeds op vrije voeten.
Hope: Na zijn ontsnapping werd een grote klopjacht georganiseerd. In oktober hadden ze hem in de bergen van Noord-Mexico bijna te pakken. Hij verborg zich in ‘zijn’ staat Sinaloa in een berghut. De Mexicaanse mariniers kwamen hem op het spoor met de hulp van de Amerikaanse inlichtingendiensten. Net als in een James Bondfilm zetten ze de achtervolging in met een paar helikopters. Maar het berglandschap was te ruig en ze konden nergens landen, waarna ze de mariniers vanuit de lucht naar beneden moesten takelen. Toen de soldaten bij de berghut aankwamen, was de vogel gaan vliegen. Hij zou tijdens die vlucht van een rots gevallen zijn, een been gebroken hebben en zich verwond hebben aan het aangezicht. Dat is althans de officiële versie. Of die ook klopt, weet niemand.
Hoe gevaarlijk is de voortvluchtige Guzmán?
Hope: Zowel op financieel, militair en politiek vlak heeft hij nog veel middelen. Hij is een brutale lefgozer, een overlever die zonder scrupules over lijken gaat. Zijn grootste probleem is zijn ouderdom. Hij is 61 en de jaren vreten aan zijn conditie. Maar hij is zonder twijfel nog gevaarlijk. Samen met zijn eveneens voortvluchtige, zogenaamde zakenvriend Ismael ‘El Mayo’ Zambada is hij een van de laatste overlevenden van de grote Mexicaanse drugskartels die hun glorietijd beleefden in de jaren zeventig en tachtig. Al vier decennia importeert Guzmán cocaïne uit Colombia via Mexico naar de VS. Daarnaast is hij een producent van synthetische drugs en een groothandelaar in marihuana en heroïne. Hij is zo goed als zeker de grootste drugsfabrikant en -smokkelaar van Mexico. In de bloedige oorlogen die hij met concurrerende drugskartels heeft gevoerd, zijn duizenden mensen omgekomen.
Heeft de overheid op geen enkele manier zijn macht kunnen breken?
Hope: De veelbesproken Amerikaanse war on drugs heeft ertoe geleid dat de internationale drugskartels zoals die van Guzmán veel slagkracht verloren hebben. Het verontrustende is dat ze vervangen zijn door een veelvoud aan kleine, lokale kartels, zoals Guerreros Unidos. Ook zij smokkelen drugs, maar op veel kleinere schaal. Ze diversifiëren en halen hun inkomsten uit zo veel mogelijk criminele activiteiten, met als uitschieters moord, afpersing en kidnapping. El Chapo vertegenwoordigt het verleden van de Mexicaanse georganiseerde misdaad, niet de toekomst. De toekomst is aan die kleine, wendbare organisaties uit wier handen de lokale politie en politici gulzig eten.
