Negentien dagen voor zijn dood stelde Napoleon eigenhandig zijn testament op, waarbij hij voor één keer de moeite deed om leesbaar te schrijven. In het document, van de geest van de keizer doordrongen, liet hij nog een paar strategische zetten achter.
Tussen 15 en 28 april 1821 leek het wel of de oude Napoleon terug was: de man die alles tot in de kleinste details regelde en niets aan het toeval overliet. Hij werkte in die twee weken elke dag aan zijn testament. De laatste wilsbeschikking bevatte zowel praktische, morele als diep persoonlijke bepalingen. Het zei onder andere dat de privégelden van de keizer gelijk zouden worden verdeeld tussen de voormalige militairen en de Franse steden die hadden geleden onder de geallieerde invasies in 1814 en 1815.
Pas in 1854 nam de Franse regering van Napoleon III die bepalingen ter harte. Ze diende de kosten zelf te betalen, want het fortuin van Napoleon was allang verdwenen in de zakken van bankier Lafitte en voormalig adjunct Montholon. De eerste beheerde zijn testament, de andere moest uitvoeren.
Over hoeveel geld spreken we dan?
De keizer had 200.000 francs nagelaten aan de oude Gardesoldaten die in Ligny en Waterloo een arm of been waren kwijtgeraakt. Nog eens 300.000 francs gingen naar de mannen die hem naar Elba hadden vergezeld, of hem tijdens de aftocht in Waterloo hadden beschermd. Het was weinig in vergelijking met de sommen die hij gaf aan zijn persoonlijke vertrouwelingen. Montholon bijvoorbeeld kreeg 667.282 francs (maar eigende zich dus wellicht een veelvoud toe), generaal Bertrand erfde 542.697 francs. Kamerheer Marchand kreeg 913.980 francs. De eer werd ongelijk beloond, maar in elk geval beloond.
Het was Napoleons manier om nog wat onrust te stoken na zijn dood
Napoleon zou Napoleon niet zijn als hij geen bom in zijn testament zou hebben verborgen. Dat deed hij door nog enkele tientallen miljoenen uit te delen die er niet waren. Het ging om kapitaal waarvan Napoleon beweerde dat de Franse staatskas het hem verschuldigd was. Het was van meet af aan duidelijk dat de nieuwe regering van Louis XVIII dat geld nooit zou ophoesten. Het was Napoleons manier om nog wat onrust te stoken na zijn dood.
Er stond nog een zin in het testament die voor veel emoties en diplomatiek getouwtrek zou zorgen. ‘Het is mijn wens dat mijn stoffelijke resten aan de oevers van de Seine begraven worden, te midden het Franse volk dat ik zozeer heb bemind.’ Het was ongetwijfeld zijn intieme wens, maar tegelijk moet de keizer goed hebben beseft dat dit voor grote politieke discussies zou zorgen. Zo zou meteen ook zijn morele nalatenschap opnieuw in de publieke belangstelling zou komen. Dat is ook gebeurd, al werd zijn wens nooit ingewilligd. Bijna twintig jaar na zijn dood werd het stoffelijk overschot van de voormalige keizer overgebracht naar de Dôme des Invalides in Parijs, waar het zich nog steeds bevindt.
Het testament drukte ten slotte ook een vrees uit. ‘Ik ben altijd blij geweest om mijn lieve Marie-Louise als echtgenote te hebben; tot op mijn laatste ogenblik zal ik met de diepst mogelijke liefde aan haar denken. Ik vraag haar erop toe te zien dat mijn zoon de tegenkantingen bespaard blijven die hem op zijn jonge leeftijd nog omringen. Ik raad mijn zoon aan om zich steeds te blijven herinneren dat hij geboren is als een Franse prins en dat hij zich nimmer moet lenen het instrument te zijn van de machthebbers die de Europese volkeren onder de duim houden.’ Je leest hier een Napoleon die vreest dat hij niet alleen fysiek van zijn opvolger zal worden gescheiden, maar ook in moreel en filosofisch opzicht.
Dit schilderij van Guiaud Jacques toont hoe de lijkwagen met Napoleons as op 15 december 1840, bijna twintig jaar na zijn dood, over de Place de la Concorde rijdt. Zijn wens om aan de oevers van de Seine te worden begraven, werd echter niet ingewilligd.© Getty ImagesPolitieke boodschap
Napoleon legde zijn zoon precies uit wat hem en zijn generatie te doen stond. Europa moest naar een gigantische modernisering streven. Alle redenen om elkaar te haten zouden worden weggenomen. Vooroordelen moesten uit de weg worden gewerkt. ‘Alles wat u tegen hem zal zeggen en wat hij zal leren, is nutteloos als hij in zijn hart niet het heilige vuur laat branden, de liefde voor het goede. Alleen dat zal hem tot grootse daden brengen.’ Dit waren de laatste belangrijke gedachten van Napoleon Bonaparte, gepreveld in ziekte, maar nog steeds ontsproten aan een uitzonderlijk visionair brein, dat gericht was op de toekomst en het algemeen belang.
