Margaret Thatcher, ‘the Iron Lady’, groeide uit tot een van de meest markante en controversieelste politieke leiders van de 20e eeuw. Als eerste vrouw ooit aan het hoofd van een westerse regering leidde ze Groot-Brittannië drie opeenvolgende ambtstermijnen.
Thatcher werd op 13 oktober 1925 geboren als Margaret Hilda Roberts in het Engelse Grantham. Dat is ook waar ze opgroeide, en waar haar vader – Alfred Roberts – kruidenierswinkels uitbaatte. Samen met haar moeder, Beatrice Ethel, en haar zus, Muriel, groeide ze op boven een van de winkels.
De jonge Thatcher: Een ijverige student
Margaret groeide op in een methodistisch gezin (een stroming van het protestantisme, red.) en studeerde hard. In 1943 begon ze aan de universiteit van Oxford de studie Chemie, en vier jaar later, in 1947 studeerde ze glansrijk af. In de jaren die daarop volgen specialiseerde ze zich nog in röntgenkristallografie en ging ze aan de slag als chemicus.
Toch dacht Thatcher toen al aan de politiek. Ze was in de studentenperiode voorzitter van de conservatieve studentenvereniging van Oxford, en legde zo contacten met de belangrijkste figuren uit de conservatieve partij.
De start van een politieke carrière
Haar politieke carrière begon op lokaal niveau, in Dartford, voor de Conservatieven. In 1950 en 1951 dong ze mee naar de zetel van Dartford als jongste kandidate van het land. Helaas verloor ze beide keren: Dartford is een ‘Labour safe seat’, een traditioneel socialistisch district. Wat wel lukte, was het terugdringen van de Labour-meerderheid. Kort daarop startte Margaret Thatcher met de studie Rechten en werd ze advocaat.
Tijdens de campagne in ’51 ontmoet ze Denis Thatcher, haar toekomstige man. Denis is dan een gescheiden man. In december 1951 trouwen ze met elkaar. Goed twee jaar later bevalt Thatcher van de tweeling Carol en Mark, geboren op 15 augustus 1953.
Zoals gedurende haar hele politieke leven gaf ze niet snel op. In 1959 behaalde ze na een harde campagne voor de Conservatieve Partij een zetel in het Lagerhuis. Dit keer was het in Finchley, in het noorden van Londen. Tot in 1992 blijft ze het district vertegenwoordigen.
Thatchers uitgesproken overtuigingen: conservatief en tegendraads
In 1961 leert ook haar partij haar kennen als iemand met een eigen wil: ze gaat tegen de partijlijn in door voor de herinvoering van lijfstraffen (het zogenaamde birching) in bedrijven te zijn. Ze was ook pro doodstraf en tegen de versoepeling van echtscheidingswetten.
Thatcher was voor het decriminaliseren van mannelijke homoseksualiteit, maar liet wel een amendement toevoegen aan de wet die stipuleerde dat ‘een lokale overheid homoseksualiteit niet mag promoten of materiaal mag uitgeven dat die bedoeling heeft’.
Anderzijds was ze als een van de weinige conservatieven voor het wetsvoorstel van Leo Abbe (Labour en homorechtenvoorvechter) om mannelijke homoseksualiteit te decriminaliseren. Ze liet, later als premier, wel een amendement aan de wet toevoegen die stipuleerde dat ‘een lokale overheid homoseksualiteit niet mag promoten of materiaal mag uitgeven dat die bedoeling heeft.’
Thatcher klom in acht jaar tijd naar de top van het politieke bedrijf, schrijft biograaf John Campbell. In 1966 werd ze schaduwminister van Economische Zaken en Financiën, een jaar later verhuisde ze naar Energie. Nog een jaar later, een jaar voor de verkiezingen van ’70, verhuist ze nog twee keer: eerst naar Transport, later naar Onderwijs. Ze zit dan 10 jaar in het parlement.
‘Margaret Thatcher, milk snatcher’: het begin van een reeks bijnamen
Als de Conservatieven in 1970 de verkiezingen winnen, wordt ze minister van Onderwijs en Wetenschap. Daar verdient ze een van haar vele titels: ‘Margaret Thatcher, milk snatcher’. Zo wordt ze genoemd omdat ze de gratis melk op scholen afschaft. Volgens Thatcher konden de meeste mensen dat betalen, en moest het vrijgekomen geld aan boeken gespendeerd worden.
‘Ik heb daar een waardevolle les uit geleerd. Ik had maximaal politiek geïnvesteerd, voor een minimale politieke uitkomst.’
Zoals wel vaker zou blijken, onderschatte Thatcher echter de symboolwaarde van het dossier. De gratis melk symboliseerde de strijd tegen de armoede en de honger tijdens de oorlog. Het publiek zag die afschaffing dus als een aanval op dat symbool. In haar autobiografie schreef Lady Thatcher daarover: ‘Ik heb daar een waardevolle les uit geleerd. Ik had maximaal politiek geïnvesteerd, voor een minimale politieke uitkomst.’
Thatcher als oppositieleider
In 1974 verliezen de Conservatieven de verkiezingen. Thatcher komt op het voorplan: partijleider Edward Heath ligt onder vuur en Thatcher belooft een ‘fresh start’. Aanvankelijk is ze geen partij voor Heath, maar ze krijgt de steun van het 1922 Commitee (een comité van vooral backbenchers uit de Conservatieve partij).
Thatcher verslaat Heath in de eerste ronde en daarna zijn opvolger William Whitelaw in de tweede. Op 11 februari 1975 wordt ze de eerste vrouwelijke leider van de Conservatives. Ze is meteen ook de leidster van de oppositie, en voor het eerst schopte een vrouw het tot leider van een Europese partij.
Clive James, tv -recensent en journalist van The Observer beschreef haar stemgeluid in 1973 als het geluid ‘van een kat die een schoolbord naar beneden glijdt’.
Vanaf dan begint Thatcher stemlessen te nemen, om enerzijds van haar accent af te geraken en anderzijds om lager te spreken. Clive James, tv -recensent en journalist van The Observer beschreef haar stemgeluid in 1973 als het geluid ‘van een kat die een schoolbord naar beneden glijdt’.
‘Labour isn’t working’
In 1979 komen er opnieuw verkiezingen. Nadat Labour, aan de macht, een tijd voorligt in de peilingen, kantelt de sfeer. De winter van ’78-’79 wordt de ‘winter of discontent’ genoemd. Thatcher trekt keihard van leer in de legendarische ‘Labour isn’t working’-campagne. Enorme affiches met rijen werklozen zetten die stelling kracht bij. Resultaat: the Conservatives winnen met een meerderheid van 44 zetels. Thatcher wordt ingehuldigd als premier op 4 maart 1979.
Het was overigens in datzelfde ’79 dat Thatcher haar beroemdste bijnaam, ‘the Iron Lady’, kreeg. Op 19 januari 1979 geeft ze in Kensing Town Hall een speech waarin ze de Sovjet-Unie aanvalt. Een journalist van Krasnaya Zvezda (Rode Ster), het blad van het ministerie van Defensie van de Sovjet-Unie, geeft haar daarop haar meest ronkende bijnaam.
Meteen in slechte papieren
Toen Thatcher aantrad in 1979 als premier, zat Groot-Brittannië in slechte papieren door een stijgende inflatie en een gedaald nationaal zelfvertrouwen (Lees hier Johan Van Overtveldt over de vijf radicale breuken van Margaret Thatcher). Bovendien was de industrie sterk verouderd en de vernieuwing kende constante tegenwerking door talrijke arbeidsconflicten.
De Falklandoorlogen kwamen daarom eigenlijk als een zegen voor Thatcher.
Als premier zette Margaret Thatcher in op een uitgesproken neoliberaal beleid om de kwakkelende Britse economie weer op de rails te krijgen. Ze verlaagde de directe belastingen, vooral voor de hoogste inkomens, maar compenseerde dat met hogere indirecte heffingen. Het resultaat was allesbehalve een herstel: de werkloosheid steeg tot boven de drie miljoen. Haar regering kreeg daarvoor de volle verantwoordelijkheid, en een tweede ambtstermijn leek onhaalbaar. Toch bleef Thatcher koppig vasthouden aan haar koers.
De Falklandoorlogen kwamen daarom eigenlijk als een zegen voor Thatcher, die op dat moment allesbehalve populair was bij de Britse bevolking. Het vaderland werd aangevallen door de Argentijnse junta, dus stuurde ze de Royal Navy uit om het te verdedigen. Thatcher verklaarde de oorlog aan Argentinië.
‘We wisten dat het nodig was, dus hebben we het gedaan. Groot-Brittannië is opnieuw groots’, verklaarde ze na de Britse overwinning in 1983, die Thatcher het jaar nadien vlot een tweede termijn bezorgde. De tol van het conflict: 907 doden, waarvan 649 aan Argentijnse zijde en 255 Britse militairen en 3 vrouwelijke burgers van op de Falklands.
Gewelddadige vakbondslieden: ‘Een groepje fanatiekelingen’
Ook de strijd met de vakbonden ging de Iron Lady niet uit de weg. Tijdens haar tweede ambtstermijn wilde ze tientallen verlieslatende kolenmijnen sluiten. Ondanks hevig protest van de bonden en gewelddadige confrontaties tussen betogers en politie, waren de mijnen negen maanden later dicht. Ze noemde de gewelddadige vakbondslieden ‘een groepje fanatiekelingen’.
Een aanslag op Margaret Thatcher
In de periode van de vakbondsstakingen overleefde Thatcher een aanslag. De Iron Lady bleef ongedeerd toen een bom van het Iers Republikeins Leger (IRA) in het Grand Hotel in Brighton vijf naaste medewerkers doodde. De IRA viseerde Margaret al langer omwille van haar strenge aanpak en het weigeren van elke dialoog.
Biograaf Campbell spreekt ook van ‘adembenemende meedogenloosheid’ in het dossier van IRA. De IRA moest uiteindelijk buigen in het conflict met de premier. Campbell: ‘Dit was misschien de eerste keer dat de wereld zag uit welk hout ze gesneden was.’ Campbell nuanceert die overwinning echter: er kwam veel extra geld uit de USA, een van de gestorven hongerstakers Bobby Sands kwam op posters terecht en in buitenland, ‘waar de situatie minder goed gekend was, leek Groot-Brittannië inderdaad een koloniale brutale macht.’
‘I want my money back’
Margaret Thatcher maakte haar naam bovendien ook waar op Europees niveau, onder andere tijdens spijkerharde onderhandelingen over de landbouwbijdragen voor Europa. Een van haar argumenten tijdens die onderhandelingen was ‘I want my money back‘ (‘Ik wil mijn geld terug’, red.).
Thatcher was evenmin voorstander van een eenheidsmunt en al helemaal niet van een centrale Europese bank. Velen zeggen dat zij de huidige eurocrisis al voorspelde in de jaren ’80. In haar in 2002 verschenen memoires schreef ze dat ‘de Europese eenheidsmunt gedoemd is om te mislukken, economisch, politiek en ook sociaal; de timing, de aanleiding en de gevolgen zijn echter noodgedwongen nog onduidelijk’.
Keer op keer herhaalde ze ‘Nee! Nee! Nee!’ wanneer een federaal Europa ter sprake kwam. Dat, samen met haar voorstel van een inkomensonafhankelijke belasting, leidde tot haar aftreden in 1990.
‘Thatcherisme’
Het beleid dat Margaret Thatcher voerde, kreeg de naam ‘thatcherisme’ (in het Engels Thatcherism). De term werd geïntroduceerd om haar visie en stijl van politiek voeren te omschrijven, al wordt de definitie ervan door verschillende wetenschappers betwist.
In de kern gaat het om een mix van economisch neoliberalisme en een sociaal conservatisme. De nadruk ligt op een vrijemarkteconomie, fiscale hervormingen, privatisering, lagere overheidsuitgaven, … en dat allemaal volgens conservatieve sociale waarden. Het hele systeem heeft een Brits-nationalistische boodschap in zich.
Het keerpunt in de relatie tussen Thatcher en haar partij was de speech die ze in ’88 in Brugge gaf. Daar sprak ze zich in scherpe bewoordingen uit tegen het Europees project. ‘We hebben in Groot-Brittannië niet succesvol de grenzen van de staat teruggeschroefd, om die nu op een Europees niveau opnieuw in te voeren met een Europese superstaat die domineert vanuit Brussel.’ Die taal was in die tijd nogal uitdagend: niemand sprak over een Europese superstaat. Thatcher zelf was blij met het effect van die speech, en herhaalde die zaken nog minder diplomatisch op congressen van de Tories.
Vreemd genoeg had die speech veeleer effect op de Conservatieve partij dan op de Europese Gemeenschap. Volgens Campbell was die impact ‘over het komende decennium zelfs bijna desastreus’.
Margaret Thatcher op het internationale toneel
Ook internationaal drukte Thatcher haar stempel. Ze vond in de Amerikaanse president Ronald Reagan een bondgenoot en sloot met China een akkoord over de toekomst van de toenmalige Britse kroonkolonie Hongkong. Tijdens de Europese top in Fontainebleau in 1984 dwong ze, met haar beruchte slogan ‘I want my money back’, een korting af op de Britse bijdrage aan de EEG. In 1987 werd ze opnieuw herkozen als premier.
Battling Maggie verliest terrein
In 1989 verliezen de Torries de Europese verkiezingen. Thatcher, die opnieuw een bijnaam kreeg: Battling Maggie, voerde een negatieve campagne met de slogan: ‘Blijf thuis op 15 juni en je komt op een Brussels dieet terecht’. Op dezelfde affiche moesten enkele groenten duidelijk maken dat dat dieet geen vetpot zou zijn. Thatcher verloor zo haar eerste verkiezingen. Belangrijk was dat Labour opnieuw een partij werd die ‘opnieuw verkiesbaar werd’.
De interne onvrede in de partij en de opkomende kritiek probeerde ze te smoren met een herschikking van haar kabinet. Ze ontdeed zich van storende elementen, slechts 8 van de 21 ministers bleven zitten op hun plaats. Ongewild haalde ze echter een van de mannen binnen die haar ondergang zouden bewerkstelligen: John Major kwam op de stoel van Financiën terecht.
Op 5 december ’89, Thatcher was dan 10 jaar premier, houdt de Conservatieve partij interne verkiezingen. Thatcher wint die tegen de compleet kansloze kandidaat Anthony Meyer, een backbencher. Belangrijker dan haar winst echter, was dat de verkiezingen überhaupt hadden plaatsgevonden. Een teken aan de wand.
Man Denis: ‘We’ve had it. We’re out’
Een jaar later, op 13 november 1990, moet ze zich opnieuw meten. De aanloop ervan was erg turbulent geweest. Er waren Europese uitdagingen en elke week wierp zich wel een Torrie op die vroeg de stal uit te mesten.
Het resultaat van de eerste ronde: 204 voor Thatcher, 152 voor uitdager Hesseltine. Niet genoeg voor Thatcher, die met 15 procent van alle stemmen moest winnen: 65 stemmen verschil. Haar man Denis huilde toen ze hem belde. Maar hij zei dat ze gewonnen had, dat het gewoon de regels waren. Hij wist al, net als de meesten rond haar en zijzelf, dat het over en uit was: ‘We’ve had it. We’re out’, zei hij tegen een vriend die bij hem zat.
Ondanks duidelijke tekenen dat de steun afbrokkelde (Denis smeekte haar niet verder te gaan) wilde ze blijven vechten. Uiteindelijk deed ze het niet, omdat ze de steun verloor van het grootste deel van haar regering en omdat ze besefte dat ze het Thatcherism best kon vrijwaren (tegen Hesseltine) door op te stappen. Dat ze vrijwillig de strijd opgaf, was het moeilijkst voor haar. Over de interne kwestie zei ze later: ‘Het was verraad met een lach op het gezicht. Misschien was dat het allerergste.’
We’re very happy that we leave the UK in a very, very much better state than when we came eleven and a half years ago
In de tweede ronde behaalde Major 185 stemmen, Hesseltine 131 en Hurd 56 (er was beslist Major en Hurd te laten opkomen, om meer keuze te geven. Thatcher steunde Major.). Major had twee stemmen te weinig, toch trokken Hesseltine en Hurd zich terug.
Thatcher sloot haar carrière af met te zeggen: ‘We’re very happy that we leave the UK in a very, very much better state than when we came eleven and a half years ago’ (’Ik ben erg gelukkig dat ik het Verenigd Koninkrijk achterlaat in een veel, veel betere staat dan die waarin we het aantroffen elf en een half jaar geleden’, red.)
De laatste jaren van Margaret
Thatcher gaf nog lezingen, maar moest daarmee in maart 2002 ophouden omwille van een aantal beroertes. Haar man, Denis, stierf in het jaar daarop.
In 2008 deelde haar dochter Carol mee dat Margaret Thatcher haar geheugen erop achteruit ging: alzheimer. Uiteindelijk stierf ze op 8 april 2013.
