Factcheck: gerookte zalm kan gevaarlijk zijn voor 60-plussers

‘Waarom gerookte zalm gevaarlijk is voor zestigplussers’, zo kopte het magazine Margriet. Zestigplussers hebben meer kans op listeriose, vaak veroorzaakt door het eten van gerookte zalm. Maar het aantal besmettingen blijft beperkt. We beoordelen de stelling als eerder waar.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op de website van het Nederlandse Margriet lazen we een artikel met als kop: ‘Waarom gerookte zalm gevaarlijk is voor zestigplussers’. Er wordt verwezen naar ziekteverwekkers die een voedselvergiftiging kunnen veroorzaken, iets waar ouderen extra gevoelig voor zijn.

Volgens Andreja Rajkovic, professor voedselmicrobiologie  aan de UGent en voorzitter van het Internationaal Comité voor Voedselmicrobiologie en Hygiëne, is er bij koud gerookte vis altijd een risico op contaminatie met de Listeria monocytogenes-bacterie.

‘Die kan aanwezig zijn in de ingewanden van een zalm. Als de zalm wordt verhit, gaan die bacteriën dood. Maar bij koud gerookte zalm is er in principe geen verhitting: het rookproces gebeurt onder 30 graden Celsius, voor een optimale smaak, kleur en textuur. In zo’n situatie kan listeria zich nog vermenigvuldigen, en ook bij het fijn snijden en verpakken kan contaminatie plaatsvinden. Dat gebeurt zeker niet dagelijks, en er vinden gelukkig controles plaats.

‘In principe mag een beperkte hoeveelheid listeria aanwezig zijn: pas bij meer dan 100 eenheden Listeria monocytogenes per gram is er een risico voor de volksgezondheid. Dat risico vergroot bij ouderen – al hebben we het eerder over 65-plussers dan 60-plussers – om verschillende redenen: ze hebben minder maagzuur, een lagere immuniteit en gemiddeld genomen meer kans op andere aandoeningen. Daarom zijn ze veel gevoeliger voor invasieve infecties. In een woonzorgcentrum valt het dus ten stelligste af te raden om risicoproducten, zoals gerookte zalm, te serveren.

‘En er zijn trouwens nog meer risicogroepen: ook zwangere vrouwen, baby’s en mensen met een verlaagde immuniteit vermijden beter gerookte zalm. En voor de rest van de bevolking geldt: bewaar de gerookte zalm in de koelkast, in de vacuümverpakking. Zodra je die hebt geopend, eet je de zalm het best meteen op. En eet dit product nooit na de houdbaarheidsdatum.’

Ook dokter Lieve Herman, afdelingshoofd Technologie en Voeding bij ILVO en voorzitter van het Wetenschappelijk Comité van het FAVV, bevestigt dat ouderen een belangrijke risicogroep zijn voor besmetting met de listeria-bacterie.

‘Al wordt ons voedsel daarop gelukkig streng gecontroleerd. Uit een rapport van de European Food Safety Authority blijkt dat in 2023 0,11 procent van de geteste visproducten meer dan 100 eenheden Listeria monocytogenes per gram bevatten. In datzelfde jaar waren er in Europa 2952 meldingen van listeriose, 335 patiënten zijn daaraan overleden. 80 procent van die overlijdens vond plaats bij 65-plussers.

‘En uit een rapport van Sciensano blijkt dat er België in 2023 tien gerapporteerde gevallen waren van ‘perinatale listeriose’: besmettingen bij een zwangere vrouw die kunnen worden overgedragen op de foetus. Daarnaast waren er 74 gevallen van niet-perinatale listeriose, wat leidde tot 6 overlijdens. Ruim 80 procent van de patiënten was ouder dan 60 jaar. Het aantal ernstige gevallen blijft dus beperkt, al moeten 60-plussers wel extra voorzichtig zijn.’