‘Zuid-Afrika is op het gebied van seks een schoolvoorbeeld van geen woorden, maar daden’

© Getty Images/iStockphoto

Seksualiteit hangt in Zuid-Afrika overal in de lucht, maar wordt in de meeste gesprekken gemeden. Een problematisch taboe, gezien in het land ongeveer een op de acht inwoners besmet is met hiv. Auteur Niels Posthumus ging op zoek naar een antwoord op de vraag wat de oorzaken zijn geweest van de snelle verspreiding van hiv in Zuid-Afrika.

We rijden over een kaarsrechte weg. Omdat we geen radiostations meer kunnen ontvangen, hebben we een cd opgezet van Sixto Rodriguez. De Amerikaanse zanger is al sinds de jaren zeventig populair in Zuid-Afrika, maar pas sinds enkele jaren is hij ook beroemd in de rest van de wereld. De met een Oscar bekroonde documentaire Searching for Sugarman, over zijn leven en het opmerkelijke verhaal van zijn Zuid- Afrikaanse populariteit, maakte van hem in 2012 in één klap een wereldster.

I wonder how many times you’ve been had

And I wonder how many plans have gone bad

I wonder how many times you had sex

I wonder do you know who’ll be next

I wonder, l wonder, wonder I do

‘I wonder’ is het bekendste nummer van Rodriguez, grotendeels vanwege de wat puberale tekst. Het nummer was geliefd tijdens de apartheid, toen de muziek van Rodriguez via bootlegs het land binnenkwam en zo de censuur van dat conservatieve regime wist te omzeilen. In het preutse en racistische Zuid-Afrika groeide het lied vanwege zijn verwijzing naar seks uit tot een verzetsnummer. Het was vooral voor witte jongeren een statement tegen hun christelijke, reactionaire regering. Maar omdat het nummer een krachtige, soulachtige groove bezit, sloeg het eveneens aan onder de zwarte bevolking.

Seksualiteit hangt in Zuid-Afrika overal in de lucht, maar wordt in de meeste gesprekken gemeden. Zeker in die tussen mannen en vrouwen en die tussen ouder en kind. Niet verwonderlijk dus dat er in Zuid-Afrika een zwaar stigma rust op hiv/aids.

Ook in de jaren na de afschaffing van de apartheid bleef het lied onverminderd populair. Want Zuid-Afrika bleef een conservatief land. En het werkt kennelijk bevrijdend als een verre Amerikaan uit Detroit zingt over een onderwerp waar je zelf thuis maar moeilijk over praat.

Er rust in Zuid-Afrika een taboe op praten over seks. Seksualiteit hangt in Zuid-Afrika overal in de lucht, maar wordt in de meeste gesprekken gemeden. Zeker in die tussen mannen en vrouwen en die tussen ouder en kind. Zuid-Afrika is op het gebied van seks een schoolvoorbeeld van ‘geen woorden, maar daden’. Niet verwonderlijk dus dat er in Zuid-Afrika een zwaar stigma rust op hiv/aids.

Ik ben op weg naar KwaZulu-Natal in de hoop daar antwoord te krijgen op de vraag wat de oorzaken zijn geweest van de snelle verspreiding van hiv in Zuid-Afrika. Het land telt zo’n 6,5 miljoen infecties, wat wil zeggen dat ongeveer een op de acht Zuid-Afrikanen is besmet. Zuid-Afrika is daarmee het land met verreweg de meeste seropositieve inwoners ter wereld. Een op de zes hiv- geïnfecteerden in de wereld is Zuid-Afrikaan. En KwaZulu-Natal is de zwaarst getroffen provincie van het land.

In Durban heb ik onder meer een afspraak met hiv-onderzoeker Kaymarlin Govender. Hij is verbonden aan de Universiteit van KwaZulu-Natal. Tokologo is mee om mij gezelschap te houden tijdens de zes uur durende autorit. Voor haar is de trip een minivakantie. Het idee dat zij lekker op het strand kan liggen terwijl ik mijn interviews doe, staat haar wel aan. Durban is de belangrijkste badplaats van Zuid-Afrika.

Zuid-Afrika is het land met verreweg de meeste seropositieve inwoners ter wereld. Een op de zes hiv- geïnfecteerden in de wereld is Zuid-Afrikaan.

Ik wil Govender vragen hoe het kan dat in Zuid-Afrika hiv zo snel om zich heen heeft kunnen grijpen. Ook wil ik weten of dat gevolgen heeft gehad voor de liefde in Zuid-Afrika. Het universiteitsinstituut Heard, waar hij werkt, doet onderzoek naar de sociale en maatschappelijke gevolgen van medisch beleid in Zuid-Afrika, met name van het beleid dat zich richt op hiv-preventie en-bestrijding.

Ik weet natuurlijk deels uit ervaring wat de gevolgen van de Zuid-Afrikaanse hiv-epidemie zijn op het gebied van seks en de liefde. Zo was ik tijdens mijn beginperiode in Zuid-Afrika nogal panisch om besmet te raken. Een condoom kon mijn zenuwen nauwelijks wegnemen. Ik controleerde om de haverklap of het niet afgleed en of het niet scheurde. Als ik een leuke vrouw tegenkwam, twijfelde ik regelmatig of ik wel met haar naar bed moest gaan, hoe opgewonden ik ook was. Onthouding is uiteindelijk toch het veiligst, dacht ik dan. Want je weet maar nooit: één op de acht is veel. En achteraf was ik vaak nóg zenuwachtiger. Zodra de lust afnam, kreeg de angst pas écht de ruimte. Het condoom was heel gebleven, maar toch bleef ik me afvragen waarom ik het risico had genomen.

Ik voelde me op die momenten meestal schuldig ten opzichte van de vrouw met wie ik het bed had gedeeld. Zij had toch gezegd dat zij niet besmet was? In Nederland wantrouwde ik zo’n mededeling nooit. Maar seks kreeg er in Zuid-Afrika ongewild een duistere dimensie bij. Het voelde opeens als een potentieel gevaarlijke onderneming. Om de zoveel maanden ging ik met knikkende knieën langs bij een kliniek om een aidstest te doen. Hoe veilig ik ook tussen de lakens had geopereerd, de angst bleef sluimeren op de achtergrond. Ik kon toch niet de enige zijn die dat zo ervoer?

Seks kreeg er in Zuid-Afrika ongewild een duistere dimensie bij. Het voelde opeens als een potentieel gevaarlijke onderneming.

Terwijl Tokologo en ik de Duits klinkende dorpjes Reitz en Frankfort passeren, vraag ik haar hoe zij met dat gevoel omgaat. Ze staakt haar meezingen met Rodriguez. ‘Ik ben altijd heel erg bang voor hiv geweest,’ vertelt ze, ‘Het was de belangrijkste reden waarom ik pas op mijn twintigste voor het eerst met een jongen naar bed ging.’

Tokologo kreeg op school in township Tembisa wel enige seksuele voorlichting, over anticonceptie en ook over hiv, maar thuis met haar moeder sprak ze nooit over het onderwerp. ‘Nee joh,’ proest ze, terwijl ze ‘I wonder’ nog een keer opzet. ‘Mijn moeder was streng. Ik vertel haar niet eens dat ik rook, laat staan dat ik het met haar over seks zou hebben. En ik heb geen vaste vriend, hè. Dat maakt zo’n gesprek nog moeilijker. Ze zou het niet begrijpen als ik erover begon.’

Toch heeft iedere Zuid-Afrikaan wel iemand in zijn directe omgeving aan aids verloren. Ook twee van Tokologo’s familieleden overleden aan de gevolgen van de auto-immuunziekte. ‘Ik heb met eigen ogen gezien wat een lijdensweg het is als je besmet raakt en geen medicijnen krijgt,’ zegt ze als de auto aan een steile klim begint. ‘Ik had daarom vroeger liever helemaal geen seks. Ik was niet alleen bang om zwanger te raken, ik wilde ook niet vroeg dood. Ik luisterde braaf naar mijn moeder die zei: geen seks voor jou. Ze waarschuwde dat mijn borsten zouden gaan hangen als ik met een jongen naar bed zou gaan.’ Tokologo lacht. ‘Dat was ook een belangrijke reden om geen seks te hebben: hangende borsten. Dat was wel het laatste dat ik wilde.’

‘Vrat het niet aan je dat je zo laat begon met seks?’ vraag ik. De sociale druk om te worden ontmaagd moet toch ook voor Zuid-Afrikaanse pubers groot zijn. Tokologo denkt na. Ze heeft er niet onder geleden, zegt ze uiteindelijk. Tot haar twintigste was het gewoon geen onderdeel van haar leven. En achteraf is ze opgelucht dat ze haar moeders verhaal over hangende borsten geloofde. ‘Al mijn neven en nichten van mijn leeftijd hebben nu al kinderen’, legt ze uit. ‘Ik ben de enige vrouw in mijn familie zonder. Dat ik geen kinderen heb maakt dat ik heb kunnen studeren, dat ik nu carrière kan maken. Daar ben ik blij mee.’

Tokologo pauzeert en laat de cd-speler van de auto een paar nummers overslaan, op zoek naar een van haar andere favoriete Rodriguez-tracks. ‘Als ik op de middelbare school seks had gehad, was ik daar ongetwijfeld onverantwoordelijk mee omgegaan,’ vervolgt ze als ze het juiste nummer heeft gevonden. ‘Er bestond inderdaad zeker druk om met een jongen naar bed te gaan. Als ik toen seks had gehad, was dat ook echt puur vanwege die groepsdruk geweest. Ik had in dat geval vast en zeker geen condoom gebruikt. Zo naïef was ik toen wel.’

In Liefdes Verdriet richt auteur Niels Posthumus zijn blik op de wereld van liefde, relaties en seks in het Zuid-Afrika na de apartheid. ij merkt dat niet alleen racisme, maar ook bijvoorbeeld de extreme frequentie van seksueel geweld, de hiv/aids-epidemie, grootschalige homofobie en diepgeworteld seksisme enorme obstakels vormen voor de liefde in het land. Hij onderzoekt of deze problemen samenhangen en in hoeverre ze zijn terug te leiden naar de geschiedenis van de apartheid. Het boek verschijnt deze maand bij uitgeverij Spectrum en kost €19,99.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content