Yves T'Sjoen

‘Zuid-Afrika, het land dat decennialang door rassensegregatie is getekend, beleeft een nieuwe vorm van racisme’

Yves T'Sjoen Hoogleraar moderne Nederlandse literatuur (UGent) en verbonden aan de Universiteit Stellenbosch

Boeren en hun gezinnen zijn in Zuid-Afrika steeds vaker het slachtoffer van brutale overvallen en moordpartijen, schrijft Yves T’Sjoen. ‘Indien inderdaad sprake is van politieke sturing, moeten we ons echt zorgen maken.’

Alarmerende berichten uit Zuid-Afrika. ‘Shoot the Boer; kill the farmer’ is een imperatief die al in de jaren negentig te horen viel. Hij wordt de voorbije jaren tragisch-letterlijk genomen. Ernst Roets, Deputy CEO van AfriForum en gesteund door de vakbond Solidariteit voor Afrikaanssprekende Zuid-Afrikanen (méér bruin en swart mense dan wit mense), is auteur van het dezer dagen in Zuid-Afrika veelbesproken boek Kill the Boer.

Eind juni trok Roets aan de alarmbel. Hij spreekt over niets minder dan ‘ethnic cleansing’. De publicatie zorgt voor een schokeffect onder wit mense in Zuid-Afrika. Boeren en hun gezinnen zijn zoals bekend al langer en steeds vaker het slachtoffer van brutale overvallen en moordpartijen. In onze Europese media lezen we er af en toe over. De burgerrechtenorganisatie AfriForum stelt dat de Zuid-Afrikaanse overheidsdiensten, politie en justitie niet als prioriteit hebben het fenomeen van de plaasmoorden te beteugelen, en de beroepsgroep die wordt geviseerd door moordbendes een halt toe te roepen.

Zuid-Afrika beleeft een nieuwe vorm van racisme.

De inzet van talrijke privébewakingsbedrijven kan de nood niet lenigen. Méér nog. Er wordt vandaag gesproken over een politiek gestuurde strategie van intimidatie, roof en moord in het land. Uitspraken over de nakende onteigening van boeren (zie het opiniestuk van Frans Cronjé op Netwerk24), begin dit jaar nog bevestigd door de president van ANC en Zuid-Afrikaans vicepresident Cyril Ramaphosa, dragen bij tot een klimaat van onrust en angst. Het land dat decennialang door rassensegregatie is getekend, met als gevolg de gruwelijke en mensonterende onderdrukking van de zwarte bevolking door een witte minderheidsregering, beleeft een nieuwe vorm van racisme.

Het bestaan op de plaas kan niet bestempeld worden als sinecure. Het idyllische plaatje klopt niet. Ik lees momenteel de roman Kroniek van Perdepoort (1975) van Anna Louw, waarin het arcadische beeld aanzienlijk wordt bijgesteld. Later zullen ook schrijvers onder wie Karel Schoeman, Etienne van Heerden, Marlene van Niekerk en Ingrid Winterbach hun kritische kijk op het plaasleven vormgeven. Nu wordt de plaas in Zuid-Afrika behalve door droogte bedreigd door veel ernstiger calamiteiten. Niet alleen het aantal plaasmoorden en -verkrachtingen neemt schrikbarend toe. Ook de dreigende onteigening van de boeren en bijgevolg de angst voor het behoud van grond en fysieke integriteit werken verlammend. Recent was er nog een bericht over een boerengezin dat eieren voor zijn geld kiest en emigreert naar Nieuw-Zeeland. Anderen trekken naar Australië, Rusland, Zambia. De plaasmoorden worden in Zuid-Afrikaanse media elke dag gerapporteerd. In de krant van zondag 15 juli staan alles bij elkaar berichten over plaasaanvallen in Noordwes en Gauteng, ook een overval in Drakenstein bij Paarl.

In een eerder bericht sprak ik nog over ver afgelegen boerderijen in de Karoo die geteisterd worden door drieste aanvallen. Het is een brug te ver over ‘omgekeerde apartheid’ te spreken, stelde ik toen. Ik blijf bij het standpunt dat apartheid geen passe-partout is, gezien de specifieke connotatie van de term, om racisme, banditisme en ook etnisch geweld te benoemen.

Almaar méér zijn er berichten over boeren, gevestigd net buiten het dorp, die worden bedreigd, overvallen en ook vermoord. Er zijn persberichten van lynchpartijen net buiten Stellenbosch, Klapmuts, kleine hoeves buiten Johannesburg en Pretoria, en vele andere plaatsen in Zuid-Afrika. De boeren staan in het vizier van overvallers en moordenaars die ‘Shoot the Boer; kill the farmer‘ in de praktijk omzetten.

Zuid-Afrikaanse journalisten wijzen op een politiek georkestreerd patroon. Zij spreken over omgekeerde apartheid, of anders gezegd: een op racistische en etnische gronden gebaseerde criminaliteit. Het is al lang geen geheim meer dat de populistische politicus Julius Malema, leider van Economic Freedom Fighters (EFF), een rabiaat voorstander is van onteigening van grondbezit (zie dit pas verschenen artikel op de nieuwssite Daily Maverick). Naar Zimbabwaans voorbeeld is sprake van een herverdeling (lees: overname) van grondgebied waarop de zwarte bevolking recht zou hebben. De vraag is natuurlijk waarop Malema, berucht volksmenner en verstotene van het ANC, zich beroept om het over een rechtmatige opeising van grond te hebben. In het Freedom Charter (1955), door ANC omarmd, is sprake van een herverdeling van het land ‘onder hen die het bewerken’. De interpretatie van deze passage over herverdeling van grondbezit kreeg onder Mandela’s bewind evenwel een heel andere invulling. Nu wordt een uitsluitend racistisch discours gevoerd.

Dergelijke stemmingmakerij in politieke kringen leidt tot een steeds sterker om zich heen grijpende angstpsychose onder boeren, niet alleen Afrikaners. Mensen zijn bang. In tijden van het tirannieke regime dat de apartheid ontwierp en in stand hield, was sprake van blank racisme. Sinds het failliet van de ambitieuze Regenboognatie, door de Anglicaanse aartsbisschop Desmond Tutu in 1996 in het leven geroepen, en het mislukken van de Truth & Reconciliation Commission, valt het land ten prooi gevallen toenemend geweld. Ik heb wel eens gelezen dat Zuid-Afrika van alle landen ter wereld waar geen oorlog wordt uitgevochten het meest gewelddadig is. Het is een reden voor schrijversm onder wie Breyten Breytenbach, om daar geenszins vergoelijkend over te doen. Zuid-Afrika is een republiek met ontzettend veel maatschappelijke, economische en culturele perspectieven. Alleen is het zo moeilijk, nog maar een generatie na de afschaffing van apartheid (1990) en de eerste democratische verkiezingen (april 1994) een vredevolle natie op te bouwen. Leiders na Mandela hebben er een zootje van gemaakt, na de financiële crisis is de schuldenberg niet te overzien en corruptieschandalen swingen de pan uit.

De plaasmoorden worden niet langer beschouwd als alleenstaande gruwelijke feiten die de Zuid-Afrikaanse maatschappij ontwrichten.

De plaasmoorden worden niet langer beschouwd als alleenstaande gruwelijke feiten die de Zuid-Afrikaanse maatschappij ontwrichten. Indien inderdaad sprake is van politieke sturing, moeten we ons echt zorgen maken. Ik lees verhalen over dreigementen: ongure individuen die naar verluidt namens de overheid een plaas bezoeken om boerengezinnen te intimideren, duidelijk te maken dat de onteigening van gronden er zit aan te komen. In Zimbabwe is het zoals bekend niet goed afgelopen. De periode van (neo)kolonisering heeft geleid tot een destabilisering van het oorspronkelijke leven in zuidelijk Afrika. In tijden van dekolonisering is het van belang niet hetzelfde te doen, op racistische gronden mensen uit te sluiten, en een nieuw regime van angst en geweld te installeren. De politieke situatie in Zuid-Afrika is complex, het dagelijkse leven voor de meeste inwoners niet eenvoudig. Een remedie bestaat niet, en het is niet aan ons in het westen om wat dan ook voor te stellen. Ik denk dat het land vooral behoefte heeft aan meer ubuntu, zoals de verzoeningsfilosofie wordt genoemd die Nelson Mandela trachtte te verpersoonlijken.

Toen Mandela enkele jaren geleden stierf, is al voorspeld dat het land bij gebrek aan die charismatische en bevolkingsgroepen verbindende leidersfiguur opschuift in de richting van de afgrond. Over de erfenis van Mandela en de zogenaamde ‘uitverkoop’ van de ANC-ideologie worden in Zuid-Afrika al langer discussies gevoerd. Ik wens het pessimisme niet te delen, maar de berichten die ik dezer dagen lees op nieuwssites, beluister op de internetradio en van Zuid-Afrikaanse vrienden verneem, baren mij meer dan gewoon zorgen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content