Het voorbije jaar liet de Amerikaanse president Donald Trump in Jemen en Somalië twee- tot driemaal zoveel bombardementen uitvoeren dan zijn voorganger Barack Obama. Ook in Pakistan en Afghanistan nemen drone strikes opnieuw toe. Over de effectiviteit daarvan bestaat veel twijfel.
Tijdens zijn eerste jaar in het Witte Huis liet de Amerikaanse president Donald Trump 161 bombardementen, hoofdzakelijk door onbemande drones, uitvoeren in Jemen en Somalië, respectievelijk drie- en tweemaal zoveel als het jaar voordien. Dat zegt de Londense nonprofit Bureau of Investigative Journalism (BIJ), dat de cijfers van dichtbij opvolgt. Andere bronnen bevestigen de trend.
In Afghanistan, waar de Verenigde Staten (VS) sinds 2014 officieel geen gevechtsmissies meer uitvoeren, nadert het aantal afgevuurde raketten dat van de piek in gevechten tussen 2009 en 2012. Afgelopen woensdag kwamen volgens persagentschap Reuters nog meer dan twintig vermoedelijke Pakistaanse talibanstrijders om bij een veronderstelde Amerikaanse droneaanval op een trainingskamp in Afghanistan.
Ook in Pakistan nam het aantal luchtaanvallen toe tegenover 2016 – hoewel het Pentagon geen enkele operatie in het land erkent – wat er volgens het BIJ op wijst dat het land opnieuw in het vizier komt van de Amerikaanse veiligheidsdiensten, nadat inlichtingendienst CIA er in de jaren na 2004 het bevel voerde over een geheime drone war waarbij duizenden doelwitten zijn aangevallen. Vorige maand kwam een kopstuk van de Pakistaanse taliban, dat onder meer bomaanslagen uitvoert tegen het Pakistaanse leger, om bij een vermoedelijk Amerikaans bombardement in dezelfde regio als de aanval in Afghanistan.
Drones waren eerder al een hoeksteen van het antiterreurbeleid van Trumps voorganger Barack Obama, maar alles wijst erop dat deze president de war on terror verder opvoert, zoals hij overigens beloofd had. Bovendien mag president Trump voor de VS dan wel een kleinere rol weggelegd zien in multilaterale handelsakkoorden en instellingen zoals de Verenigde Naties – ‘America First’ – militair is de voetafdruk van Amerika het voorbije jaar net toegenomen.
Volgens waarnemers is er echter amper duidelijkheid over wat precies de strategie is van de VS. Er is een totaal gebrek aan transparantie. ‘We kunnen op geen enkele manier oordelen waarom bombardementen in Somalië verdubbeld zijn’, zegt Luke Hartig, defensieanalist en voormalig topadviseur in de Amerikaanse National Security Council tegenover het BIJ. ‘Worden ze uitgevoerd ter ondersteuning van lokale partners? Of betreft het een unilaterale aanpak van veiligheidsproblemen voor Amerika?’
Jemen
De regering-Trump zou afgelopen maart al de weg hebben vrijgemaakt voor meer aanvalsoperaties. Jemen en Somalië werden toen als uitzondering verklaard op een aantal regels die Obama invoerde om burgerdoden te vermijden bij droneaanvallen (al werden ook nadien nog regelmatig bijstanders gedood).
Bombardementen buiten officiële oorlogszones, zoals Somalië, moesten daarbij een (uitgebreid) goedkeuringsproces van het Witte Huis ondergaan. Trump versoepelde die aanvalsregels. In de maand na dat bericht vonden meteen 50 Amerikaanse bombardementen plaats in Jemen, ofwel bijna zoveel als het totaal van 2016, zo blijkt uit de volgende grafiek:
Het merendeel van de 125 bombardementen in 2017 vonden plaats in Centraal-Jemen, waar de Amerikaanse strijdkrachten de extremistische terreurgroep Al-Qaeda op het Arabisch Schiereiland (AQAS) in het vizier hebben. AQAS staat te boek als de vleugel van Al-Qaeda die vandaag nog het meest actief is. AQAS bevecht, net als Islamitische Staat in Jemen, de sjiitische Houthi-rebellen die op hun beurt het regime in Sanaa (gealieerd met Saudi-Arabië) bestrijden.
Tussen 1 en 8 maart voerde de VS 45 bombardementen uit tegen AQAS in Jemen. Het is onduidelijk hoeveel doden daarij vielen: persberichten van het Pentagon maken daar doorgaans geen melding van.
Sinds het uitbreken van de burgeroorlog in 2015, waarbij nu ook de rivalen Iran en Saudi-Arabië betrokken zijn, balanceert Jemen op het randje van de afgrond. Volgens ngo Save the Children sterven er elke dag 130 kinderen van extreme honger en ziekte.
Tegen die achtergrond zijn drones in sommige delen van het land uitgegroeid tot een waar schrikbeeld. In hoofdstad Sanaa vormen muurschilderingen van de vliegtuigen, die doorgaans vanop Amerikaanse bodem bestuurd worden, een aanklacht op hun jarenlange aanwezigheid. Lokale media berichten uitvoerig over drone strikes, die ook de gesprekken en chats op sociale media beheersen.
Jemenieten getuigden in maart dat er dagelijks drones boven hun dorp cirkelden, terwijl het vroeger een keer per week was. ‘Heel wat kinderen in deze regio hebben nachtmerries over drones en sommigen ontwikkelen psychologische problemen’, vertelde een 13-jarige jongen uit het dorp al-Zur in de provindie Marib, aan The Guardian. ‘Ze hebben ons gebied herschapen in een hel van continue horror, dag en nacht, we dromen ervan.’ Enkele maanden na het interview zou de jongen omkomen bij een droneaanval.
Omgekeerde effect
In Washington D.C. heet deze herhaalde strategie van targeted killings ‘het gras afmaaien’: extremisten uitschakelen voor ze eventuele aanvallen kunnen uitvoeren tegen de VS of zijn bondgenoten. Worden de rangen van terreurgroepen weer aangevuld, dan moet het gras opnieuw gemaaid worden. Enzovoorts. Dat is volgens defensieanalisten vandaag de essentie van de Amerikaanse antiterreurstrategie: het probleem – terrorisme – meer beheersen dan echt oplossen, ervoor zorgen dat het gras niet te hoog groeit.
Naast de legaliteit en moraliteit van dronebombardementen, stellen critici de effectiviteit ervan in vraag. Ze zouden zelfs het omgekeerde effect sorteren. Zo schrijft professor politieke wetenschappen, Jemen-kenner en lid van denktank Atlantic Council Jillian Schwedler: ‘De boodschap van Al-Qaeda dat mensen de wapens moeten openemen tegen de VS en zijn bondgenoten in de regio is in Jemen jarenlang grotendeels in dovemansoren gevallen. Maar sinds 2010 zijn burgers gaan inzien dat hun veiligheid en soevereiniteit het moet afleggen tegen Amerikaanse belangen.’
‘Voor Al-Qaeda is het droneprogramma daarom een geschenk uit de hemel’, vervolgt Schwedler. ‘Het rekruteringspraatje van de organisatie gaat over Amerikaanse almacht en de nood die te bevechten. Welke Jemeniet kan vandaag ontkennen dat de VS een onverklaarde oorlog voert tegen Jemen? Zelfs de meest precieze bombardementen tegen geïdentificeerde AQAS-kopstukken zijn contraproductief: het levert bewijs dat de boodschap en strategie van Al-Qaeda gerechtvaardigd zijn en dat Jemenieten niet kunnen rekenen op de staat voor bescherming tegen binnen- en buitenlandse bedreigingen.’ Deze analyse is des te opmerkelijker omdat ze dateert uit 2015, toen dronebombardementen in Jemen nog maar een fractie van het huidige cijfer bedroegen.
Somalië
In 2017 vonden in Somalië volgens de neutrale Amerikaanse denktank New America 21 Amerikaanse droneaanvallen en 13 grondoffensieven plaats, tegenover 9 en 4 respectievelijk het jaar voordien. De operaties in Somalië richten zich bijna uitsluitend tegen terreurgroep Al-Shabaab, die met een bomaanslag in hoofdstad Mogadishu vorig jaar 655 doden veroorzaakte. De VS heeft de voorbije maanden de druk ‘continu opgevoerd’ tegen Al-Shabaab, aldus generaal Thomas Waldhauser, Amerikaans opperbevelhebber in Afrika, tegenover het Congres afgelopen week.
‘En toch verdwijnen zulke groepen nooit echt, je kan ze nooit echt verslaan’, aldus de generaal, ‘maar ons doel is dat de Somalische strijdkrachten op termijn voldoende sterk staan om de bedreiging zelf voldoende te kunnen inperken.’ Ondertussen maaien de Amerikanen het gras af, met andere woorden.
In maart 2017 kreeg ook het VS-militaire bevel in Afrika, AFRICOM, van president Trump meer vrijheid om operaties uit te voeren. Opmerkelijk: Waldhauser verklaarde in april tegenover journalisten dat hij zich desondanks zou houden aan dezelfde, meer beperkende aanvalsregels die Obama uitstippelde. Toch vielen bij een operatie tien burgerdoden nadat Amerikaanse strijdkrachten hen mogelijk verward hadden met strijders.
Diezelfde Waldhauser verklaarde afgelopen week nog tegenover het Congres dat de grote meerderheid van Afrika’s problemen volgens hem geen militaire oplossing hebben. Ontwikkeling is de echte langetermijnoplossing, klonk het: banen, huisvesting en goede gezondheidszorg voor de lokale bevolking, opdat het alternatief van terreurgroepen onnodig wordt. En toch wil Trump de ontwikkelingshulp aanzienlijk verminderen.
Pakistan
In zijn eerste tweet van 2018 verweet Trump Pakistan dat het te mals is voor terreurgroepen. ‘De VS heeft Pakistan de voorbije vijftien jaar domweg meer dan 33 miljard dollar in hulp gegeven, en in ruil hebben we niets dan leugens & bedrog gekregen. (…) Ze geven een vrijhaven aan de terroristen die we opjagen in Afghanistan, met weinig hulp. Genoeg!’
De spanningen tussen Washington en Islamabad zijn het voorbije jaar toegenomen. Om Pakistan tot meer medewerking te dwingen in de strijd tegen terreurgroepen hebben de Amerikaanse strijdkrachten unilateraal het aantal droneaanvallen opgevoerd, dit tot protest van de Pakistaanse regering.
In Afghanistan verdubbelden het aantal bombardementen tegenover 2016. De Amerikaanse betrokkenheid in Afghanistan zou dan ook toenemen, kondigde Trump aan in augustus. Zo kregen Amerikaanse strijdkrachten een mandaat om onder meer de inkomsten van de taliban uit drugstrafiek aan te pakken. In november volgden een aantal bombardementen op drugslabs in de provincie Helmand.
Met Amerikaanse luchtaanvallen neemt ook het aantal burgerslachtoffers toe. De VN-missie tekende in de eerste negen maanden van 2017 een toename van vijftig procent op in het aantal gedode en gewonde burgers tegenover het jaar voordien ten gevolge van Afghaanse en Amerikaanse luchtaanvallen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
