Nieuwe grondwet voor Ivoorkust: wordt de bladzijde van geweld echt omgedraaid?

Zal 30 oktober de geschiedenisboeken ingaan als de geboortedag van de derde Republiek van Ivoorkust? De Ivorianen mogen dan alvast gaan stemmen voor een nieuwe grondwet. Of die echt vernieuwing brengt of meer van hetzelfde, is een twistpunt tussen meerderheid en oppositie.

Zal 30 oktober de geschiedenisboeken ingaan als de geboortedag van de derde Republiek van Ivoorkust? Het antwoord op die vraag ligt in de handen van de Ivoriaanse burgers die zondag hun stem uitbrengen voor of tegen een nieuwe grondwet. Volgens president Alassane Ouattara laat het voorstel tot nieuwe grondwet Ivoorkust toe ‘de bladzijde om te draaien’ en komaf te maken met z’n conflictgeschiedenis. De oppositie daarentegen verwijt Ouattara zijn macht te willen verstevigen. Eerder dan de bevolking te verzoenen, lijkt het grondwetsvoorstel zo de relaties binnen de samenleving te verzuren.

Geweld tegen noorderlingen

Op 31 oktober 2015 werd Ouattara herkozen als President van Ivoorkust. Voor de eerste keer in de geschiedenis verliep dat zonder kleerscheuren. Ouattara deed al verschillende keren een gooi naar het presidentschap, maar zijn kandidatuur werd keer op keer onontvankelijk verklaard, omdat zijn nationaliteit in twijfel werd getrokken.

Volgens artikel 35 van de toenmalige (en huidige) grondwet dienen de vader én moeder van elke presidentskandidaat van Ivoriaanse origine te zijn. Dit zogenoemde principe van Ivoirité werd in 2000 in de grondwet verankerd, maar was al vanaf 1994 een inspiratie voor een beleid van discriminatie, voornamelijk ten aanzien van noorderlingen.

Niet alleen is het bijzonder moeilijk om je afkomst aan te tonen in een jong land waarvan de grenzen recent werden getrokken, ook zijn er veel gemengde huwelijken tussen migranten uit noordelijke buurlanden van Ivoorkust en Ivorianen uit het noorden, die een gemeenschappelijke etnische achtergrond hebben. Bijgevolg werden noorderlingen behandeld als vreemdelingen in eigen huis. Ouattara ontsprong die dans niet. Zo werd beweerd dat zijn vader van Burkina Faso afkomstig zou zijn geweest.

De discriminatie van het noorden leidde in 2002 tot een heuse burgeroorlog die het land in tweeën splitste. Na een langdurig vredesproces werden in 2010 nieuwe verkiezingen georganiseerd waarin Ouattara zich kandidaat mocht stellen en won. Toenmalig president Laurent Gbagbo weigerde Ouattara’s overwinning te erkennen, wat leidde tot vijf maanden van bloedig conflict. Bij aanvang van zijn tweede termijn beloofde Ouattara dan ook finaal komaf te maken met het principe van Ivoirité. Volgens de nieuwe grondwet is het dan ook voldoende dat óf de vader óf de moeder van een presidentskandidaat van Ivoriaanse origine is.

Scheiding der machten in gevaar?

Volgens Ouattara laat het schrappen van het principe van Ivoirité Ivoorkust toe ‘de bladzijde om te draaien’ en resoluut te kiezen voor vrede en verzoening. Verder zou de nieuwe Grondwet het moderne Ivoorkust weerspiegelen, waarin ieders rechten worden gegarandeerd: man, vrouw, kind, of persoon met een beperking.

Tegelijkertijd houdt de nieuwe grondwet de tradities van het land in ere door de erkenning van een Kamer voor traditionele leiders. Een ja-stem op zondag laat de Ivorianen dus toe om ‘samen te stappen richting het nieuwe Ivoorkust’ – aldus de campagne van Ouattara.

Maar er zit meer in de nieuwe grondwet. Zo zou er naast de functies van president, eerste minister en parlementsvoorzitter, de functie van vicepresident in het leven worden geroepen. Deze vicepresident zou samen met de president worden verkozen op een double ticket, en garandeert de continuïteit van het hoogste ambt in geval van afwezigheid van de president zonder daarbij de scheiding der machten in gevaar te brengen – onder de huidige grondwet vervangt de voorzitter van het parlement de president. Daarnaast zou er een senaat komen en wordt de datum van de verkiezingen verankerd in de grondwet.

Oppositie niet betrokken

De oppositie, voornamelijk aanhangers van oud-president Gbagbo, is niet te spreken over het grondwetsvoorstel. Ze klaagt het gebrek aan consultatie en de snelheid van het proces aan en verwijt Ouattara zijn macht te willen vergroten.

Die klachten zijn niet volledig ongegrond. Zo werd het voorstel tot nieuwe grondwet tussen april en september 2016 opgesteld door een panel van experten, waarna het in oktober als een sneltrein werd goedgekeurd door het parlement. De oppositie was daar niet aanwezig, omdat ze de vorige parlementsverkiezingen boycotten.

Terwijl de regering zich sterk maakt dat zowat veertig middenveldorganisaties werden betrokken, werd noch de oppositie, noch de ruimere bevolking betrokken in het proces. Hoewel de Ivorianen zich zondag wel mogen uitspreken over de nieuwe grondwet, zijn ze amper ingelicht over de inhoud. De officiële duur van de campagne naar aanleiding van het referendum is dan ook maar één week.

Zorgwekkender is het verwijt dat Ouattara zijn machtsbasis zou willen verstevigen. De oppositie staat vooral argwanend tegenover de opheffing van de bovenste leeftijdsgrens. Terwijl een presidentskandidaat nu niet ouder dan 75 jaar mag zijn, mag iedereen ouder dan 35 jaar zich kandidaat stellen onder de nieuwe grondwet. Ouattara zelf is op dit moment 74 jaar oud… Verder zouden presidentskandidaten niet langer een gezondheidsrapport hoeven in te dienen. Alsof dat niet genoeg is, vreest de oppositie dat ondanks zijn twee termijnen, Ouattara zich opnieuw kandidaat zou kunnen stellen voor twee termijnen bij het vervallen van de huidige grondwet.

Politiegeweld

Volgens Ouattara zelf zijn de nieuwe voorstellen niet meer dan een weerspiegeling van bepalingen uit eerdere vredesonderhandelingen. Bovendien zou de huidige grondwet wel van kracht blijven zolang ze niet in tegenspraak is met de nieuwe grondwet. Ook zou deze homme de parole al aangegeven hebben niet voor een derde termijn te willen gaan. Het doet de oppositie ook huiveren dat de president volgens de nieuwe grondwet een derde van de senaat mag aanstellen. Ook de aanduiding van een vicepresident op basis van een double ticket, waardoor beiden hoogstwaarschijnlijk uit dezelfde partij komen, valt niet in goede aarde.

In een poging de Ivorianen te overtuigen zondag ‘nee’ te stemmen, organiseerde de oppositie alvast een aantal sit-ins en manifestaties die vaak met politiegeweld uiteen werden gedreven. Een deel van de oppositie wil verder gaan door het referendum te boycotten. Sowieso blijft het de vraag of het referendum veel Ivorianen, zeker uit de rurale gebieden, op de been zal brengen.

Hoewel het Ivoorkust op economisch vlak voor de wind gaat, is de polemiek rond de nieuwe grondwet een nieuw teken van blijvende spanningen in het land. De oppositie mag dan wel versplinterd zijn, getuige de klinkende overwinning van Ouattara in 2015, er blijft een aanzienlijke groep, in meer of mindere mate, trouw aan oudpresident Gbagbo. Zijn aanhangers verwijten Ouattara een eenzijdige rechtsspraak. Verzuurd wachten zij het verdict van Gbagbo voor het Internationaal Strafhof in Den Haag af. In tussentijd lijken ze zich niet te willen onderwerpen aan de ‘monarchie van Ouattara’.