Nu alweer een dopingschandaal is uitgebroken, dreigt Rusland het EK voetbal en de Olympische Spelen in 2020 te missen. Joeri Ganoes, de Russische dopingjager, beweegt hemel en aarde om dat te vermijden. Of speelt hij een dubbelrol?
In een klein kantoor in het noorden van Moskou hangt een poster aan de muur. Er staat een zwarte tanker op. Op de boeg prijkt ‘Rusada’, de naam van het Russische antidopingagentschap. Met moeite breekt hij door dik pakijs om de weg vrij te maken voor atleten, voetballers en ijshockeyspelers die turen over het blauwe water. Joeri Ganoes wijst naar het ijs op de foto: ‘Dat is het oude Russische dopingsysteem. Dat moeten we doorbreken.’ Hij kijkt naar de zwarte wolken die het schip omringen – ‘de druk die op ons rust’ – en wijst dan naar de commandobrug. ‘En ik ben de kapitein.’
Ganoes leidt het Russische antidopingagentschap sinds augustus 2017. Het beeld van de ijsbreker heeft de gewezen matroos zelf bedacht. Onderaan staat de leuze ‘In naam van de zuivere sport’. Joeri Ganoes weet dat zijn land de komende weken volop in de aandacht zal staan. Er is een nieuw dopingschandaal uitgebroken, het zoveelste al. Ditmaal draait het rond gemanipuleerde computerdata. Tot in januari van dit jaar werden de resultaten van duizenden Russische dopingstalen digitaal vervalst. Het Wereldantidopingagentschap (WADA) had inzage geëist in Rusada’s computerdatabank. De Russen gaven met tegenzin toestemming, maar konden het knoeien niet laten. Al gauw ontdekten de IT’ers van het WADA het bedrog. Daarop maakte Joeri Ganoes het zelf wereldkundig.
De laster bewijst dat ik op het juiste pad zit. Ik ga door tot het einde.
Wellicht zal het WADA Rusland nu opnieuw schorsen. In dat geval komt de Russische deelname aan het EK voetbal en de Olympische Spelen in 2020 in het gedrang. Op 9 december valt het verdict, al zullen de Russen een eventuele straf ongetwijfeld aanvechten bij het internationaal sporttribunaal (CAS). Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) en de Europese voetbalbond (UEFA) hopen dat de Russen het halen: IOC-voorzitter Thomas Bach zegt geen voorstander te zijn van een algemene schorsing voor Rusland. Bij de UEFA zitten ze helemaal met de handen in het haar: in een gestraft land mogen geen wedstrijden plaatsvinden. Waar vinden ze te elfder ure nog een vervanger voor het Krestovski-stadion van Sint-Petersburg? Wat met sponsordeals en al verkochte tickets?
De Russische minister van Sport, Pavel Kolobkov, bedacht alvast een origineel excuus. Volgens Kolobkov was het nooit de bedoeling om gegevens te vervalsen. Nee, de computer had jammerlijke fouten gemaakt.
Joeri Ganoes noemt dat ‘onzin’. Zulke straffe taal, van de ene overheidsfunctionaris tegenover de andere, is ongezien in het Rusland van president Vladimir Poetin. Ganoes maakt er geen vrienden mee. Het Russisch Olympische Comité ergert zich aan baas van het antidopingagentschap. Een hooggeplaatste anonieme bron vertelt ons: ‘Het zou beter zijn als hij vertrok.’
Ganoes past dan ook op zijn tellen. Wanneer buitenlandse journalisten een reportage aanvragen, antwoordt hij: ‘Graag, maar betrek mijn werknemers er niet bij.’ Hij vermoedt dat zijn telefoon wordt afgetapt en communiceert uitsluitend via versleutelde apps. Ganoes omschrijft zijn job als ‘een missie’. Hij vraagt respect voor schone atleten. Maar hij beseft dat hij wordt omringd door een oude garde van functionarissen en atleten die hun leven lang in een besmet systeem hebben meegedraaid. Sporters die het clean willen doen, komen amper aan de bak, klaagt Ganoes. ‘Als we niet breken met die oude garde, verandert er nooit wat.’
Na de Olympische Winterspelen van 2014, die door schandalen waren ontsierd, had het WADA geëist dat het Russische antidopingagentschap een nieuwe start zou nemen. Joeri Ganoes werd de nieuwe baas na een sollicitatieronde met zevenhonderd kandidaten. Zelf heeft de amateurhandbalspeler nooit op hoog niveau gesport. Na een ingenieursstudie vond hij werk op de grote vaart. ‘Leven op zee is veeleisend’, zegt hij. ‘Het sterkt je karakter.’ Na vijf jaar ging hij rechten en economie studeren – zijn eindverhandeling ging over faillissementen. Vervolgens werkte hij voor de verwarmingsproducent Viessmann en het scheepswervenconcern Sevmash. Ganoes schijnt in die tijd veel geld te hebben verdiend. Een logische kandidaat leek hij niet voor bij Rusada, en toch solliciteerde hij er met succes. In zijn motivatiebrief noemde hij het ‘bijzonder onrechtvaardig’ dat Russische atleten ontbraken op de Paralympics. ‘Paralympische sporters zijn rolmodellen’, zegt Ganoes. ‘Ze moeten vaak vechten voor hun leven, maar ze geloven in zichzelf. Ze laten zich niet kisten.’
In Rusland zijn sport en politiek met elkaar verstrengeld. Overwinningen maken de Rus trots, weet Vladimir Poetin. Sport is een pijler van zijn beleid. Poetin haalde de wereldbeker voetbal naar Rusland, maar zijn grootste klapstuk waren de Winterspelen van 2014 in Sotsji. Rusland won 33 medailles, meer dan gelijk welk ander land. De staatsmedia herhaalden het uitentreuren. Dat succesverhaal was één groot bedrog, een samenzwering tussen het ministerie van Sport en de geheime dienst FSB. Grigori Rodtsjenkov, gewezen hoofd van het dopinglaboratorium van Moskou, getuigde dat de FSB in Sotsji Russische urinestalen had verwisseld. Rodtsjenkov is opgenomen in een Amerikaans programma voor getuigenbescherming. De leugens van Sotsji dwongen de sportwereld om in te grijpen. De Russen betwistten de Winterspelen van 2018 onder neutrale vlag.
Ganoes wil die schorsing ongedaan maken. De zestig Rusada-werknemers werden bijna allemaal vervangen, meldt hij. Twee functionarissen uit de tijd van Sotsji zijn nog actief, maar voor beiden gaf het WADA zijn goedkeuring. Rusada werkt nu met buitenlandse laboratoria, vooral uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Vroeger viel de organisatie onder het Russische ministerie van Sport, vandaag ontvangt ze haar jaarlijkse budget van ongeveer 7,8 miljoen euro rechtstreeks van het ministerie van Financiën. ‘Wij dienen het regime niet meer’, vertelt Ganoes.
Er hangt ook geen foto van president Poetin in zijn kantoor, zoals gebruikelijk in Russische overheidsgebouwen. Al sinds zijn aantreden probeert Ganoes een afspraak te maken op het Kremlin. Tevergeefs. Een jaar geleden nam hij een internetfilmpje op waarin hij de president om steun vraagt. Hij kreeg een boos telefoontje waarin hem werd gevraagd de video te verwijderen. Wie er belde, wil Ganoes niet zeggen, maar het lijken hoge ambtenaren te zijn geweest.
‘Verrader’
Nadat het bedrog met de vervalste computerdata aan het licht was gekomen, is Joeri Ganoes een mediaoffensief begonnen. De dopingbaas schrijft open brieven en trekt naar talkshows, tenminste wanneer de Russische staatszenders hem uitnodigen. Voor buitenlandse media is hij bijzonder toegankelijk, en hij neemt geen blad voor de mond. In september vertelde Ganoes aan de Franse sportkrant L’Équipe dat de volledige leiding van de Russische atletiekbond beter kan opstappen. Zulke openlijke kritiek valt slecht in Rusland. Ganoes krijgt mails waarin hij uitgescholden wordt voor ‘verrader’. ‘De mensen die de Russische sport vernietigen met hun onethische gedrag: zijn dat dan wél patriotten?’ reageert de antidopingchef.
Momenteel is er een heuse beschadigingscampagne aan de gang. Ganoes zou aan de drank zitten en geldproblemen hebben. Het gerucht gaat zelfs dat hij aan schizofrenie lijdt. ‘O, dat is een nieuwe’, reageert hij laconiek. De laster bewijst volgens hem dat hij ‘op het juiste pad zit’. Maar blijft het wel bij woorden? Twee Rusada-medewerkers hebben een hartaanval gekregen, net toen ze gingen getuigen over de misbruiken van Sotsji. ‘Toch ga ik door tot het einde’, zegt Ganoes resoluut.
Weinig officials durven zich publiekelijk uit te spreken over Joeri Ganoes. Dmitri Sjliachtin, voorzitter van de Russische atletiekfederatie, drukt het zo uit: ‘Het is onverstandig om luid uit te schreeuwen wat je aan het doen bent.’ Doping kun je beter discreet bestrijden, meent Sjliachtin.
En niet alleen op het thuisfront vangt Ganoes tegenwind. Binnen het WADA wordt vermoed dat hij een dubbelrol speelt. Ganoes werpt zich op als een held die tegen windmolens vecht, maar is dat geen toneel? Hij bekritiseert zijn eigen land, maar in de praktijk verandert er niets. Misschien is het een schimmenspel, georkestreerd door de geheime dienst. De Russen schuwen geen enkele vuile truc, dat heeft Sotsji wel bewezen. Het wantrouwen tegen Rusland en zijn vertegenwoordigers is totaal.
Strategie
Midden oktober 2019. Ganoes spreekt op een conferentie in Colorado Springs. Het onderwerp: ethiek in de sport. De Rus die tegen zijn eigen systeem rebelleert, ontpopt zich tot een attractie. ‘Een organisatie die huist in de schaduwen’ heeft de Russische computerdata vervalst, zegt hij. Voor de Russen die het wel goed menen, is dat ’tragisch’. Travis Tygart, de baas van de Amerikaanse antidopingagentschap, heeft er zijn bedenkingen bij. De speech van Ganoes lijkt een hartenkreet, maar er zit een strategie achter, zegt Tygart. ‘Het is in het belang van Rusada om zich te distantiëren van het bedrog. Om te zeggen: wij zijn evengoed het slachtoffer.’
Richard McLaren gelooft Ganoes. De Canadese advocaat schreef in 2016 een explosief dossier over het Russische dopingsysteem, dat leidde tot de schorsing van Rusland. Zijn stem heeft gewicht. ‘Die man wil en kan de motor van verandering zijn’, zegt McLaren. ‘Wij, als internationale gemeenschap, moeten hem helpen.’
Terug in Moskou zegt Ganoes: ‘Niemand steunt me.’ Toch duiken officials op die hem in vertrouwen nemen, of atleten die hem bedanken. Het maakt hem strijdlustig: ‘Wie mij bedreigt, voedt mijn vastberadenheid.’
Vertaling en bewerking: Jef Van Baelen.
‘Het nieuwe Rusada doet voortreffelijk werk’
Peter Van Eenoo, hoofd van het dopingcontrolelaboratorium (DoCoLab) van de Universiteit Gent, gelooft Rusada-baas Joeri Ganoes. ‘Ik heb hem al meerdere keren ontmoet. Hij komt over als een integer man. Hij is oprecht begaan met de dopingstrijd en schrikt er niet voor terug om zijn eigen overheid een spiegel voor te houden. In onze gesprekken toont hij zich geïnteresseerd, rechtdoorzee en stelt hij doelgerichte vragen. Voor zover ik kan nagaan, doet zijn nieuwe Rusada voortreffelijk werk.’
In de buitenlandse media wordt gespeculeerd dat Ganoes een rolletje speelt. Dat het een rookgordijn is van de Russische geheime dienst.
Peter Van Eenoo: Dat geloof ik niet. Ik ben niet zo cynisch dat ik achter elke boom een Russisch complot zie. Het is goed mogelijk dat het WADA Rusland zal schorsen voor die vervalste computerdata, maar dat is een affaire waar Ganoes en Rusada in feite buiten staan.
Vlaamse sporters hebben geen goed woord over voor hun Russische collega’s. Ze wantrouwen hen.
Van Eenoo: Dat is begrijpelijk, na wat er allemaal is uitgekomen. Maar waarom alleen de Russen eruit pikken? Van alle atleten die op de laatste Olympische Spelen aantraden, onderging amper 1 op de 3 dat jaar een dopingcontrole. De Russen hebben op grote schaal gefraudeerd, maar in andere landen wordt de antidopingstrijd zelfs nauwelijks gevoerd. In het hele Afrikaanse continent, bijvoorbeeld, wordt zo goed als nooit getest. De middelen zijn er niet.
Mag je dan nog geloven in eerlijke sport?
Van Eenoo: Er is in ieder geval nog werk. Vlaanderen staat bekend als een model in de strijd tegen doping. Wij testen jaarlijks 2000 stalen. Naar mijn mening is dat te weinig, maar een groot sportland als de Verenigde Staten komt amper aan 10.000. Bovendien moet je beseffen: controles zijn nooit waterdicht.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
