‘De jihadisten naderen hun einddoel: Jeruzalem’

'Donald Trump heeft gelijk als hij zegt dat de VS met hun beleid in het Midden-Oosten jarenlang fout zaten.'

Rond de jaarwisseling trok jihadexpert Montasser AlDe’emeh naar de frontlinie in Irak, waar de IS en Koerdische strijders elkaar bestoken. Volgens hem is de IS maar klein bier vergeleken bij wat het Midden-Oosten en ook Europa de komende tien à vijftien jaar te wachten staat.

Montasser AlDe’emeh deed in Irak onderzoek voor zijn doctoraat over het jihadisme. Hij wilde met eigen ogen zien hoe de IS de grenzen van zijn krimpende kalifaat verdedigt, maar vooral ook hoe de Koerden dat ervaren en hoe ze de toekomst van de hele regio zien. ‘Te weinig experts wagen zich aan het front, terwijl wat je daar hoort en ziet van essentieel belang is om je analyse over de toestand te verfijnen. Dat doe je niet achter een bureau.’

AlDe’emeh werd bij de hoogste militaire bevelhebber, generaal Wasta Rasul, geïntroduceerd via zijn Belgische contacten in de Koerdische gemeenschap. ‘De Koerden weten dat ik de Belgische jihadi’s ken en hun radicalisering heb bestudeerd. Zij wilden van mij meer weten over de motieven van westerse jongelui om daar te komen vechten. Ze staan er echt van versteld hoeveel Europese jongeren zich bij de IS hebben aangesloten.’

In Mosul hebben Iraakse soldaten, sjiitische milities en Koerdische strijders het oostelijke deel van de stad heroverd op de IS. Er worden zegebulletins verspreid over de verdrijving van de IS uit Mosul, maar AlDe’emeh relativeert dat sterk.

‘Als je met die Koerdische strijders praat, zeggen ze “Ons bloed is geen water”. Daarmee bedoelen ze dat ze niet willen sterven voor de herovering van Mosul, een wespennest waar vandaag zowel Iraakse soldaten en door Iran gesteunde sjiitische milities tegen de IS vechten. De lokale bevolking ziet al die verschillende groepen niet als bevrijders, maar als andere bezetters van hun stad. Dat maakt het allemaal zo moeilijk. Zelfs al wordt de IS helemaal uit Mosul verdreven, wie zal de stad dan overnemen? Het Iraakse leger? Sjiitische milities? Turkije? Trouwens, het westelijke deel van de stad is nog steeds stevig in handen van de IS en ze verschuilen zich tussen de lokale bevolking. Dat los je niet op met bombardementen. Ruim een miljoen mensen zitten daar vast en zijn bang, ook voor hun toekomst na de IS. De bevrijding van heel Mosul zal misschien het begin zijn van nieuwe gewelddadige conflicten tussen de zogenaamde bevrijders onderling.’

Schrijnend gebrek aan middelen

In Kirkuk, de andere belangrijke stad langs de frontlinie, praatte AlDe’emeh met soennieten die uit centraal gelegen Iraakse steden als Fallujah, Tikrit en dorpen daaromheen waren gevlucht voor de terreur van de IS, maar ook van sjiitische milities. Volgens AlDe’emeh onderschatten we in het Westen de impact op die vluchtelingen.

‘Ik ben een paar dagen met een uit Tikrit gevluchte soennitische stamleider opgetrokken om zijn verhaal te horen. Die man sliep letterlijk op de grond. Hij had niets meer. Onder Saddam Hoessein was hij iemand met macht en aanzien. Zijn stad is zowat met de grond gelijkgemaakt en hij is vluchteling in eigen land. Die man voelt zich samen met zijn volk gemarginaliseerd. Hoe gaan die mensen reageren als het land verder uiteenvalt? Ook die vluchtelingen zijn een tikkende tijdbom. Ze worden relatief goed opgevangen door de Koerden, maar die hebben een schrijnend gebrek aan middelen. De Koerden rekenen op het Westen voor geld en materiaal en ook voor betere wapens om de IS te bestrijden. Vergeet niet dat die frontlinie zeker honderd kilometer lang is. Om die te controleren, heb je meer nodig dan alleen manschappen. Je hebt water en elektriciteit nodig, ravitaillering, militaire infrastructuur en logistiek allerhande. Dat kost veel geld en dat is er onvoldoende. Dat frustreert de Koerden. Reken maar dat ze niet van plan zijn om gebieden op de IS te helpen heroveren, tenzij om hun eigen voortuin te beveiligen.

‘Een legercommandant zei me dat de Koerden wellicht afzijdig waren gebleven als de IS hen niet had aangevallen (in de zomer van 2014 werd de Koerdische stad Sinjar door de IS aangevallen. Koerdische vrouwen werden als slavin meegenomen en duizenden mannen vermoord, nvdr). Indien de IS in zuidelijke richting naar Bagdad was opgetrokken, dan hadden ze misschien de Iraakse hoofdstad in handen gekregen en was de toestand compleet anders geëvolueerd. De IS heeft geblunderd door de Koerden in de strijd te betrekken. Zij hadden geen andere keus dan zich te verdedigen, zegt hun commandant. Hun voornaamste doel is nog steeds hun eigen gebieden veiligstellen.’

Embryo

Irak heeft een zogenaamde Koerdische Autonome Regio in het noorden, bij de grens met Turkije. Die regio, met Arbil als hoofdstad, is in de praktijk uitgegroeid tot een onafhankelijk gebied, al bleef het juridisch altijd een deel van Irak. Na de opmars in 2014 van de IS in grote delen van Irak, kwam een vluchtelingenstroom op gang richting dat Koerdische gebied: grote groepen soennieten, sjiieten en ook Koerdische jezidi’s zitten daar nu klem. Naast Iraaks Koerdistan hebben de Koerden ook nog drie kleinere gebieden in het noorden van Syrië. Volgens AlDe’emeh vormen al die gebieden samen het embryo voor een onafhankelijke Koerdische staat. Maar ook dat zal niet zonder slag of stoot gaan.

‘De Koerden willen met iedereen vrede, ze zijn geen oorlogszoekers. Het verdrag dat hen na de Eerste Wereldoorlog hun eigen land beloofde, toen het Ottomaanse Rijk werd opgedeeld, is nooit in werking getreden nadat Ataturk aan de macht kwam in Turkije. Als je de kaart vandaag bekijkt, zie je dat de Koerden daardoor letterlijk gewrongen zitten tussen de Iraniërs, de Arabieren en de Turken. Dat zijn drie volkeren met imperialistische neigingen, die meer grondgebied willen. Dus ook in een post-IS-tijdperk blijft dat een broeihaard. Geen enkel land in de regio zal de Koerden hun onafhankelijke staat gunnen. De Turken vrezen dat een Koerdische staat die van Noord-Irak tot het noorden van Syrië loopt, ook Koerden in Turkije zou inspireren om daarbij aan te sluiten. Turkije wil absoluut geen grondgebied verliezen. De ambitie van president Erdogan is net omgekeerd. Hij wil zijn territorium vergroten of minstens zijn politieke invloedssfeer in het hele gebied uitbreiden. De Turken in België krijgen bijvoorbeeld e-mails met de boodschap dat de Turkse staat op hen rekent. Als Turkije in de problemen zou komen, is de kans groot dat duizenden Europese Turken naar Turkije zullen vertrekken om het vaderland te helpen verdedigen.

‘Daarnaast heeft ook de IS nog flink wat gebieden onder controle. Hoe langer ze die controleren, hoe groter de nieuwe generatie jihadisten zal worden. In Syrië en Irak stoomt de IS massaal kinderen, zelfs kleuters, klaar voor de gewapende strijd. Kinderen die nooit iets anders hebben gekend dan oorlog. Stel dat de IS in Syrië en Irak helemaal geen grondgebied meer controleert, dan gaan ze ondergronds en verhuist een deel van de jihadisten naar buurlanden of keren ze terug richting Europa. Wat gaan bijvoorbeeld de Tsjetsjenen doen? Ook zij vechten in Syrië en Irak. Wellicht zouden ze dan terugkeren naar Tsjetsjenië om in de Kaukasische regio een zuivere islamitische staat te proberen vestigen. Zelfde verhaal met Albanese en Kosovaarse jihadisten. Daarom denk ik dat de IS nog maar het begin van de ellende was, zelfs als de terreurgroep zogenaamd vernietigd zou worden.’

Zes stappen naar een islamwereld

Volgens AlDe’emeh verkijken we ons zowel op de IS als op Al-Qaeda. ‘De IS is maar een klein onderdeel van veel bedreigender evenementen die wereldwijde impact zullen hebben. En Al-Qaeda is niet alleen een terreurgroep, maar vooral ook een wijdverspreide ideologie met zeer duidelijke doelstellingen. De Syriër Abu Musab al-Suri is een van de belangrijkste ideologen. Hij publiceerde in 2004 een boek van 1600 bladzijden getiteld Oproep tot het islamitische verzet wereldwijd. Hij werkte een concreet zespuntenplan uit om een nieuwe grote zuivere islamwereld te vestigen.’

Dat plan is in volle uitvoering én met succes, volgens AlDe’emeh. Kort samengevat komt het hierop neer: Eén: individuele jihadi’s moeten aanslagen plegen in de VS om de Amerikanen tot een tegenreactie te provoceren. Dat was 9/11. Twee: de VS moeten naar de Arabische wereld worden gelokt, meer bepaald naar Irak en Afghanistan. President Bush jr. is na 9/11 de oorlog in Irak begonnen. Drie: Al-Qaeda had een stevige basis in Afghanistan en creëerde anarchie zodat ze zelf de macht konden overnemen. Een zelfde basis moest volgens al-Suri ook in Irak tot stand komen om daar dezelfde chaotische toestand als in Afghanistan te creëren en zo het Al-Qaedagebied uit te breiden. Daar heeft de inmiddels gedode Al-Qaedaleider Al Zarqawi voor gezorgd. Vier: verdere uitbreiding van het conflict naar onder meer Syrië, dat aan Israël grenst. Vijf: systematische aanvallen vanuit landen als Syrië en Egypte op Israël, zodat ook Israël actief in het conflict wordt meegesleurd. Zes: vernietiging van Israël en de verovering van Jeruzalem als eindfase.

‘Dat staat allemaal in detail beschreven in pamfletten en teksten die dateren van lang voor de opkomst van de IS’, verduidelijkt AlDe’emeh. ‘Als je dat hele stappenplan bekijkt, zijn we nu voorbij fase vier. De jihadisten zitten vandaag aan de grens van Israël. In de Zuid-Syrische stad Daraa, aan de grens met Jordanië en rond de Golanhoogte zijn Al-Qaedastrijders en jihadisten van andere milities sterk aanwezig.Ook in de Sinaïwoestijn zijn ze heel actief. Ik stel dus vast dat de jihadisten via dat stappenplan stilaan hun einddoel naderen. Vergeet vooral niet dat we te maken hebben met groepen die, om hun ultieme doel te halen, geen zier om een mensenleven geven, ook niet dat van henzelf. Ofwel winnen ze hun zogenaamde heilige strijd en kunnen ze in hun zuivere islamstaat leven. Ofwel sneuvelen ze en worden ze martelaar. Ze winnen dus altijd. Hoe vecht je tegen dat soort strijders? Wat als die duizenden jihadi’s aan de grenzen van Israël hun raketten beginnen af te vuren? Israël zal dan ongetwijfeld militair terugslaan. Dat is wat de jihadi’s willen, want ze hopen dat tienduizenden Palestijnen die sinds jaar en dag in vluchtelingenkampen in de Palestijnse gebieden, Syrië, Jordanië en Libanon een uitzichtloos leven leiden, ook in beweging komen. Vergeet niet dat ze in die kampen ook bewapend zijn. Israël is dus de volgende stap. Wat zeggen alle jihadi’s, of ze nu van Al-Qaeda of de IS zijn? “We vechten met de ogen naar Jeruzalem gericht.” Ook de Belgische jihadi’s gebruiken voortdurend die frase. De onderliggende boodschap is dat Israël moet worden vernietigd, op alle mogelijke manieren. Als dat gebeurt, schiet de halve wereld in brand.’

De wereld na de IS

Het post-IS-tijdperk is nog lang niet aangebroken, maar volgens AlDe’emeh is nu al duidelijk dat dan pas de strijd zal losbreken rond wat nog overblijft van Syrië en Irak.

‘Irak en Syrië bestaan vandaag de facto niet meer en ze zullen ook nooit meer bestaan. Die landen zijn voltooid verleden tijd. Met Assad in Syrië en Al Abadi in Irak kun je nauwelijks nog van centraal gezag spreken. Assad organiseert vandaag zelfs gedwongen volksverhuizingen om zijn overblijvende aanhangers fysiek rond zich te verzamelen in Damascus. Hij wéét dat zijn rijk letterlijk voorbij is. Indien de VS Assad in Syrië echt snel weg hadden gewild, dan hadden ze de rebellen beter gefinancierd en bewapend en was dat regime al lang verdwenen. Dat hebben ze niet gedaan, omdat Assad hen nog het minste kwaad leek voor de veiligheid van hun grote bondgenoot Israël.

‘In Syrië bestrijden tienduizenden jihadisten vooral ook elkaar. Je hebt het zogenaamde Vrije Syrische leger, daarnaast ook de IS en Al-Qaedastrijders, maar ook islamisten die bijvoorbeeld nauw aanleunen bij de Moslimbroeders uit Egypte en Hezbollah-strijders en andere sjiitische milities. Als de IS definitief zou worden verslagen en Assad verdwijnt, begint het wellicht van voren af aan met felle conflicten tussen die verschillende groepen die een stuk van het territorium zullen willen inpalmen.’

Die op Syrisch en Iraaks grondgebied borrelende conflicten zijn maar één onderlaag van wat de wereld eventueel na de IS te wachten staat. Er ligt nog een dikke geopolitieke laag bovenop.

‘Luister naar het discours van de Turkse president Erdogan. Hij claimt bijvoorbeeld bepaalde Griekse eilandjes. Hij praat over stukken van Bulgarije die eigenlijk bij Turkije behoren. Een stuk van het noorden van Syrië is voor hem Turks gebied, enzovoort. Wat als hij die gebieden daadwerkelijk probeert over te nemen? De man droomt echt van een nieuw Ottomaans wereldrijk met zichzelf als sultan. De geesten van de Turken worden daar ook rijp voor gemaakt. Hoe? Niet alleen met zijn vlammende speeches, maar bijvoorbeeld ook op Turkse en Arabische tv-zenders. Die zenden steeds meer films en programma’s uit over het oude historische kalifaat, de glorieuze overwinningen in de vijftiende eeuw, de verovering van Constantinopel. Met dat soort propaganda ondersteunt hij zijn hoge ambities. Tegelijk schurkt hij aan tegen de Moslimbroeders die bij zijn islamitische ideologie passen én destabiliseert hij de Koerden en hun autonome gebieden door indirect de IS te steunen.’

AlDe’emeh vertelt hoe hij met eigen ogen zag hoe die indirecte steun via bewust lakse grenscontroles werd georganiseerd, toen hij een paar jaar geleden het spoor van Belgische jihadi’s naar Aleppo in Syrië volgde.

‘Erdogan is nu samen met de Russen militair actief in Syrië tegen de IS, maar hij heeft wel eerst duizenden jihadisten die zich vanuit Europa en de rest van de wereld wilden aansluiten bij de IS zo goed als vrije baan gegeven om gemakkelijk Syrië in te raken. Waarom? Het was in zijn belang om zowel Syrië als de Koerden te destabiliseren. Er was dus nauwelijks Turkse grenscontrole. Weet u dat Belgische jihadi’s vanuit hun Syrische basissen af en toe naar Turkije terugreisden om wat te shoppen? Sommigen gingen er een voorraadje chocopasta inslaan, want die was moeilijk te vinden in Syrië. Erdogan heeft nu wel in eigen land de handen vol met de mislukte staatsgreep tegen hem. Maar als je alle conflicten tussen islamistische groepen, de ambities van de Koerden en het geopolitieke stratego van Turkije bij elkaar optelt, dan besef je dat de IS en het kalifaat à la limite een van de kleinere problemen zal blijken te zijn.’

‘De wereld moet zich hoogdringend voorbereiden op grote veranderingen in het hele Midden-Oosten met verschuivende grenzen rond Turkije, Syrië, Irak’, besluit AlDe’emeh.

Sjiitische sikkel

Het verhaal wordt nog complexer als de zogenaamde sjiitische sikkel in de analyse wordt betrokken. Die sikkel loopt van Iran via Irak en Syrië tot in Libanon en verbindt de verschillende sjiitische gebieden en invloedssferen in die landen (zie kaart).

‘Die sikkel was een rechtstreeks gevolg van de inval van de VS in Irak. Daardoor werden de soennieten van de macht verdreven en ontstond die enorme sikkel van sjiitische landen. In Irak nam de invloed van sjiieten toe na de val van Saddam. In Syrië was het Assad-regime goeddeels alawiet, een sjiitische variant. Libanon vormde het einde van die sikkel met de sjiitische partij van de radicale Hezbollah aan de macht. Erdogan is soenniet en als Syrië helemaal desintegreert, wordt die sikkel doorbroken en reikt zijn invloed zowat tot in Saudi-Arabië.’

‘Het doorbreken van de sjiitische sikkel heeft uiteraard ook voordelen voor de oliebevoorrading van Turkije. Als dat Syrische deel van de sikkel door sterke soennitische milities wordt beheerst, is dat ook een goede zaak voor Saudi-Arabië. Daarom steunen de Saudi’s die milities met miljoenen oliedollars. De milities krijgen zelfs hun fatwa’s direct van de Saudische geestelijken om zowel tegen de IS als Assad te vechten. Het is dus zeer complex. Mijn grote zorg is wat er gebeurt met die miljoenen mensen die in dat hele gebied in uitzichtloze armoede, werkloosheid en permanent gevaar leven. Ofwel worden ze pro-Assad, of ze kiezen voor een rebellengroep of voor de plannen van Erdogan. Miljoenen mensen zullen zo worden meegezogen in dat geopolitieke spel waarvan de uitkomst compleet onvoorspelbaar is.’

AlDe’emeh noemt het zeer opvallend dat sommige militaire analisten in de VS nu zeggen dat het misschien beter is om de IS niet helemaal te proberen vernietigen, maar ze bijvoorbeeld een minikalifaatje te gunnen in en rond Raqqa. ‘Dan is tenminste dát probleem onder controle te houden. Ook IS-leiders zelf beginnen hun droom van het grote kalifaat op te bergen. Het is toch onvoorstelbaar dat de wereld een regime zou accepteren dat nog radicaler en gevaarlijker is dan de taliban in Afghanistan? In die zin versterken de bombardementen op Syrië het idee van een kleiner en rond Raqqa geconcentreerd IS-kalifaat.’

Rond de tafel met Trump

De oorlog tegen terreur die de VS hebben ontketend, heeft niet alleen de IS laten opbloeien maar ook steeds meer terreur uitgelokt, stelt AlDe’emeh. ‘In die zin heeft president Donald Trump gelijk dat de VS met hun beleid in het Midden-Oosten jarenlang fout zaten. De EU zou in plaats van Trump als een volslagen idioot weg te zetten, beter zo snel mogelijk met hem aan tafel gaan zitten om samen te bekijken hoe dat beleid kan worden rechtgezet.

‘De aanhoudende kritiek op zijn zogenaamde moslimban is ook overdreven. Zes van de zeven landen die hij viseert zijn in de eerste plaats failed states waar het gewelddadige jihadisme groeit als kool. Somalië, Sudan, Irak, Jemen, Libië en Syrië: daar hoeft toch geen tekeningetje bij? Hij wil niet per se moslims uit de VS houden, maar vooral potentiële jihadi’s. En ja, af en toe zullen ook onschuldige moslims daar misschien het slachtoffer van worden. Helaas, maar dat is bijna onvermijdelijk in dat soort geopolitieke verschuivingen. Als het een echte ban tegen moslims was, dan had Trump ook landen als Marokko, Jordanië, Saudi-Arabië of Pakistan op die lijst gezet. (de zogenaamde moslimban is inmiddels door een paar rechterlijke beslissingen opgeschort voor de hele VS, nvdr.) Ik ben totaal geen fan van Trump, maar wat schiet je op met hem te beledigen? Of we dat nu graag hebben of niet, we zullen de eerstvolgende vier jaar met Trump moeten proberen samen te werken aan die geopolitieke puzzel en om dat kruitvat van het Midden-Oosten onder controle te houden. Of dat zal lukken met Trump is onvoorspelbaar, maar het Westen en vooral de EU hebben geen alternatief dan met hem te praten.’

Volgens AlDe’emeh moeten we niet te snel op vrede hopen nadat de IS definitief verslagen is. ‘De situatie in het Midden-Oosten zal alleen maar verder escaleren met die verschuivende grenzen, allerlei nieuwe nationalistische gevoelens die de kop opsteken, al die gewapende groepen die elkaar naar het leven staan en de vluchtelingenstroom die zal blijven aanzwellen. Zelfs een zogenaamd stabiel land als Saudi-Arabië is bang voor die toekomst. Het Westen moet zich klaarmaken voor de volgende generatie jihadi’s die nog tien keer harder zal uithalen dan de huidige. De generatie die vandaag in Syrië wordt klaargestoomd zal ook hier jongeren op de schoolbanken proberen aan te zuigen en te radicaliseren. U mag me over tien of vijftien jaar aan mijn woorden herinneren.’

Door JAN LIPPENS

‘Met Assad in Syrië en Al Abadi in Irak kun je nauwelijks nog van centraal gezag spreken. Die landen zijn voltooid verleden tijd.’

‘Alle jihadi’s zeggen het, of ze nu van Al-Qaeda of de IS zijn: we vechten met de ogen naar Jeruzalem gericht. Ook de Belgen.’

‘Belgische jihadi’s reisden vanuit hun Syrische basissen af en toe naar Turkije om een voorraadje chocopasta.’

‘Het Westen moet zich klaarmaken. De volgende generatie jihadi’s zal nog tien keer harder uithalen dan de huidige.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content