Slovakije hield een referendum over de rechten van holebi’s. De volksraadpleging bleek ongeldig door de te lage opkomst, maar 90 procent van wie wel zijn stem uitbracht wilde de rechten inperken. Of hoe de ‘bewuste onverschilligheid’ van de Slovaken een voordeel kan zijn geweest.
Het is vrijwel onopgemerkt voorbijgegaan. In Slovakije is een volksraadpleging verticaal geklasseerd. Volgens de wet moet ten minste de helft van de geregistreerde kiezers zijn stem uitbrengen. Deze keer bleef de opkomst steken op 21,41 procent, een kleine 950.000 stemgerechtigden kwam effectief opdagen. De derde zwakste opkomst ooit. Maar goed ook.
Het referendum had een bijzonder behoudsgezind karakter. Onder impuls van de Alliantie voor de Familie (AZR) waren nochtans 400.000 handtekeningen verzameld om een raadpleging af te dwingen, één op tien kiezers vond dat nuttig. Het werd een sof. Dat had te maken met drie dingen: de zeer gekleurde campagne; het Europees misprijzen voor de stembusgang; en de neerbuigendheid tegenover de minderheidsgroepen.
‘Geen sprake van gezin zonder man en vrouw’
In omgekeerde volgorde. Wie werd geviseerd? Al wie niet aan het “traditionele beeld” beantwoordt. Het referendum stelde drie vragen. Kunnen holebi’s kinderen adopteren? Mogen mensen van hetzelfde geslacht een huwelijk aangaan? Krijgen ouders het recht om hun schoolkinderen te onttrekken aan seksuele opvoeding en informatie over euthanasie? Een vierde vraag – niet onbelangrijk – werd vooraf al door het Grondwettelijk Hof van de hand gewezen: of samenlevingscontracten voor holebi’s dan wel mogelijk waren.
Dat de volksraadpleging niet als erg appetijtelijk werd bevonden door de Europese Unie mag geen verbazing wekken. Er zijn amper vier van de 28 lidstaten en de kandidaat-lidstaten samen die moeilijkheden maken over gelijkberechtiging. Voorop Hongarije. In 2012 legde de autoritair-conservatieve regering van Viktor Orbán al in een wet vast dat er van een gezin geen sprake kon zijn, als het niet om man en vrouw ging. Het oerkatholieke Kroatië volgde in december 2013. Vóór Slovakije ging ook nog Macedonië overstag. En de tijd drong, want het risico dat de EU van gelijkberechtiging een breekpunt maakt is nabij.
Openlijke steun van paus
De campagne speelde niet echt in de kaart van de voorstanders van het gevraagde verbod. Ondanks het hoge aantal ondertekenaars was er geen breed platform. De steun kwam vooral uit verdachte hoek. Met name de openlijke steun van de paus voor de tegenstanders van de wetsversoepeling schoot heel wat kiezers in het verkeerde keelgat. De scheiding van Kerk en staat moest in hun ogen voorgaan op ethische kwesties.
Zijn huizenhoge affiches (die de Kerk officieel afkeurde), én het feit dat een herderlijke brief werd voorgelezen in de kerken (men herinnere zich iets soortgelijks in de jaren vijftig, toen de Brugse bisschop vanop de kansel waarschuwde om nooit voor de Volksunie te stemmen op straffe van gevaar voor eeuwig zielenheil) werden slecht verteerd. Dat de onbuigzame klerikalen 110.000 euro pompten in hun publiciteit viel evenmin goed. En dat zelfs de Amerikaanse evangelisten (Alliance Defending Freedom) zich moeiden in het opbod, wekte alleen maar meer argwaan.
Referendum van 6,3 miljoen euro
De ijveraars voor de uitsluiting van de “abnormalen” uit de traditionele samenlevingsvormen (CitizenGo) botsten op verwarring en geld. De Bisschoppenconferentie verwarde samenlevingsvormen met verzet tegen euthanasie en tegen abortus. En een referendum dat algauw 6,3 miljoen euro kost, is niet bevorderlijk om de overlevingskansen van de Slovaakse economie (die het vrij goed doet) in een kwakkelende omgeving (Griekenland, Italië) meer ruggengraat te geven. Werkloosheid, problemen met Roma en Hongaarstaligen, kinderarmoede en sociale wrijvingen leken de gemiddelde kiezer nauwer aan het hart te liggen dan het geslacht der engelen.
Duwtje in de rug
De peilingen gaven de sociaaldemocratische regering van Robert Fico een duwtje in de rug. In 2006 was nog 81 procent ronduit gekant tegen meer tegemoetkomingen aan de holebi’s. In 2012 was dat al gedaald tot 53 procent. Vandaag was de ommekeer der geesten al in een nieuw stadium gekomen. De weerstand tegen het atavisme van de Slovaken was voelbaar in het Europees Parlement.
Vicevoorzitster Sofie in ’t Veldt (van de liberalen) had al onomwonden gesteld dat Bratislava zich met zijn weifeling een onuitwisbaar stigma op de schouders laadde. Er speelden nog politieke overwegingen mee. De familiepolitiek riep onzalige gevoelens op aan de aparte republiek, die van 1939 tot 1945 van Slovakije een vazalstaat maakte van nazi-Duitsland. Het tweespan Tiso en Tuka was het slecht vergaan na de bevrijding door de Russen.
De pro-Europese opstelling van Bratislava was dan weer te danken aan de al even onzalige onderdrukking onder de Sovjet-Unie. Toen die instortte, ging het razendsnel. Met nieuwjaar 1993 splitsten Tsjechië en Slovakije op vreedzame wijze. In 2004 werd het land lid van de NAVO en van de EU. In 2009 trad Slovakije toe tot de Eurogroep.
Tegemoetkoming
Fico, die al regeringsleider was van 2006 tot 2010, en sinds begin april 2012 opnieuw een centrumlinkse regering leidt met zijn SMER/SD-partij, heeft zichzelf nooit duidelijk uitgesproken over ethische kwesties. Hij hield steevast vol dat hij een “atheïst” was. Toch beweerde hij vorig jaar dat zijn katholieke opvoeding hem betrouwbaarder maakte dan wat de christendemocraten van de KDH-partij voorstelden.
Niet zonder een drang tot zelfbehoud, want in 2010 werden foto’s van hem gemaakt toen hij in een roze bar aanpapte met Jana Halászová, een secretaresse van zijn partij. In 2013 werd hij betrapt op een intieme kusseance met diezelfde jongedame, die blijkbaar kon rekenen op vrij lucratieve overschrijvingen van de partij.
Als tegemoetkoming aan de conservatieven heeft Fico er intussen een wet doorgejaagd die strenger toezicht vastlegt op “vreemdelingen”, mensen met een ander paspoort, zelfs als die al lang in het land verblijven. Daarnaast heeft hij vorig jaar de grondwet laten aanpassen. Samenlevingscontracten door holebi’s zijn daardoor afgeblokt. Hij wou daarmee voorkomen dat Europa gelijkheidsregels zou opleggen. Omgekeerd is een programma op de openbare omroep Spo teruggetrokken omdat andersgeaarden omschreven werden als “vullis” en als “de pest”.
‘Voorspelbaar fiasco’
De grootste winst streek Fico op door de bewuste onverschilligheid van de Slovaken. Zelfs toen Slovakije een volksraadpleging hield over de toetreding tot de EU kwamen amper 51,5 procent van de kiezers opdagen. Het lag dus makkelijk voor de tegenstanders van het referendum om als raad “wegblijven” mee te geven.
Linkse partijen hamerden er bovendien op dat de raadpleging een voorwendsel was om de echte sociaaleconomische problemen te verhullen. De rechtse nationalisten van SNS verlegden het debat dan weer naar afschaffing van de dubbele nationaliteit. De behoudsgezinden waren ten slotte dom genoeg om de uitspraak van het volk vast te koppelen aan het behoud van “grondrechten en grondwaarden”, waar hun bedoeling net was holebi’s aanvaarde rechten af te nemen.
Het fiasco was dus voorspelbaar. Elke kant riep zich tot overwinnaar uit. AZR beklemtoonde dat van de uitgebrachte stemmen 90 procent voor een wetsinperking was. De tegenstanders grinnikten. In amper één district (Námestovo) kwam de helft ven de kiezers opdagen. Niet één op vier Slovaken (peilingen hadden 35 procent vooropgezet) was overtuigd dat zijn stem nuttig kon zijn.
Het versterkt de kans dat, om de EU ter wille te zijn, over afzienbare tijd een soort geregistreerd samenlevingscontract haalbaar wordt. Daarop drinken in het Belgisch café De Zwaan aan de verkeersvrije Panská, dat sinds 2000 met Leffe en Stella de dorstigen laafde, kan helaas niet meer. Het heeft kort geleden zijn deuren gesloten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier