Hoe nabij, of veraf, is een oplossing voor Cyprus?

Een barricade aan de VN-bufferzone in de Cypriotische hoofdstad Nicosia, 21 mei 2017. © Reuters
Laura Dhaese
Laura Dhaese Redactrice Weekend.be

De twee rivaliserende Cypriotische leiders Mustafa Akinci, aan Turkse zijde, en de Griekse Nicos Anastasiades, zoeken onder VN-voogdij nogmaals een oplossing voor de verdeeldheid van hun eiland. Beiden houden voet bij stuk. Het beloven lastige onderhandelingen te worden.

De twee rivaliserende Cypriotische leiders Mustafa Akinci (aan de Turkse zijde) en Nicos Anastasiades (aan Griekse zijde) steken op woensdag 28 juni nogmaals de koppen bij elkaar om een federale oplossing te zoeken voor de verdeeldheid van hun eiland. Dat doen ze op een conferentie in Genève georganiseerd door de Verenigde Naties. Hoewel een akkoord nog nooit zodanig binnen handbereik was, wordt verwacht dat ook nu de onderhandelingen niet van een leien dakje zullen lopen.

De Turkse Cyprioten willen een roterend presidentschap en de Griekse Cyprioten eisen de terugtrekking van de Turkse troepen in het noorden van het land. Beide partijen weigeren op elkaars voornaamste wensen in te gaan, wat de vredesonderhandelingen bemoeilijkt.

Twee zones, een verdeelde hoofdstad en een groene lijn doorheen het land. Zo ziet Cyprus er al meer dan 40 jaar uit nadat Turkije in 1974 het eiland binnenviel. In een mum van tijd zagen zo’n 180.000 mensen zich gedwongen om hun huizen te verlaten. Terwijl Griekse Cyprioten vluchtten naar het zuiden, namen de Turken hun intrek in Noord-Cyprus.

De Turkse invasie van Cyprus in 1974 eiste duizenden slachtoffers in beide kampen en vandaag zijn nog steeds zo’n 2.000 mensen vermist.

De Turkse invasie eiste duizenden slachtoffers in beide kampen en vandaag zijn nog steeds zo’n 2.000 mensen vermist. Sindsdien bestaat het land uit een Grieks deel, dat sinds 2004 lid is van de Europese Unie, en een Turks deel dat alleen door Turkije erkend wordt, maar internationaal als bezet gebied beschouwd wordt.

Ondanks vele verzoeningspogingen is Cyprus nog altijd het enige Europese land met een verdeelde hoofdstad. In Ledrastraat, een druk bezochte winkelbuurt, stap je plots de grens over en springen cultuurverschillen in het oog. Graffititeksten en spontane manifestaties wijzen erop dat het conflict in Nicosia de inwoners beroert. Actiegroepen streven naar een oplossing en vrijwilligersorganisaties doen hun best om mensen van beide zijden samen te brengen.

Unite Cyprus Now

‘Met het burgerinitiatief Unite Cyprus Now strijden Turkse en Griekse Cyprioten voor het einde van een verdeeld Cyprus’, vertelt Esra Aygin. Ze is een van de weinige journalisten die zowel voor de Turks-Cypriotische als voor de Grieks-Cypriotische media werkt. Naast haar officiële job zet ze zich actief in voor de actiegroep.

‘Via dagelijkse manifestaties in de bufferzone willen we laten zien hoe frappant wij met de Cypriotische situatie omgaan. Betogers schreeuwen er om verbetering en pleiten voor een herenigd Cyprus. Dat is volgens ons de beste oplossing om de situatie op het eiland terug stabiel te maken.’

Esra Aygin, Turks-Cypriotische journaliste en activiste.
Esra Aygin, Turks-Cypriotische journaliste en activiste.© Laura Dhaese

Dimitriou Ntinos, één van de betogers, heeft zijn eigen visie op de hele situatie. ‘In het Grieks-Cypriotische leger is er één hoofdregel: “Als je een Turk ziet in gevaarlijk gebied, geen vragen stellen en gewoon neerschieten.” De Turkse Cyprioten doen trouwens exact hetzelfde.’

‘Het probleem is dat er geen evenwichtige balans is tussen beide volkeren’, vervolgt Ntinos. ‘De Noord-Cyprioten willen een hereniging, maar hun voorwaarden zijn niet eerlijk waardoor het probleem al 43 jaar aansleept. Noord-Cyprus is sinds 1974 illegaal bezet gebied. De Turken hadden het recht niet om hier binnen te vallen, maar omdat wij geen olie of andere belangrijke exportproducten bezitten, kan het het Westen niks schelen wat er gebeurt in Cyprus. Waarom zouden ze hun tijd, geld en moeite in ons eiland steken? Uiteindelijk is het ieder voor zich en moeten we onze eigen boontjes doppen.’

De VN-missie in Cyprus werd ingezet in 1964 en is daarmee een van de langstlopende ooit.

Ook VN-officiers zijn aanwezig bij de manifestaties. Zij houden alles nauwlettend in de gaten en zorgen ervoor dat de situatie onder controle blijft. De United Nations Peacekeeping Force in Cyprus (UNFICYP), of kortweg de Cypriotische Vredesmacht van de VN, werd opgericht in 1964 nadat er geweld uitbrak tussen de Griekse en Turkse inwoners van het eiland.

Sindsdien is de Vredesmacht nooit meer weggegaan waardoor het nu een van de langstlopende VN-missies ooit is. Zolang het conflict niet opgelost of op zijn minst stabiel is, wordt de missie elke zes maanden verlengd door de VN-Veiligheidsraad. Naast het toezien op het staakt-het-vuren, is het bewaken van de bufferzone één van de voornaamste taken van de VN op het eiland.

Fatima Hajdarevic, oorspronkelijk uit Bosnië-Herzegovina, is zo’n VN-officier die het gebied beveiligt tijdens het protest van Unite Cyprus Now. ‘Eigenlijk mag ik mij niet uitspreken over het conflict en het protest, maar ik heb zelf de Bosnische burgeroorlog van dichtbij meegemaakt en ik begrijp de woede van de betogers wel. Als ze het aanhouden kunnen ze misschien wel iets veranderen aan de situatie.’

Fatima Hajdarevic, oorspronkelijk afkomstig uit Bosnië-Herzegovina, is één van de VN-officieren die de bufferzone bewaakt tijdens het protest van Unite Cyprus Now.
Fatima Hajdarevic, oorspronkelijk afkomstig uit Bosnië-Herzegovina, is één van de VN-officieren die de bufferzone bewaakt tijdens het protest van Unite Cyprus Now.© Laura Dhaese

Een model voor de toekomst van Cyprus

De standpunten van burgerinitiatief Unite Cyprus Now zijn overgenomen door Home for Cooperation, een niet-gouvernementeel, intercommunaal gemeenschapscentrum dat middenin de bufferzone van Nicosia ligt. Het centrum opende zijn deuren in 2011 en doet sindsdien voornamelijk dienst als ontmoetingsplaats voor Griekse en Turkse Cyprioten.

‘Vanuit dit gebouw organiseren we culturele activiteiten en ondersteunen we creatieve en intercommunale projecten’, vertelt Hayriye Rüzgar, communicatiemedewerker van Home for Cooperation. ‘Taallessen, tango- en salsaworkshops zijn enkele van onze succesvolle activiteiten. We organiseren ook kleinere events zoals avonden met livemuziek gespeeld door Turks- of Grieks-Cypriotische bands.’

Home for Cooperation probeert beide bevolkingsgroepen met elkaar in contact te brengen via gemeenschappelijke interesses die los staan van hun politieke opvattingen. Het is het enige gemeenschapscentrum in de bufferzone dat toegankelijk is voor iedereen. Volgens Hayriye dient het als model voor de toekomst van Cyprus.

Verdwaalde kogels

‘De verschillen tussen beide volkeren zijn te groot om de inwoners nog onder eenzelfde noemer te plaatsen en een hereniging van Cyprus mogelijk te maken.’

Naast het gebouw van Home for Cooperation zijn in de bufferzone ook nog andere bakstenen opgetrokken. Het met prikkeldraad omringde gele gebouw trekt meteen de aandacht van alle passanten. Het is het verblijf van de VN-officieren. De gaten van verdwaalde kogels die in de jaren ’90 werden afgevuurd zijn nog altijd zichtbaar.

‘VN-agenten zijn hier met vakantie’, zegt een Turkse Cyprioot die ook in de bufferzone woont. ‘Ze genieten van hun tijd hier in Cyprus. Veel werk moeten ze niet verrichten, van geweld is er geen sprake meer. Het is een koude oorlog die nu tussen beide kanten heerst.’

“Zowel het Zuiden als het Noorden zijn nog niet klaar voor een overeenkomst. De vraag is of ze dat ooit wel zullen zijn”, voegt hij eraan toe. “De omstandigheden zijn intussen zodanig gekeerd, dat niemand zichzelf nog een Cyprioot kan noemen. Je bent ofwel Noord-, ofwel Zuid-Cypriotisch. Ofwel Turks, ofwel Grieks. De verschillen tussen beide volkeren zijn te groot om de inwoners nog onder eenzelfde noemer te plaatsen. Men kan niet langer over twee verschillende gebieden spreken. Het gaat om verschillende nationaliteiten, culturen en religies. Juist daarom is een Cypriotische hereniging zo goed als onmogelijk. Burgers die op zoveel vlakken zo sterk van elkaar verschillen, kunnen nu eenmaal niet vredelievend samenleven. Veel Turkse Cyprioten zouden daarom liever bij Turkije aansluiten. Een vereniging met dat land is veel realistischer.”

Dieper in het land is de verdeeldheid minder sterk op te merken. Mensen leven er volgens hun eigen tradities en cultuur. Al zijn ook daar activisten en politici met de kwestie bezig.

De start van de bufferzone aan de Griekse zijde. De tekst en foto's op de borden omschrijven de moord op twee jonge Griekse Cyprioten.
De start van de bufferzone aan de Griekse zijde. De tekst en foto’s op de borden omschrijven de moord op twee jonge Griekse Cyprioten.© Laura Dhaese

De Grijze Wolven

De Grijze Wolven, ofwel Bozkurtlar volgens hun originele benaming, is een Turkse extreemrechtse beweging die werd opgericht tijdens de eerste helft van de jaren ’70. Haar voornaamste doel is strijden tegen alle linkse groeperingen, en dan vooral het communisme. De organisatie is sterk nationalistisch en heeft vooral in Turkije een groot aantal sympathisanten.

‘De Grijze Wolven die in het noorden van Cyprus leven, zijn veelal geïmmigreerde Turkse studenten. Een klein deel van de beweging is Turks-Cypriotisch, maar hecht veel waarde aan Turkije’, zegt Ibrahim Ayberk, doctorerend student en assisterend docent aan de Near East University in Noord-Nicosia. ‘Hoeveel Grijze Wolven er zijn, kan niemand met zekerheid zeggen. Als je hen ernaar vraagt, geven ze je toch een veel hoger cijfer dan het werkelijke aantal. Ze willen zich machtiger voordoen dan ze zijn.’

‘Wat De Grijze Wolven uit Cyprus typeert, is hun visie op de bevolking. Ze beschouwen Noord-Cyprioten als volwaardige Turken en zien het daarom als hun plicht om het bestaan van de Turkse Republiek van Noord-Cyprus (T.R.N.C.) te beschermen. Sommigen zien het gebied zelfs als de 82e provincie van Turkije’, vertelt Ayberk. ‘Vandaag is de populariteit van de neofascistische beweging in Cyprus al sterk gedaald. Haar hoogtepunt viel in de jaren ’90, toen ze uitermate actief was en een grote invloed had op de samenleving.

Net zoals andere radicaalnationalistische groeperingen voerden ook De Grijze Wolven angstaanjagende acties uit om anderen van hun gelijk te overtuigen. In 1996 doodden ze twee jonge Griekse Cyprioten in de VN-bufferzone tussen beide landsdelen. De jonge activisten trachtten samen met vele anderen de grens over te steken als blijk van verzet tegen de erkenning van de T.R.N.C.’ Beide moorden laten nog altijd diepe sporen na aan de Griekse zijde en worden ook vandaag nog druk besproken.

Petros Argousti, lid van de Grieks-Cypriotische nationalistische partij Elam.
Petros Argousti, lid van de Grieks-Cypriotische nationalistische partij Elam.© Laura Dhaese

Een Cypriotisch Vlaams Belang

Tegenover De Grijze Wolven aan Turkse zijde staat Elam bij de Grieken. De nationalistische politieke partij vergelijkt zichzelf met het Vlaams Belang. Elam werd opgericht in 2008, uit ongenoegen over de aanpak van andere politieke partijen in het land. ‘Ons hoofddoel bestaat erin een eenheidsstaat te vormen en een einde te maken aan de federale staat’, zegt Petros Argousti, vertegenwoordiger van de partij.

‘We willen een andere oplossing aanreiken voor de verdeeldheid van Cyprus. Elam is voorstander van een oligarchie, al betekent dat niet dat we de rol van het volk willen minimaliseren. Onze partij heet niet voor niets National People’s Front. De burgers moeten écht centraal staan. Elam wil onderbelichte problemen onder de aandacht brengen, zoals illegale immigratie. Niemand die zich er vragen bij stelde tot wij in 200 gingen betogen. We willen de mensen wakker schudden. Bovendien zetten we zo grotere partijen onder druk om actie te ondernemen’, vertelt Argousti.

‘De oplossing is niet om de twee volkeren te herenigen, maar wel om de illegale Turkse bezetting te beëindigen.’

‘Een oplossing waarbij beide delen van het eiland een federatie vormen, zal enkel de verdeeldheid versterken. Natuurlijk wil Elam de hereniging van Noord en Zuid, maar alleen als dat op een eerlijke manier gebeurt. Een federalistische oplossing zou betekenen dat we het Noorden als Turks gebied erkennen en dat zullen we nooit toestaan. De oplossing is niet om de twee volkeren te herenigen, maar wel om de illegale Turkse bezetting te beëindigen. Wanneer de Turkse troepen zich terugtrekken en de Turkse Cyprioten de Republiek Cyprus erkennen, zijn ze meer dan welkom om als minderheid deel uit te maken van de samenleving. Ook alle Turken die niet de Cypriotische nationaliteit hebben moeten terugkeren naar hun land. Turkije is verplicht om ze op te nemen en moet het Zuiden een schadevergoeding betalen.’

Of dat wel allemaal zo realistisch is? ‘Het zijn geen immigranten’ verklaart Argousti. ‘Het zijn kolonisten en volgens de internationale wetgeving van de Verenigde Naties zijn ze verplicht om terug te keren. Eerlijk, I really don’t care. Als wij de macht hebben, sturen we hen terug naar Turkije.’

‘Turkse bezetting grootste barrière voor compromis’

Nu de VN-Conferentie in Genève aanvangt op woensdag 28 juni, denkt Petros Argousti van het Grieks-nationalistische Elam na over de toekomst van het land. ‘De conferentie zal niets uithalen zolang Mustafa Ak?nc? (de Turks-Cypriotische president, n.v.d.r.) en Nicos Anastasiades (de Grieks-Cypriotische president, n.v.d.r.) blijven focussen op het verkeerde probleem. Ze blijven praten over de verschillen tussen beide volkeren, terwijl de Turkse bezetting eigenlijk de grootste barrière is tot een compromis.’

‘Ik wil mijn land vrij zien, maar ook sterk genoeg op economisch, demografisch en militair vlak, zodat we op een dag aan de onderhandelingstafel kunnen zitten gesterkt door internationale connecties om de finale knoop in ons voordeel door te hakken. De huidige leiders hebben the guts niet om het voortouw te nemen en steken hun hoofd in het zand in de hoop dat het conflict vanzelf zal oplossen’, besluit Argousti.

De meningen over de Cypriotische kwestie zijn, net zoals het eiland zelf, verdeeld. Terwijl de ene groep een verenigd land voor ogen heeft, beogen anderen dat de grens onveranderd blijft. Eén ding is zeker: de inwoners wachten hoopvol het resultaat van de Conferentie in Genève af. Komt er eindelijk een oplossing voor het langdurend conflict? Of zorgt de beslissing van de leiders er juist voor dat de boel opnieuw escaleert? De burgers durven nergens vanuit gaan. Alleen de hoop is nog aanwezig.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content