Hoe Kenia groeit op betaalbare zonne-energie

© Eva De Vries
Eva de Vries Freelance journaliste

In Kenia heeft maar 20% van de bevolking toegang tot elektriciteit, maar het gebruik van zonne-energie op het platteland brengt daar snel verandering in. ‘Het geld dat ik bespaar, gebruik ik om het schoolgeld van de kinderen te betalen.’

In zijn kiosk in het dorpje Ngii, in de heuvels rondom Mount Kilimambogo, zet James Kyalo pakken rijst en meel in nette rijen op houten planken. Boven zijn hoofd bungelt sinds een jaar een lamp op zonne-energie. “Nu gooi ik ook ’s avonds de deuren open”, zegt hij. “Daardoor verdien ik meer.” Zijn bestverkopende dienst is het opladen van telefoons. Voorheen moesten mensen hier mijlenver voor lopen, maar nu kan het bij hem. Ze betalen een paar Keniaanse shilling per keer. “Maar alles bij elkaar zorgt het voor veel extra inkomsten.”

Toegang tot elektriciteit in Afrika

Volgens de International Energy Agency hebben 625 miljoen mensen in Sub-Sahara-Afrika géén toegang tot elektriciteit. Dat is maar liefst 68% van de bevolking. In Kameroen, Ivoorkust, Gabon, Ghana, Namibië, Senegal en Zuid-Afrika heeft 50% van de bevolking elektriciteit, maar in de rest van de regio is dat gemiddeld slechts 20%. Ondanks de inspanningen van Afrikaanse regeringen om alle inwoners aan te sluiten op het elektriciteitsnetwerk, gaat dat volgens onderzoeksbureau McKinsey voorlopig niet lukken. In hun rapport Powering Africa (2016) staat dat het gemiddeld 25 jaar duurt om van 20% naar 80% toegang te gaan.

Kyalo behoort tot de 80% Kenianen die niet is aangesloten op het nationale elektriciteitsnetwerk. De Keniaanse regering doet haar best om dit aantal omhoog te krijgen. Met het succesvolle Last Mile-project werden in 2016 opnieuw ruim een miljoen Kenianen aangesloten. Het percentage van mensen in stedelijke gebieden met een aansluiting stijgt daarmee naar 60%. Maar het platteland blijft achter. “Uitbreiding van het netwerk is duur en wordt steeds duurder met iedere aansluiting in gebieden waar mensen ver uit elkaar wonen en arm zijn,” legt Mark Hankins, duurzame energie-expert met ruim dertig jaar ervaring in Afrika, uit.

Gat in de markt

Ondernemers Jesse Moore, Nick Hughes en Chad Larson zagen een gat in de markt en richtten zich op het aanbieden van zonne-energie aan juist die Kenianen op het platteland die géén toegang hebben tot het elektriciteitsnetwerk. “Omdat onze klanten heel weinig te besteden hebben, besloten we om het betaalsysteem centraal te stellen”, vertelt de Canadese Moore vanuit zijn kantoor in Nairobi.

En zo ontstond M-Kopa, een leenstelsel voor zonne-energie. Mensen doen een eerste aanbetaling en maken vervolgens dagelijks geld over via het populaire mobiele betaalsysteem M-Pesa. ‘M’ staat voor mobiel betalen, en ‘Kopa’ betekent ‘lenen’ in Swahili.

Hoe werkt M-Kopa Solar?

Stel, Mary woont in een afgelegen gebied zonder elektriciteit en heeft besloten om een M-Kopa Solar systeem bestaande uit twee lampen en een telefoonoplader aan te schaffen. Bij een verkooppunt doet ze een aanbetaling van 3000 Keniaanse shillings (ongeveer 27 euro). Thuis wordt het controlekastje geïnstalleerd en het zonnepaneel op haar dak bevestigd. De eerste vijf dagen kan ze er meteen gebruik van maken. ’s Avonds is haar huis verlicht en ze kan haar telefoon opladen. Vanaf de zesde dag moet ze, via het mobiele betaalsysteem M-Pesa op haar telefoon, 50 shillings (ongeveer 45 eurocent) per dag betalen, goed voor steeds 24 uur stroom. Als ze niet betaalt, zorgt de blokkade van de simkaart in het controlekastje ervoor dat de batterij geen stroom meer geeft. Totdat ze weer betaalt. Na 400 betalingen van 50 shillings heeft Mary het systeem helemaal afbetaald.

“Veel mensen kunnen namelijk niet in één keer het hele bedrag betalen. Op deze manier maken we zonne-energie toegankelijk en betaalbaar voor hen.” Momenteel maken meer dan 450.000 huishoudens al gebruik van hun systeem, dat bestaat uit lampen, telefoonopladers, radio’s en televisies. Dagelijks komen daar 500 huishoudens bij. “Het is een snellere, goedkopere en duurzamere benadering. Dat maakt het voor afgelegen gebieden geschikter dan het reguliere elektriciteitsnetwerk”, zegt Moore.

Domitia Mutney, die een kleine bar met de naam “Bye Pub” runt in Ngii, had het systeem (in totaal rond de 200 euro) nooit in één keer kunnen betalen. “Ik moest sparen voor de aanbetaling, maar 50 shillings (45 eurocent) per dag is te behappen,” zegt ze. Haar bar kan nu ’s avonds langer openblijven doordat er licht is, en ze doet haar klanten een groot plezier met de radio waaruit nu muziek schalt. Ook voor Kyalo was het betaalmodel een uitkomst. “Al heb ik geprobeerd het zo snel mogelijk af te lossen. Na zes maanden was het systeem van mij”, zegt hij trots.

Hoe Kenia groeit op betaalbare zonne-energie
© Eva De Vries

Levens verbeteren

Gehuld in een nette bloes en met een M-Kopadoos onder zijn arm gaat Dennis Kimani op pad. Hij is een van vele verkopers die zijn gemeenschap ervan probeert te overtuigen om over te stappen op zonne-energie.

“Ik vertel hen dat zonne-energie beter is. De kerosine die ze nu gebruiken om lampen te ontsteken, zorgt voor rook, ongezonde dampen en brandgevaar”, vertelt hij. De kosten van zonne-energie en het betaalsysteem dat erbij hoort trekken de potentiele klanten meestal over de streep. “Het is een stuk goedkoper dan batterijen, kaarsen en kerosine.” Natuurlijk is zonne-energie ook beter voor het milieu, maar volgens Moore wordt dit niet gebruikt in hun verkoopstrategie. “Bijdragen aan een gezonde en duurzame planeet is een belangrijk onderdeel van onze bedrijfsfilosofie maar onze klanten zijn vooral op zoek naar een goedkopere oplossing, niet per se naar een groenere.”

Toegang tot elektriciteit is belangrijk voor de ontwikkeling van een land. Hankins noemt onder meer het gebruik op scholen en in klinieken, maar ook de stijgende inkomsten van kleine bedrijven zoals dat van James Kyalo. “Communicatiemiddelen en nieuwe technische mogelijkheden zoals mobiele telefoons, internet en betaalsystemen als M-Pesa veranderen het Afrikaanse platteland compleet”, zegt Hankins. Ook Kyalo’s dorpsgenoot Penina Kavindu, moeder van zeven kinderen, ervaart verbetering. Sinds een paar maanden zorgt het paneel op het dak van haar huis voor stroom. “Mijn kinderen doen nu ’s avonds hun huiswerk bij de lamp op zonne-energie”, vertelt ze. “Het geld dat ik bespaar, gebruik ik om hun schoolgeld te betalen.”

Hoe Kenia groeit op betaalbare zonne-energie
© Eva De Vries

Revolutie

Volgens Moore is er een zonne-energierevolutie gaande op het Keniaanse platteland. De M-Kopa dozen vliegen de winkels uit en het bedrijf timmert inmiddels ook in Oeganda en Tanzania aan de weg. Maar de ambities reiken verder. “We willen heel Afrika veroveren en onze producten verder uitbreiden naar bijvoorbeeld koelkasten en internet”, vertelt Moore. “Door bevolkingsgroei, migratie en verstedelijking neemt de vraag naar elektriciteit alleen maar toe. Daarbij zitten we hier precies op op de evenaar en hebben we veel zonne-uren, dus die omstandigheden hebben we natuurlijk mee.”

Hankins is iets gematigder in zijn enthousiasme en denkt dat het revolutionaire aspect vooral zit in het betalingssysteem en de verbeterde toegang voor arme mensen op het platteland. “Zonne-energie wordt in Kenia al wel een tijdje toegepast, maar als je het vergelijkt met andere landen is het gebruik nog erg laag.”

Hij vindt M-Kopa een innovatief en veelbelovend initiatief op het vlak van betalingsmodellen. “En zonne-energie wordt steeds goedkoper, kwalitatief beter en daardoor interessanter voor commerciële investeerders,” legt hij uit. Hankins denkt dat de rest van de wereld daar wat van kan leren. Met zonne-energie kunnen we die mensen die geen toegang hebben tot het elektriciteitsnetwerk of het niet kunnen betalen, bedienen. Kenia heeft bewezen dat dit mogelijk is.”

Terug in Ngii ziet James Kyalo zijn toekomst rooskleurig tegemoet. Hij hoopt dat nog meer mensen hun telefoons bij hem komen opladen. “Met het extra geld wil ik ervoor zorgen dat mijn kinderen later naar de universiteit kunnen.” Maar hij ziet meer kansen. In de oude schuur naast zijn kiosk staat een pooltafel. Nu daar een lamp op zonne-energie boven hangt, kunnen de jongens uit het dorp komen poolen tegen betaling. “Mijn bedrijf wordt dan echt het middelpunt van het dorp.”

Hoe Kenia groeit op betaalbare zonne-energie
© Eva De Vries

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content