Hoe de Duitse liberalen de sociaaldemocraten een existentiële crisis hebben aangesmeerd

SPD-voorzitter Martin Schulz © Belga

Omdat de liberale FDP de stekker uit de onderhandelingen heeft getrokken, zitten de sociaaldemocraten voor een zwaar dilemma tussen staatsmanschap en het nakomen van hun beloftes. Een spreidstand waarmee ze enkel kan verliezen. SPD-voorzitter Schulz zette vrijdag de deur terug op een kier voor een grote coalitie, indien die wordt goedgekeurd door haar leden.

De Duitse sociaaldemocraten van de SPD tonen zich na acht uur intensieve onderhandelingen toch bereid om te onderhandelen met Bondskanselier Merkel over een zogenaamde Grote Coalitie. En zo hebben de liberalen de sociaaldemocraten een nieuwe crisis aangesmeerd.

Oppositiekuur

Hoewel de SPD bij de Bondsdagverkiezingen op 24 september haar slechtste resultaat in de naoorlogse geschiedenis van de partij behaalde, leek de partij vervolgens met zichzelf in het reine te komen. Meteen na de eerste exitpolls kondigde voorzitter Martin Schulz aan dat de partij koste wat het kost een broodnodige oppositiekuur zou voeren. Hoewel de andere partijen dat manoeuvre niet meteen aanvaardden, hield de partijtop voet bij stuk. De grote coalitie tussen de SPD en de christendemocratische Union (CSU-CDU) was niet alleen schadelijk voor de partij, maar zelfs voor de democratie, zo klonk het.

De keuze voor de oppositiekuur deed de partij zichtbaar goed. De vervroegde verkiezingen in Niedersachsen op 15 oktober draaiden onverwachts uit op een aanzienlijke overwinning voor de sociaaldemocraten. Hoewel deelstaatverkiezingen vaak worden bepaald door lokale aangelegenheden, klopte men zich in Berlijn op de borst over de gemaakte keuze op nationaal niveau. Daardoor zat Schulz toch weer wat steviger in het zadel.

Uitgekiende strategie

Bovendien boden de Jamaica-onderhandelingen tussen de Union, de liberale FDP en de Grünen een mooi perspectief voor de komende verkiezingen van 2021. Eerst en vooral wist de partij dat bondskanselier Angela Merkel aan haar laatste legislatuur zou beginnen. Wie van de christendemocraten ook in haar voeten treedt, die zou de zware erfenis nooit kunnen dragen. In 2021 is de Merkelmoeheid zo groot zijn dat de teleurgestelde kiezer op zen minst zal overwegen om op de SPD te stemmen . Die zou er tegen dan immers een frisse oppositiekuur hebben opzitten.

Maar ook de FDP zou voor de bijl gaan. Tegen de liberalen, die bijvoorbeeld de solidariteitsheffing wil schrappen, zouden de sociaaldemocraten sterk kunnen inzetten op het rechtvaardigheidsthema. En de Grünen? De partij, die bestaat uit de zogenaamde gematigde realo-­vleugel en de principiële fundis, zou in 2021 te verdeeld zijn om nogmaals een verkiezingsoverwinning te behalen. ‘Kat in’t bakkie!’, zo moet men hebben gedacht in het Willy Brandt Huis in Berlijn.

Pest en cholera

Tot FDP-voorzitter Christian Lindner zondagavond onverwacht de stekker uit de Jamaica-onderhandelingen trok. Door de gedecideerde oppositiekeuze van de SPD waren er plots nog maar twee andere mogelijkheden over: een minderheidsregering of nieuwe verkiezingen.

Maar voor dat eerste was zowel bij de Grünen als bij de Union weinig animo. Op nationaal vlak hebben ze in Duitsland enkel voor de Tweede Wereldoorlog ervaring met minderheidsregeringen. En de tijd is niet rijp voor experimenten, klinkt het. De SPD zag zo’n scenario wel zitten. Het zou aan haar beloofde oppositiekuur kunnen vasthouden en zich tegelijk staatsmanschappelijk kunnen opstellen. Bovendien zou de partij als gedoogpartner haar gewicht op het beleid kunnen drukken.

Maar ook nieuwe verkiezingen worden niet op gejuich onthaald. Uit peilingen blijkt eerst en vooral dat de AfD van zo’n stembusgang zou profiteren. Bovendien wil men in Berlijn vermijden dat nieuwe of vervroegde verkiezingen de nieuwe traditie wordt. Hoewel het partijbestuur van de SPD maandag een grote coalitie nogmaals uitsloot, en aanstuurde op nieuwe verkiezingen, kwam de realiteit een dag later hard binnen. Uit een nieuwe rondvraag van peilingbureau Civey zou de SPD bij nieuwe verkiezingen slechts 19% van de stemmen behalen. Zelfs een grote coalitie zou op de helling komen te staan.

Nee, dan moet er maar staatsmanschap worden getoond, meende ook Bondspresident Frank-Walter Steinmeier maandag. ‘Ik roep de partijen op om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Ik vraag aan iedereen gespreksbereidheid’, zei hij vanuit het Schloss Bellevue. Daarmee maande de Bondspresident tevens de SPD aan, voor wie hij tot voor kort nog minister van Buitenlandse Zaken was. Steinmeier nodigde de partijen, inclusief de SPD en zonder de AfD en Die Linke, uit om een stand van zaken op te maken.

De politiek loenst ondertussen alsmaar steviger naar de sociaaldemocratische hoek, aangezien de SPD de sleutel in handen heeft om de impasse te doorbreken. Dat weet ook de Union, die al meermaals heeft aangegeven dat de deur voor de SPD altijd openstaat. De sociaaldemocraten vrezen bovendien dat ze bij eventuele nieuwe verkiezingen zullen worden afgestraft omdat ze hun staatsmanschappelijke verantwoordelijkheid niet zouden hebben opgenomen.

Verscheurende keuze

De SPD staat dus voor een verscheurende keuze. In zee gaan met de Union van kanselier Merkel, wat al tweemaal op een fiasco is uitgedraaid, of steevast weigeren haar oppositiebelofte na te komen. Uit een rondvraag van het Duitse krant Morgenpost blijkt dat ook de SPD-kiezers enorm verdeeld zijn. 36% wil nieuwe verkiezingen en 36% wil een grote coalitie met de Union. Een spreidstand die normaal gezien altijd tot een verrekking leidt. De SPD heeft een partijcrisis aan de FDP te danken.

Na de gesprekken tussen Schulz en Steinmeier, en een stevige onderhandelingsronde met de partijtop donderdagnacht, zei kersvers secretaris-generaal Hubertus Heil dat de SPD de deur niet meer sluit voor gesprekken met de Union. Ook Minister van Verkeer Alexander Dobrindt zei dat de partij zich niet langer als een koppig kind kon gedragen. Of dat ook effectief betekent dat er een nieuwe grote coalitie komt, is nog koffiedik kijken. Binnen enkele weken houdt de SPD een congres waarop nog duchtig zal worden gedebatteerd. Voorzitter Schulz liet vrijdagmiddag weten dat ze gezien ‘de dramatische omstandigheden bereid zijn om het gesprek aan te gaan. Als we zouden deelnemen aan een of andere coalitie, dan zal het aan onze leden zijn om daarover te beslissen’. Indien het toch tot een grote coalitie komt, is dé winnaar van dit hele verhaal alleszins Angela Merkel.

Partner Content