‘De EU zal de Turkijedeal nooit opzeggen’

© BelgaImage

Theo Francken, Ivo Belet, Wouter De Vriendt en Gerolf Annemans over de voors en tegens van het vluchtelingenakkoord met Turkije.

Begin maart 2016 zitten de Europese leiders met de handen in het haar. Vanaf de Turkse kust wagen dagelijks duizenden vluchtelingen in gammele bootjes de oversteek naar de Griekse eilanden. Vele honderden sterven de verdrinkingsdood, en wie het wel haalt, wacht een kille ontvangst in overvolle vluchtelingenkampen. Daarom sluit de Europese Unie op 18 maart een deal met Turkije. Zo hoopt ze de mensen-smokkelaars de pas af te snijden en de vluchtelingenstroom in te dijken. Tot dan deed Turkije nauwelijks moeite om de mensensmokkel tegen te gaan.

Volgens het akkoord mogen vluchtelingen die illegaal de Europese Unie zijn binnengekomen, worden teruggestuurd naar Turkije. In ruil voor elke Syriër die op die manier wordt teruggezonden, engageert de Europese Unie zich ertoe om een al eerder in Turkije gearriveerde Syrische vluchteling op te nemen. Turkije vangt inmiddels een kleine drie miljoen Syrische vluchtelingen op. Daarnaast belooft de Europese Unie zes miljard euro uit te trekken voor lokale ngo’s die de vluchtelingenopvang in Turkije moeten organiseren. Ook zal de EU de visumverplichting voor Turken opheffen, en krijgt Turkije de belofte dat er vaart wordt gemaakt met de lidmaatschapsonderhandelingen.

De Turkijedeal stelt Europa evenwel voor belangrijke morele problemen. Zo is er het risico dat illegaal ingereisde vluchtelingen worden teruggestuurd nog voor het duidelijk is of ze recht hebben op asiel. ‘Bovendien is Turkije geen veilig derde land’, zegt Charlotte Vandycke, directeur bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘Syrische vluchtelingen genieten geen internationale bescherming in Turkije. Ze krijgen niets van de bijstand waar ze volgens de Conventie van Genève recht op hebben. Turkije stuurt lukraak vluchtelingen terug. Velen zijn een gemakkelijke prooi voor kinderarbeid en mensensmokkel.’

Toch verdedigt Europees Parlementslid Kati Piri, die als Turkije-rapporteur de relatie met Ankara onderhoudt, de omstreden deal. ‘Er moest iets gebeuren’, zegt ze. ‘Op het hoogtepunt van de crisis kwamen er dagelijks meer dan 7000 vluchtelingen aan op de Griekse eilanden. Het was ofwel de Turkijedeal, ofwel het einde van Schengen. Daarom vind ik de keuze voor de Turkijedeal verdedigbaar.’

Piri geeft wel toe dat de Europese hervestigingspolitiek, die al in 2015 was afgesproken, door de Turkijedeal helemaal spaak loopt. Alle lidstaten van de EU beloofden toen de komende twee jaar een deel van de massaal in Griekenland en Italië toestromende vluchtelingen op te nemen. Voor iedere lidstaat werd een concreet aantal afgesproken, maar haast geen enkel land komt zijn engagement na. België heeft voorlopig zo’n 400 vluchtelingen opgenomen, een schamele tien procent van het opgelegde quotum. In heel de Europese Unie zijn vorig jaar amper 4000 vluchtelingen hervestigd. ‘Omdat de vluchtelingenstroom na de Turkijedeal bijna onmiddellijk stilviel,’ verduidelijkt Piri, ‘verdween de politieke druk om het afgesproken hervestigingsbeleid uit te voeren. Leiders als de Hongaarse premier Viktor Orban willen vandaag zelfs niet eens meer praten over vaste vluchtelingenquota.’

Sinds de dag van de ondertekening wordt de Turkijedeal geregeld op de helling gezet. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan dreigt vrijwel maandelijks om de ‘kraan’ weer open te draaien. Turkije heeft dan ook alle redenen om te klagen over de uitvoering. Omdat het sinds de mislukte staatsgreep van de voorbije zomer de noodtoestand aanhoudt, voldoet het voorlopig niet aan de voorwaarden voor visumvrij verkeer. Ook de toetredingsgesprekken zijn bevroren. Toch gelooft Turkijekenner Dirk Rochtus (KU Leuven) niet dat Erdogan echt bereid is om de deal op te zeggen. ‘Zolang Turkije met de deal uitzicht bewaart op EU-lidmaatschap, zal Erdogan de deal niet opzeggen.’

Steeds meer Europese leiders vinden dat de vluchtelingendeal Europa overlevert aan de genade van de almaar autoritairder handelende Erdogan. Ook Belgisch premier Charles Michel heeft ernstige bedenkingen bij de deal. Net als veel leiders vindt hij dat Europa daardoor chanteerbaar is. Rochtus is evenwel van oordeel dat het belang van de deal overschat wordt. ‘Vergeet niet dat Europa tegelijk de Balkanroute heeft gesloten. Als veel vluchtelingen de overtocht niet meer riskeren, komt dat ook omdat ze beseffen dat ze sowieso niet verder kunnen.’

Ook Piri ziet de deal niet onmiddellijk verdwijnen. ‘Zolang de 28 landen niet bereid zijn een gemeenschappelijk vluchtelingenbeleid op te werpen, bestaat er geen enkele kans dat de EU de deal opzegt.’

THEO FRANCKEN STAATSSECRETARIS VOOR ASIEL EN MIGRATIE (N-VA) – ‘Financieel is de deal geslaagd’

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken blijft positief over de deal: ‘Er sterven amper nog mensen in de Egeïsche Zee, en de instroom naar Europa is fors gedaald. Ook al neemt Turkije eigenlijk minder vluchtelingen terug dan de oorspronkelijke afspraak was: voor elke Syriër die wij van Turkije naar Europa vliegen zou er één Syriër van Griekenland worden teruggenomen.’

Er zijn nog wel meer onderdelen van de deal niet uitgevoerd.

FRANCKEN: Dat is zo. Maar wat zat er voor ons in? Betere opvangcondities voor de vluchtelingen in Turkije, het terugnemen van Syriërs die aankomen op de Griekse eilanden en serieus werk maken van de strijd tegen mensensmokkelaars. Dat is allemaal gebeurd. In ruil krijgen de Turken drie miljard euro per jaar, die ze enkel en alleen mogen besteden aan betere opvang voor vluchtelingen. Erdogan kan daar geen wapens mee kopen, hè. Vervolgens maakt de EU een symbolische geste door een onderdeel van de toetredingsgesprekken van Turkije tot de Unie te heropenen, maar dat leidt nergens toe. Turkije zal geen lid worden: tachtig miljoen Turken zou het einde betekenen van een Unie die vandaag al veel te instabiel en zwak is. De laatste belofte was een visumvrijstelling voor alle Turken om naar Europa te komen, maar daarvoor moet Erdogan zijn antiterreurwet aanpassen. Hij heeft al herhaaldelijk gezegd dat hij dat niet zal doen. België betaalt dus voor die deal jaarlijks 72 miljoen euro aan Turkije. Daardoor hoeven we hier veel minder geld aan opvang uit te geven. Financieel is deze deal dus zeker geslaagd.

Zou u vandaag nog zo’n akkoord met Erdogan kunnen sluiten? De man is alleen maar radicaler geworden.

FRANCKEN: Ik heb die deal niet zelf onderhandeld. De oppositie zegt graag dat wij nooit een deal mochten sluiten met die man, maar het is onmogelijk om géén afspraken te maken met Turkije. Dat land ligt op vijf kilometer van de Schengenzone, en grenst aan Irak en Syrië. Groen had als alternatief om Europese vluchtelingenkampen aan de buitengrenzen van Europa te openen en daar zelf te selecteren wie naar Europa mag. Waar zullen die kampen dan staan? In Turkije, denk ik zo. De Turken zullen het niet pikken dat we ongevraagd op hun grondgebied komen, hoor. Laten we serieus blijven.

Ook premier Charles Michel zou liever hebben dat Europa werk maakt van een eigen grensbeleid en niet langer afhankelijk is van Erdogan.

FRANCKEN: Ik vind het ook niet plezierig om zaken te doen met een man als Erdogan. Maar als er in Turkije een boot naar Griekenland vertrekt die wij willen terugsturen, wat gaan we dan doen als Turkije die niet meer binnen neemt? Ik heb al vaak gehoord dat de deal met Turkije moet worden opgeblazen. Er is ondertussen al veel opgeblazen in Turkije, maar deze deal nog niet.

In de Middellandse Zee sterven er nog altijd veel mensen. Wilt u soortgelijke deals sluiten met Afrikaanse landen?

FRANCKEN: Dat moet inderdaad de absolute prioriteit zijn van Europa. We hebben geen tijd te verliezen.

Kunnen we met een failed state als Libië zulke afspraken maken?

FRANCKEN: Dat is uiteraard nog lastiger dan met Turkije. De mensenrechtenschendingen blijven een probleem, en daarom denken we ook aan alternatieve pistes zoals Tunesië en Egypte. Maar als de politieke wil er is om zo’n akkoord te maken, moet dat lukken. We ondersteunen nu al de Libische kustwacht, en ook Italië heeft al afspraken gemaakt met de eenheidsregering van dat land. Ik ben daar niet pessimistisch over.

IVO BELET EUROPEES PARLEMENTSLID (CD&V) – ‘Theo Francken doet zijn werk niet’

Europarlementslid Ivo Belet vindt de deal met Turkije een noodzakelijk kwaad. ‘Er is voorlopig geen andere optie dan afspraken te maken met Erdogan.’

Zou u die deal vandaag opnieuw kunnen onderhandelen met hem, of heeft hij ondertussen een grens overschreden?

IVO BELET: Als Erdogan daar zelf nog in geïnteresseerd is, zou ik dat opnieuw doen, ja. Daardoor worden namelijk mensenlevens gered. In 2015 en 2016 kwamen jaarlijks 400 mensen om in de Egeïsche Zee tussen Turkije en Griekenland. In 2017 zijn dat er tot nog toe twee. Als we onze Europese waarden willen verdedigen, moeten we in de eerste plaats vermijden dat mensen in gammele bootjes van mensensmokkelaars stappen. Tot een jaar geleden kwamen er in Griekenland maandelijks 57.000 vluchtelingen aan, vandaag zijn dat er nog zo’n 1000.

In 2015 en 2016 zijn er één miljoen mensen naar hier gekomen. Dat waren er wel heel veel, maar vandaag doen we te weinig. En dan heb ik het niet enkel over Oost-Europese landen, maar ook over België. In 2016 kregen we 2700 Syrische asielaanvragen. Wij kunnen echt wel meer doen dan dat.

Aan hoeveel denkt u dan? Maal tien?

BELET: Dat zou geen probleem mogen zijn, nee. We hebben er de capaciteit voor, maar Theo Francken doet vandaag zijn werk niet goed. Hij wil gewoon zo weinig mogelijk vluchtelingen opvangen.

In de Middellandse Zee komen nog altijd veel meer mensen om. In uw nieuwe boek, De kloof, pleit u ervoor om soortgelijke deals te maken met landen als Egypte en Tunesië.

BELET: Dat zijn regimes waar we evenmin enthousiast over zijn, maar ze voeren geen oorlog. In ruil voor ontwikkelingshulp en economische steun willen we in die landen hotspots oprichten waar Afrikaanse vluchtelingen Europees asiel of een tijdelijk verblijfsstatuut kunnen aanvragen. Vorig weekend kwamen er in Lampedusa en Sicilië weer 3000 mensen aan. Dat is onhoudbaar, en als het weer beter wordt, nemen de aantallen alleen maar toe.

Wordt het met zulke hotspots niet makkelijker voor vluchtelingen om Europa in te raken?

BELET: Mogelijk zorgt dat voor een aanzuigeffect: volgens de Verenigde Naties zijn er in Afrika zo’n tien miljoen mensen op de vlucht voor oorlog en conflict. Elke aanvraag moet afzonderlijk worden behandeld. Oorlogsvluchtelingen uit Syrië, Sudan en Eritrea moeten we helpen. Voor economische migranten moeten we mogelijkheden voor tijdelijke migratie scheppen, ook al kan niet iedereen in Europa aan de slag.

Vluchtelingen moeten asiel aanvragen in één land. Waar doen ze dat in Afrika dan?

BELET: We moeten af van de Dublinakkoorden, die er inderdaad voor zorgen dat mensen enkel asiel mogen aanvragen in Griekenland en Italië, de landen waar ze aankomen. Dat is totaal onhoudbaar. Asielzoekers moeten eerlijk verdeeld worden over de EU. Het huidige asielsysteem werkt duidelijk niet.

U hebt het in uw boek ook over een ‘veerpont’ die op de Middellandse Zee door ngo’s wordt georganiseerd en vluchtelingen helpt. Dat klinkt een beetje als Theo Francken, nee?

BELET: Excuseer, maar er is een verschil tussen vaststellen dat ngo’s voor een aanzuigeffect zorgen en Artsen Zonder Grenzen oproepen om daar weg te blijven. Dat was een degoutante en gruwelijke uitspraak. Inhumaan vond ik dat. Daardoor zouden er vandaag alleen maar honderden vluchtelingen meer sterven op zee. Het is onze plicht mensen in nood te redden.

WOUTER DE VRIENDT FEDERAAL PARLEMENTSLID (GROEN) – ‘EU-grenzen moeten op een kier blijven’

Kamerlid Wouter De Vriendt noemt de deal met Turkije een smet op het Europese blazoen. ‘De Europese Unie moet de mensenrechten centraal stellen en die wereldwijd uitdragen. Dat is niet in deze deal gebeurd. En we zullen niet kunnen zeggen dat we niet wisten hoe vluchtelingen in dat land behandeld worden. Nee, dat is uitgebreid gedocumenteerd: er zijn er zelfs die terug de grens met Syrië over worden gestuurd. En waarom hebben we Turkije nodig? We worden absoluut niet overspoeld door vluchtelingen. In 2015 en 2016 zijn in België 26.000 vluchtelingen erkend. Dat is amper 0,25 procent van onze bevolking.’

Wat zou Europa moeten doen?

WOUTER DE VRIENDT: We moeten veel meer investeren in opvang in de regio, en in de economische ontwikkeling van die landen. De regering-Michel bespaart helaas op ontwikkelingshulp.

Europa moet zijn buitengrenzen op een kier zetten en goed controleren wie binnenkomt. Daarna moet er een eerlijke spreiding binnen de EU worden uitgewerkt. Lidstaten die weigeren mee te werken, moeten worden bestraft. Alle landen doen momenteel zo weinig mogelijk. De doelstelling van de Belgische regering is om jaarlijks slechts 550 vluchtelingen uit kampen in de regio op te vangen. Die ambitie wordt zelfs nog niet gehaald, terwijl we in een oorlogsjaar toch 0,5 procent van de bevolking aan vluchtelingen zouden moeten kunnen opvangen.

Zouden mensen ook in Turkije of Afrika asiel moeten kunnen aanvragen voor Europa?

DE VRIENDT: Daar moeten we zeker over nadenken. Zo hoeven ze de Middellandse Zee niet meer over te steken. Maar er zijn grote risico’s: met welke overheden moet je dan samenwerken? We kunnen in Noord-Afrika niet rekenen op stabiele regimes die de mensenrechten respecteren.

GEROLF ANNEMANS EUROPEES PARLEMENTSLID (VB) – ‘Militaire interventie in Libië’

De Turkijedeal is dood, vindt Gerolf Annemans (Vlaams Belang). ‘Enkel de miljarden die we naar Turkije pompen, houden het akkoord overeind. Het is een vuile deal die we nooit hadden mogen sluiten. Europa zit in de boot met een dictator die naar eigen goeddunken de kraan kan open- en dichtdraaien. Europa moet zelf zijn grenzen beschermen, en niet op de knieën gaan voor de sultan van Istanbul.’

Sinds de deal is het aantal bootvluchtelingen wel fors afgenomen.

GEROLF ANNEMANS: Zolang ons asielbeleid zo aantrekkelijk blijft, heb je een dictator nodig om de migratie te reguleren. Bovendien hebben we Erdogan enkel aan boord gekregen door hem visumvrij reizen en Europees lidmaatschap te beloven. Dat die beloftes nog niet ingelost zijn, heeft alles te maken met de coup in Turkije van vorig jaar.

Gelooft u dat er een Europese meerderheid is voor Turks lidmaatschap?

ANNEMANS: Die is er altijd al geweest. De toetredingsgesprekken zijn zogezegd bevroren, maar de meerderheid van de Europarlementsleden lijkt er nog steeds van uit te gaan dat Erdogan slechts een tijdelijk probleem is. De Ivo Beletten van deze wereld proberen nu krampachtig te verbergen dat ze al tien jaar ja zeggen tegen Turkije.

Wat is uw alternatief?

ANNEMANS: Ik pleit voor een heroriëntering van de ontwikkelingshulp naar landen die migranten uit oorlogsregio’s opvangen. Op die manier zouden we landen die verhinderen dat de vluchtelingenstromen naar Europa komen, kunnen belonen. We geven veel geld aan ontwikkelingshulp vanuit de idiote gedachte dat we arme landen rijk kunnen maken. We zouden die miljarden beter in onszelf investeren. We hebben een verantwoordelijkheid in Syrië, omdat we een regime hebben proberen omver te werpen dat we naar aanleiding van de Arabische Lente niet meer nodig dachten te hebben. We moeten iets doen, maar het kan niet de bedoeling zijn om al die mensen hierheen te halen.

In plaats van de Turkijedeal zou er een scenario bestaan om de opvang op enkele Griekse eilanden te organiseren. Is dat bespreekbaar voor u?

ANNEMANS: Nee, want dat zou gewoon een voortzetting van het opengrenzenbeleid zijn. Zolang je mensen de mogelijkheid biedt om asiel aan te vragen in Europa, lost zo’n plan niets op.

Sinds kort neemt het aantal bootvluchtelingen vanuit Libië fel toe. Hoe pakken we dat aan?

ANNEMANS: De enige manier om de volksverhuizingsindustrie een halt toe te roepen in een land als Libië, is met een militaire interventie. Sinds we Muammar Khaddafi verwijderd hebben, is er geen centrale regering meer, waardoor we geen enkele gesprekspartner meer hebben. Daarom pleiten wij ervoor om een veiligheidszone in te stellen, waar migranten worden tegengehouden en teruggestuurd naar hun land van herkomst.

Door PETER CASTEELS en JEROEN ZUALLAERT

‘Er is ondertussen al veel opgeblazen in Turkije, maar deze deal nog niet.’ Theo Francken

‘We zouden de miljarden van ontwikkelingshulp beter in onszelf investeren.’ Gerolf Annemans

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content