In Hamtramck, een plaatsje van 22.000 inwoners in de schaduw van Detroit, wordt een strijd uitgevochten over de toekomst van de scholen. Een speciale belasting dreigt na een mistig manoeuvre te zullen verdwijnen, waardoor de armsten nog meer schoolachterstand kunnen oplopen. Een verhaal over free lunches, volledig gesluierde Jemenitische meisjes en de keuze tussen studeren of zorgen voor de ouders.
Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u met een boeiend achtergrondverhaal een unieke inkijk in de stad of streek waar hij op dat moment resideert.
Hamtramck wordt omsingeld door Detroit. Volgens geschiedenisboeken ontstond het stadje van enkele vierkante kilometer in de begindecennia van de vorige eeuw als een asielplaats voor drinkebroers.
De top van de auto-industrie in Detroit was nogal moralistisch voor arbeiders. Henry Ford bestookte zijn arbeiders met traktaten tegen drank en tabak. De Polen in zijn fabrieken zochten hun eigen stek waar ze zich zonder pottenkijkers konden bezatten. Dat werd Hamtramck (spreek uit Hamtrammick), genoemd naar de Frans-Canadees Jean François Hamtramck, die aan de kant van Washington vocht tegen de Britten. De stad is in sommige opzichten nog altijd Pools gebleven, al was het maar omwille van cafés, gerookteworstenwinkels, een worstenfabriekje en het nogal fors uitgevallen standbeeld ter ere van Johannes Paulus II.
Hamtramck floreerde op het zweet van de auto-industrie. Op zijn hoogtepunt telde de stad een Dodge-fabriek, een fabriek van General Motors en een fabriek van auto-assen, Detroit Axle.
Hamtramck was zo succesrijk dat het gevaarlijk werd. In 1950 werd de gemeenteraad ervan op de hoogte gesteld dat Hamtramck het allereerste doelwit zou worden van een eventuele Sovjet-atoomaanval. Dat hadden Amerikaanse spionnen uitgevist.
De Dodgebroers stierven ondertussen aan de Spaanse griep, General Motors slabakte en de assenfabriek verkaste enkele jaren geleden naar een land met lagere lonen, Mexico.
Gezichtsmaskers
Hamtramck is een arme gemeente geworden, de oude bevolking stierf uit of vertrok, het bewonersaantal viel terug van 56.000 rond 1950 naar 22.000 nu.
De nog altijd aanwezige Polen, die wel politieke macht behouden, worden intussen overvleugeld door meer recente inwijkelingen. Tegenwoordig zijn Bangladeshi en Jemenieten de meest zichtbare groepen, met hun eigen winkels, snackbars en – vooral in het geval van vrouwelijke Jemenieten – nogal opvallende kledij, soms gezichtsmaskers inbegrepen. Hoe de groepen zich precies verhouden is niet duidelijk – de tellingen zijn niet precies, de Jemenieten worden als blanken beschouwd en bij de Ieren en de Polen opgeteld.
Sinds de teloorgang van de auto-industrie is Hamtrack vooral een doorloopgemeente geworden, waar nieuwe migranten uit hun verre buitenland arriveren, goedkope huizen vinden, werk zoeken en proberen de eindjes aan elkaar te knopen op weg naar beter, naar een andere buurt.
Dat maakt van Hamtramck geen mooie gemeente. Vele huizen zijn vervallen. Tussen oude bakstenen en onbeschilderd hout waaiert zwerfvuil. Volgens de Detroit Free Press telt Hamtramck de straat met de meeste putten in het wegdek: 33 putten, de diepste ongeveer 1 meter, verspreid over enkele tientallen meter.
Communist?
In die doorloopgemeente zijn er ook scholen.
Het systeem in de staat Michigan was ooit dat schoolinvesteringen per kind, afhingen van de belastinginkomsten van het district waarin de school zich bevond. Tegenwoordig is dat systeem licht geamendeerd, maar het komt er nog altijd op neer dat kinderen in arme districten naar goedkope scholen gaan, terwijl kinderen uit rijke buurten in scholen belanden die het financieel ruimer hebben.
Hamtramck valt met zijn arme populatie in de laagste subsidiecategorie. Per kind ontvangen scholen er plusminus 40 procent minder subsidie dan in de rijkste buurten van de staat. In absolute cijfers is dat ruim 7.000 dollar (6.600 euro) per kind per jaar in Hamtramck tegen 11 tot 12.000 dollar in bijvoorbeeld universiteitsstad Ann Arbor.
Om dat onevenwicht (noem het geen onrecht in Hamtramck of men schrikt: ‘Mensen zullen zeggen dat je een communist bent.’) enigszins te compenseren bestaat er al enkele tientallen jaren een stadsbelasting die de bedrijven treft en huisbazen die een of meerdere panden verhuren. Die taks levert jaarlijks 1,88 miljoen dollar op (niet onaanzienlijk voor Hamtramck dat 6 miljoen dollar aan gemeentebelastingen ophaalt).
Om de tien jaar moeten bewoners die speciale schooltaks verlengen. Dat zou, dachten de voorstanders, een routinebekrachtiging worden. Zo was het in het verleden altijd gegaan. Leraars en ouders zorgden voor een comfortabele meerderheid.
Dit keer lag de opkomst laag – dat is niet ongewoon- en werd de verlenging verworpen met 528 stemmen tegen 384.
Anoniem pamflet
‘Dat is, min noch meer, een ramp’, zegt Terence George, de directeur van Hamtramck High, een middelbare school met 900 leerlingen. Als de taks wegvalt, moet hij 8 procent besparen, dat wil zeggen leraars ontslaan, opties afschaffen, de klassen nog groter maken dan ze al zijn: gemiddeld iets meer dan 30 leerlingen. De superintendent van openbare scholen, Tom Niczay, was ziedend, en sprak van sabotage. ‘Personeel komt in het geding, bevoorrading, boeken. Noem het maar op, alles.’
De ‘sabotage’ waarvan sprake, werd in de uren voor de stemming gepleegd. Een of meerdere (anonieme) tegenstanders verspreidden een pamflet, zowel in het Engels als in Bengaals, waarin ze meldden dat iedere huiseigenaar per jaar 500 dollar extra zou moeten betalen als de taks werd goedgekeurd. Op basis van die foutieve informatie trokken vooral bewoners afkomstig uit Bangladesh, vaak recent gearriveerd, op de valreep naar de stembus om hun (tegen)stem uit te brengen.
Omdat het pamflet geen afzender of bron vermeldt, is het in strijd met de kieswetgeving. Het gerecht opende meteen een onderzoek, dat nog geen resultaat heeft gegeven, behalve dat er juridische grond bestond om het resultaat onwettig te verklaren. De stemming zal in augustus worden overgedaan.
Gescheiden culturen
Hamtramck heeft dit voorjaar wel meer schandalen te verwerken. De politiecommissaris heeft er ontslag genomen, nadat hij zonder opgave van reden werd geschorst. Een winkelier is veroordeeld tot een miljoenenboete nadat hij massaal fraude had gepleegd met voedselbonnen.
Maar het is toch vooral de schoolstemming die bewoners intrigeert. De beschuldigingen gaan over en weer. De gemeenteraad heeft zich unaniem voor de taks uitgesproken, maar een gewezen schooldirecteur wijst twee raadsleden aan als ‘medeschuldig aan de sabotage’ (hij noemt geen namen, maar zijn betoog lijkt raadsleden met roots in Bangladesh te viseren). Zij zouden zelf handelszaken hebben en charterscholen ondersteunen, tegen het openbaar onderwijs in. Charterscholen zijn privé-instellingen met overheidssubsidie. Zij ontvangen wel de 7.000 dollar per leerling, maar niet het extra geld van de gemeente, terwijl ze als bedrijf wel moeten bijdragen voor de extra-taks.
Als de obstructie inderdaad van de charterscholen afkomstig is, en niet alleen van de horeca of het bedrijfsleven, is de verkiezing in augustus ook nog niet op voorhand gewonnen. Het wordt dan een strijd over welk soort onderwijs men wil. De charterscholen, die ook privégeld kunnen ontvangen (schoolgeld), mikken eerder op specifieke groepen, bijvoorbeeld de Bangladeshi, die dan binnen de grenzen van het curriculum hun eigen onderwijs kunnen invullen. Dat geeft, vinden zij, een veilig gevoel aan ouders en kinderen. Het is volgens het curriculum verboden religieuze lessen te geven met overheidsgeld, maar een cursus Aziatische Cultuur, of Arabische Cultuur, wordt semi-officieel een vehikel voor godsdienstles. Charterscholen kunnen als ze dat willen de geslachten scheiden. Maar vooral de culturele scheiding vinden sommige mensen verkieslijk.
Wanhoop
Hamtramck High staat model voor het tegenovergestelde. De school wordt binnen en buiten het district aangewezen als een interessante poging om om te gaan met diversiteit. De school heeft de reputatie dat ze een veilige omgeving biedt en dat jongeren er veel opsteken.
Bovengemiddeld veel leerlingen (zo’n 60 procent) beginnen aan hoger onderwijs. De school trekt 200 leerlingen van buiten Hamtramck aan, dikwijls afkomstig uit iets rijkere buurten. Ze voelen zich er beter op hun gemak, weten zich er beter begeleid.
Schooldirecteur Terrence George, die nog maar sinds dit schooljaar in functie is, maakt er een punt van om tijdens alle klasbewegingen zelf in de gangen te surveilleren. Sinds zijn aantreden is er nog geen gewelddadig incident geweest, en dat wil hij zo houden.
Hij schat dat zo’n 30 procent van de 900 leerlingen weinig tot geen benul hadden van Engels op het moment dat ze in deze middelbare school belandden (de high school dekt in principe de leeftijden tussen 14 en 18 jaar).
En een minderheid heeft Engels als thuistaal. Van de 906 leerlingen zijn er 365 die Engels als eerste taal aangeven, tegen 289 Bengaals en 171 Arabisch. Met 57 is Bosnisch de vierde groep.
Hoe gaat hij om met de diversiteit? ‘Het begint met een groet. Als je geen taal deelt, kun je nog altijd groeten. En we hebben intussen wel wat ervaring. We hebben mensen uit 18 taalgebieden.’
Wie geen of nauwelijks Engels spreekt, komt in een systeem terecht dat zich in het eerste jaar vrijwel uitsluitend op taalles concentreert, het volgende jaar biedt een mengvorm, en in hun derde jaar moeten de leerlingen die met taalachterstand begonnen in de gewone klassen meedraaien. ‘Vaak doen de leerlingen met taalachterstand vijf jaar over het traject van vier jaar.’
Dat is de globale aanpak. Er komt de eerste weken ook veel wanhoop bij kijken, vooral bij de leerlingen die van elders in de wereld in Hamtramck gedropt worden en dan in, een voor hun vreemde, klas niemand vinden die hen begrijpt.
Maar, zegt de directeur, de Oekraïner die hier als enige belandt, kan misschien toch enkele woorden communiceren met een Bosniër, of een Rus, al zit die misschien in een andere klas. ‘Met 18 talen kom je een eind.’ En sneller dan gedacht pikken jongeren Engels op.
De lessen worden gemengd gevolgd, tenzij voor gym en zwemmen, waar de mogelijkheid van geslachtelijke scheiding bestaat.
Alles mag, behalve hoodies
Er zijn geen kledingvoorschriften voor de leerlingen behalve een verbod op hoodies, sweatshirts met kap. Dat is een veiligheidsregel, in het verleden gebeurden er diefstallen waarbij de dief zich met een hoodie onherkenbaar maakte.
Alle vormen van religieuze bedekking zijn toegestaan, tot en met volledige gezichtsbedekking (er zijn geen boerka’s, maar ‘vier of vijf’ leerlingen dragen de Jemenitische volledige versluiering).
Geeft dat dan geen gevaar op diefstal? ‘Ze zijn met zo weinigen dat we hen wel zouden herkennen, als er zich een probleem zou stellen. Als ze met 100 zouden zijn, zouden we er misschien anders over denken.’
Geeft de diversiteit problemen? Is er druk, rivaliteit, onderhuidse spanning tussen sjiieten en soennieten, tussen de Rus en de Oekraïner? Volgens de directeur relatief weinig. ‘We proberen respectvol om te gaan met elke cultuur.’ In het geval van de volledige gezichtsbedekking: dat leek heel belangrijk voor zowel de leerlingen als hun ouders. Het kan ook extra problemen geven, bijvoorbeeld voor de leerkracht, ‘maar daar ga je dan mee om.’
‘Het helpt wellicht dat geen groep de meerderheid vormt. Iedereen is hier een minderheid, niemand kan de wet dicteren. De betere leraars spelen op de verschillen in. Niet dat het altijd makkelijk is.’ Wat een probleem zou kunnen zijn en soms is, wordt omgevormd tot een aantrekkingspool. ‘We pronken er ook wel mee. In de gang hangen de nationaliteiten van de leerlingen uit. We zien de diversiteit als een groot goed.’
Leerlingen zeggen hem dat na. In beginperiode, aldus de directeur, blijven de groepen grotendeels gescheiden, zie je de Bosniërs bij de Bosniërs zitten. Maar na verloop van maanden zie je toch wat meer interactie. Al blijft de overheersende indruk er wel een van gescheiden, relatief gelijk geklede subgroepen.
De Darwinles passeert volgens enkele leerlingen in een wereld van gescheiden sferen. Zegt een meisje uit Bangladesh: ‘Daar is geen discussie rond. We weten dat de wetenschap het ene zegt, en de godsdienst het andere. Dat is ons probleem, niet het probleem van de school.’
Free lunch
Het grootste probleem ligt voor de directeur niet bij de diversiteit maar bij de armoede. Ruim 90 procent van de leerlingen valt onder de armoedegrens, en komen in aanmerking voor een gratis lunch. En omdat het er zoveel zijn, krijgt iedereen op school gratis middageten. De school is zo helemaal gratis: de lunch, de lessen, de boeken, desnoods zelfs de schriften en pen en papier. ‘Dat is hier zo vanzelfsprekend dat ze niet beseffen dat het elders anders is.’
De meeste leerlingen werken, en vaak is het niet om zakgeld te verdienen maar om echt bij te dragen tot het huishouden, soms om dat huishouden overeind te houden.
‘Ik probeer hen erop te wijzen dat ze mettertijd meer geld zullen verdienen als ze hun huiswerk maken. Maar als ze me dan tegenwerpen dat de elektriciteitsrekening niet betaald geraakt als ze ’s avonds niet in het restaurant gaan werken, dan is er niet veel wat ik kan doen.’ Hij verwijst hen soms naar een naburige school, waar de lessen tot vier dagen beperkt zijn.
Een meisje van Jemenitische origine vertelt dat zij en haar moeder door haar traditionele vader grotendeels binnenskamers werden gehouden, tot de vader ernstig ziek werd en de moeder heel dringend Engels moest gaan leren om een baan te kunnen vinden. Haar moeder is nu degene die haar aanspoort om te studeren, zo lang en zo hoog mogelijk. Het mag nu ook van haar vader, maar er is nauwelijks genoeg geld voor eten. Dat is dan haar keuze: leren of voor haar ouders zorgen.
De lunch wordt door de nationale overheid betaald, maar voor al de rest, de taallessen, een wekelijks begeleidend gesprek, worden ook de inkomsten uit de speciale belasting gebruikt.
De directeur kan zich kwaad maken over de verkiezingsuitslag, maar ook de onderfinanciering van zijn school in vergelijking met andere districten. ‘Het aantal kinderen van advocaten of artsen of ceo’s is op deze school niet heel groot, zul je begrijpen. Kinderen van rijkere komaf zijn zo al bevoordeeld qua taal en intellectuele bagage. Moeten ze dan ook nog financieel bevoordeeld worden? Ik pleit niet voor het omgekeerde, al zijn daar argumenten voor, maar wat is er mis met gelijkberechtiging?’
Door Rudi Rotthier vanuit Dearborn, VS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier