Fotografie als klokkenluider: financiële sjoemelpraktijken in beeld

Het Antwerpse Fotomuseum laat in de tentoonstelling ‘Show Us The Money’ zien hoe het er aan toegaat in belastingparadijzen zoals Panama.

We hebben het in de kranten meermaals kunnen lezen dat de rijkste 1 procent van de wereldbevolking meer bezit dan de overige 99 procent samen. Het kan een abstract gegeven zijn maar niet als men zich daarbij de vraag stelt wat die superrijken met hun geld doen en bovendien waarom ze al sjoemelend nog meer geld willen genereren. Dat stak de ogen uit van enkele internationale “klokkenluiders” die er hun reputatie van voormalige medewerkers aan financiële ondernemingen mee op het spel zetten door heel wat bewijzen van dubieuze geldtransacties openbaar te maken. De vraag is hoe je zo’n systeem in foto’s kunt vatten of in een film die Steven Soderbergh gaat maken over de geruchtmakende Panamapapers, vertrouwelijke documenten die vanuit een advocatenkantoor in Panama werden gelekt.

Het Antwerpse Fotomuseum laat nu in een tentoonstelling zien dat met een camera beelden kunnen gemaakt worden die, open en bloot, illustreren hoe het er aan toegaat en niet uitsluitend in Panama. De expo opent met een kleine ruimte waarin foto’s getoond worden van producten die we allemaal kennen en gebruiken, het zijn er maar enkelen van de 340 (Black & Decker, Heinz ketchup, Gilette, Coca Cola, Duracell, Lacoste, Tampax) allemaal multinationals die via complexe machinaties en belastingpraktijken fortuinen aan winsten opstrijken die ze via die landen taksvrij voor de fiscus omzeilen.

Er hangt ook een portretfoto van Antoine Deltour, ex-werknemer van een Luxemburgs accountancybureau, die het gesjoemel ontdekte en het openbaar maakte, de LuxLeaks. Daarmee is de toon gezet.

Het fotografenduo Paolo Woods (NL,1970) en Gabriele Galimberti (It., 1977) reisden naar die belastingparadijzen van Panama naar Amsterdam en van Luxemburg naar Londen en poogden zo een gezicht te geven aan de mondiaal ingrijpende sjoemelpraktijken. “The Heavens” noemden ze hun project en om dichter bij de bron te zitten registreerden ze zelf, zonder enig probleem, een bedrijfje onder die naam in Delaware tussen de grootste multinationals van de wereld. Van daaruit reisden ze naar andere oorden waar de allerrijksten van deze wereld vertoeven, Om zich zogenaamd te “amuseren” maar er ook om er zaakjes te doen. Het zijn prachtige foto’s, eerder klassiek van factuur maar, los van de esthetiek, ook tragisch wanneer men de onderkant ervan kent.

Boosdoeners in de gevangenis

Carlos Spottorno (Budapest, 1971) toont in zijn foto’s op een ironische manier, zowel in kleur als in zwart-wit, de nevenaspecten van de financiële wereld via de machinaties van de fictieve WTFBank. Het gebeurt uiteraard op een klantvriendelijke manier en hij toont daarbij wat de heerlijke vooruitzichten zijn voor de klanten. Het project is een fictie maar berust op werkelijke situaties.

Daniel Mayrit (Madrid, 1985) heeft zich geconcentreerd op portretten van de machtigste honderd mensen van de Londense City. Het zijn onscherpe beelden met veel korrel die gereproduceerd werden van onder meer bewakingscamera’s. In kleine letters en cijfers kan men lezen hoeveel hun salaris bedraagt en hoeveel ponden ze waard zijn. Door de onscherpte worden de figuren minder uitgesproken maar toch herkenbaar. Ze doen, mutatis mutandis, denken aan foto’s die van boosdoeners in de gevangenis gemaakt worden als identificatie materiaal. En de titel van zijn project liegt er niet om “You Haven’t Seen Their Faces.

“Captions” is een project met een selectie van de meest diverse foto’s die op zowel de Britse Maagdeneilanden als de Kaaimaneilanden zijn gerealiseerd. We zien hoe die relatief kleine staten worden bezocht door de rijkste mensen van de wereld en hoe ze er worden ontvangen als vorsten met alle uitwassen van dien. We zien een man een nieuwe watersport demonstreren, een jetpack die voortgedreven wordt door een motor van 2000 cc die water door het toestel pompt en de persoon hoog de lucht in stuwt. Prijskaartje : 359 dollar voor een half uurtje. We zien zwaarbeveiligde kluizen in Singapore Freeport waarin voor miljarden dollars aan kunst, goud en baar geld verborgen zitten. Geen fiscus die ernaar kraait. Niet alleen komen de genoegens aan bod maar op de Britse Maagdeneilanden zien we een leslokaal Van de Elmore Stoutt High School waar een lerares het vak financiële diensten uiteenzet. De leerlingen zijn tussen 14 en 16 jaar en worden wegwijs gemaakt in de geschiedenis, de werking, de successen en de toekomstige uitdagingen van de sector die goed is voor 60 procent van het bbp van de eilanden.

Niet de foto’s maar de achtergronden ervan zijn hallucinant. Zonder die te kennen verliest de tentoonstelling haar betekenis want het gaat niet om goed fotomateriaal maar om de diepere betekenis ervan. Om die te achterhalen moet men zich tevreden stellen met summiere zaalteksten die men snel vergeet. Het is jammer dat voor zo’n expositie – in feite een statement – geen catalogus werd samengesteld want zonder schiet ze haar doel voorbij. Wie het zich kan veroorloven kan in de bookshop enkele prijzige boeken vinden over de deelnemende fotografen.