‘Een vluchtelingenkamp moet een transitzone zijn, geen terminus’

De vluchtelingenkampen in Calais of Duinkerke mochten nooit bestaan hebben, schrijft journalist Joost Devriesere. ‘Goedbedoeld of niet, de vrijwilligers die de kampen willens nillens in stand hielden, dragen een verpletterende verantwoordelijkheid.’

De winter zorgt ook in de Noord-Franse vluchtelingenkampen in Calais en Duinkerke voor hallucinante taferelen. Vrijwilligers doen hun stinkende best om er de honderden asielzoekers warm te houden, maar eigenlijk mochten die kampen nooit bestaan hebben, schrijft auteur Joost Devriesere. ‘Goedbedoeld of niet, de vrijwilligers die de kampen willens nillens in stand hielden, dragen een verpletterende verantwoordelijkheid.’

Het water staat de asielzoekers in de Noord-Franse vluchtelingenkampen in Calais en Duinkerke nu ook letterlijk aan de lippen, zelfs nu de Franse autoriteiten een deel van het kamp hebben ontruimd om er containers te plaatsen.

Het levert hallucinante, mensonwaardige taferelen op, zeker nu de uitgestelde winterkoude toch een feit is. Kinderen die door de modder ploeteren en samen met hun ouders in gammele tenten verkleumen. Mensen die de wanhoop nabij zijn, en zich in de steek gelaten voelen door de Franse en de Britse overheden, die de helpende hand diep in de broekzakken steken.

En dan is er nog dat andere fenomeen: de kampmaffia. Want waar mensen lijden, zijn er ook lui die van dat leed profiteren.

Sommige asielzoekers vertoeven er al maanden in miserabele omstandigheden, zich vastklampend aan een droombeeld – de oversteek naar en de kans op een nieuw leven in het Verenigd Koninkrijk. Voor de meesten van hen zal het bij een droom blijven. En ondertussen brengen de vluchtelingen niet alleen zichzelf en hun kinderen, maar ook buitenstaanders in gevaar. Je zal maar een vrachtwagenchauffeur zijn die staat aan te schuiven om het Kanaal over te steken.

Het is aandoenlijk om te zien hoe mensen overal in Vlaanderen via Facebook en andere kanalen de handen in elkaar slaan om de eerste noden te lenigen. Warme kledij, maandverbanden en voedingsmiddelen worden aangesleept, net zoals kruiwagens, zaklampen en zeilen. Het tempert voor een deel de kwalijke walm die opstijgt uit het open riool dat de sociale media de laatste maanden is geworden. Want empathie blijft nodig, zelfs – en eigenlijk meer dan ooit – na de gebeurtenissen in Parijs en Keulen. We moeten blijven aantonen dat we mensen zijn.

Toch moeten er kanttekeningen geplaatst worden bij de zin, en vooral de onzin van die kampen. Die zouden er namelijk helemaal niet mogen zijn. Vooral vanwege de talrijke alternatieven. Vluchtelingen kunnen zich overal in Europa aanmelden voor een (voorlopig) dak boven hun hoofd en kunnen er hun asielprocedure opstarten. Overheden werkten een spreidingsplan uit. Steden als Kortrijk – waar ik woon – nemen zelfs meer vluchtelingen op dan hen door de regering is opgedragen, of pakken uit met waardevolle integratieprojecten.

Bovendien zijn vele mensen in de Noord-Franse kampen uitgeprocedeerde asielzoekers, en zijn er meestal goede redenen waarom een asielprocedure uitgeput raakt.

Langs de Balkanroute functioneren die kampen wel, omdat ze daar fungeren als tijdelijke opvangplaatsen. Na een deugddoende nachtrust, enkele maaltijden en eventuele medische verzorging nemen vluchtelingen hun spullen en trekken ze verder. En zo hoort het ook: een vluchtelingenkamp moet een transitzone zijn, geen terminus.

De kampen in Noord-Frankrijk waren reeds vanaf dag één een eindstation, want Groot-Brittannië werkte niet mee en hield zijn grenzen hermetisch dicht. Het was naïef om te denken dat dat ooit zou veranderen. Die geïmproviseerde kampen moesten meteen ontbonden zijn, toen de zon nog scheen.

Nu is het leed echt ondraaglijk geworden en is elk nieuw konvooi met hulpgoederen een druppel op een hete plaat. Goedbedoeld of niet, er rust een verpletterende verantwoordelijkheid op die vrijwilligers die de kampen in de tussentijd willens nillens in stand hielden, een aantal ‘Fort Europa’-toeterende BV’s op kop. Maar dat gebeurt nu eenmaal wanneer het hart het verstand overvleugelt en profileringsdrang het wint van de ratio.

Waarom voelen asielzoekers zich trouwens zo aangetrokken tot het land van David Cameron, dat de zorgstaat elke dag verder terugschroeft? Er wordt in het VK zo fel beknibbeld op de sociale zekerheid, dat een op de vijf Engelsen zich verplicht ziet zijn tanden te laten trekken door familie of vrienden of het gewoon zelf doet. Of is het uitzicht op een anoniem bestaan in het zinderende Londen en een job in de illegaliteit dan zo aantrekkelijk?

Neen, een paradijs is Engeland al lang niet meer. Het is dat soort informatie dat voor die rillende en trillende mensen in Calais en Duinkerke meer waard is dan warme jassen en al dat niet geitenwollen sokken.

Joost Devriesere is journalist bij Knack Focus en coauteur van het boek ‘Vluchten hoeft niet meer’, dat in april verschijnt bij Houtekiet.