‘De kern van ons cynisme: dagelijks aanspoelende lijken maken ons geen flikker uit’

‘Het wordt hoog tijd dat de visionaire en humane principes waarop de Europese Unie is gefundeerd in realiteit worden omgezet, schrijft filosoof Ignaas Devisch over de aanhoudende vluchtelingenstroom naar Europa.

Het is zaterdagmorgen en ik lees dat dat er op de Middellandse Zee in totaal zo’n 4.200 vluchtelingen zijn gered. Er werden op verschillende boten in totaal ook 17 lijken aangetroffen. Op 1 dag! Het bericht staat niet eens bovenaan de online nieuwssites. Het woord ‘breaking’ wordt blijkbaar vooral gebruikt wanneer K3 aankondigt ermee op te houden, en dan toch weer niet echt.

De lijken vallen elke dag en de vluchtelingstroom houdt aan. Mensen over heel de wereld slaan op de vlucht voor hun leven. Steeds meer. Elke dag weer. We weten vanwaar ze komen. Terwijl de aangrenzende landen worden overspoeld en de levensomstandigheden in de vluchtelingenkampen verschrikkelijk zijn, kijken we toe. Terwijl miljoenen in nood zijn, aanvaarden sommige EU landen noodgedwongen een paar duizend vluchtelingen. Omdat ze aanspoelen of ergens in zee zijn opgepikt.

Mensen die vluchten om te overleven worden gedwongen gevaarlijke wegen te zoeken naar een veilig onderkomen in de Europese Unie. Ondertussen blijven de lichamen van verdronken vluchtelingen aanspoelen op de kusten van de Middellandse Zee. Elke dag weer. Soms veel, soms weinig. Geven we om de mensen die sterven op hun zoektocht naar veiligheid ? Of zijn we het een beetje beu geworden? Zoals er donatievermoeidheid blijkt te bestaan, zo ook empathievermoeidheid? Smaakt de koffie te slecht door erover te moeten nadenken op zaterdagochtend? Misschien. Ik mag het hopen.

Ook wij waren ooit vluchtelingen

Onze houding is cynisch. Wij staan nu op het droge, maar dat is ooit anders geweest. De meeste landen hebben nu eenmaal een geschiedenis van armoede en conflict. Ook wij hebben voorouders die hun huizen moesten verlaten of die arriveerden op vreemde kusten. Zij kennen de nood die veroorzaakt wordt door te moeten verhuizen. Andere delen van de wereld hebben ons verwelkomd toen onze voorouders op de vlucht sloegen.

Nochtans, we lopen te koop met onze hoogdravende waarden. In het Verdrag van de Europese Unie staat te lezen: ‘De Unie is gefundeerd in de waarden van respect voor menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en respect voor mensenrechten’. Ik geloof sterk in die principes waarop de EU gefundeerd werd, maar ze moeten worden omgezet in daden of ze zijn waardeloos. In plaats van de engagementen van het verdrag na te leven, wordt er prikkeldraad opgetrokken rond onze EU grenzen. Ons ‘respect voor menselijke waardigheid’ lijkt dus alleen van toepassing op diegenen binnen de omheining. En dan nog.

Misschien moet het volgende besef wel even tot ons doordringen: enkel de omstandigheden maken van de ene mens een vluchteling en van de ander een voldragen EU-burger. We maken allen deel uit van dezelfde mensheid als diegenen die plots vluchtelingen worden. Goed wetende dat voor velen die laatste zin te ‘melig’ zal klinken, is dat de kern van ons cynisme: het lijkt ons werkelijk geen flikker uit te maken dat er dagelijks lijken aanspoelen of ergens in zee ronddobberen.

Niet alleen als EU-burger raakt me dit. Ik schrijf dit stuk ook omdat ik deel uitmaak van een groep onderzoekers die zich met steun van de EU verenigd hebben in het COST Actieproject rond ethische kwesties in rampen (http://disasterbioethics.eu). We werken rond ethische vragen in rampensituaties. Als onderzoekers en EU-burgers geloven we dat het huidige antwoord van de EU op de wereldwijde vluchtelingencrisis de menselijke waardigheid schaadt. Het wordt hoog tijd dat de visionaire en humane principes waarop de Europese Unie is gefundeerd, in realiteit worden omgezet. Zoniet kan dat verdrag beter worden gedumpt, maar dan liefst niet in zee. Daar ligt al zoveel ellende begraven.

Prof. Dr. Ignaas Devisch (filosoof, Universiteit Gent/Arteveldehogeschool)