‘De democratie erodeert: we moeten nu ingrijpen’

Een rapport wijst erop dat in de Europese democratieën fundamentele rechten en vrijheden onder druk komen te staan, waarschuwt Europarlementslid Kathleen Van Brempt (SP.A). ‘We kunnen de Unie niet overlaten aan politieke charlatans voor wie de democratie een lastig nevenverschijnsel van hun Europees lidmaatschap is.’

De Europese Unie werd gesticht op de grondvesten van vrijheid, democratie en respect voor de fundamentele rechten en vrijheden van mensen. Althans zo staat het in het charter van Fundamentele Rechten van de EU, dat inmiddels een bijna-grondwettelijke status heeft verworven inzake het binnelands en buitelands beleid van de Unie. Tot voor kort werden die democratische basisprincipes ook vrij algemeen aanvaard als een verworven recht.

Maar een nagelnieuw rapport, dat besteld werd door mijn fractie in het Europees parlement, waarschuwt voor een ‘democratische regressie’ in de Unie. De onafhankelijke Britse denktank Demos heeft voor het eerst een democratie-index gepubliceerd en een scorebord gemaakt voor de democratische vrijheden in alle lidstaten van de Unie. Eerst het goede nieuws. België scoort niet slecht in die index. We prijken weliswaar nergens bovenaan de lijst, maar schommelen heen en weer in de middenmoot van de Europese landen. Helaas toont het rapport verder wel een verzwakking van het maatschappelijk middenveld, een aftakeling van burgerlijke betrokkenheid, een daling van het politieke en sociale kapitaal, een groeiend gebrek aan vertrouwen in de politieke elites en de opkomst van populistische bewegingen. Zij wijzen op een algehele democratische malaise in de Europese Unie.

Een aantal Oost-Europese landen, zoals Hongarije, Bulgarije en Roemenië bengelt onderaan de democratie-index. Vooral de systematische afbraak van de democratie in Hongarije, sinds de verkiezingsoverwinning van de Fidesz-partij in 2010, baart de onderzoekers grote zorgen. Volgens de New Statesman is Hongarije zelfs geen democratie meer. Ondanks protesten van het Europees parlement is het bij de Europese leiders oorverdovend stil gebleven. Enkel tijdens zijn laatste State of the Union heeft Commissievoorzitter José Manuel Barroso, zoals steeds onder het motto ‘beter laat dan nooit’, meer bevoegdheden gevraagd om de democratische rechten in de Unie te beschermen.

Ondertussen bevindt ook Griekenland, dat getroffen wordt door een dramatische werkloosheid, sociale onrust en een algehele aftakeling van het vertrouwen in de politiek, zich in de gevarenzone. Zelfs stevige democratieën als Frankrijk, Groot-Brittannië of Spanje en Italië ervaren vormen van democratische regressie.

Het conservatieve beleid van de Unie, dat zich louter focust op besparingen en kortetermijnoplossingen, heeft het probleem nauwelijks verholpen. Integendeel, het heeft sommige lidstaten in een vicieuze cirkel van werkloosheid, stijgende armoede en recessie gestort. Europa is er niet in geslaagd een sociaal aanvaardbaar antwoord te bieden op de crisis en heeft nauwelijks oor gehad naar de zorgen en vragen van zijn burgers. Het heeft zo het nationalisme, populisme, politiek extremisme en Euroscepticisme gevoed, precies die tendenzen die knagen aan de democratische legitimiteit van de Unie. Nochtans is de Unie gebouwd op de waarde van sociale rechtvaardigheid en heeft het een maatschappijmodel kunnen ontwikkelen dat niet enkel uniek is in de wereld, maar ons ook overal benijd wordt. Dat weefsel van sociale zekerheid, universele gezondheidszorg en publieke dienstverlening wordt nu stelselmatig afgebroken. Dat kan echter geen reden zijn om het kind zomaar met het badwater weg te gooien.

Het is vooral een oproep om de Unie te hervormen naar de wensen en verlangens van zijn burgers en niet naar die van de markt, hoe belangrijk die laatste ook is. De Unie moet zich opnieuw meer focussen op de grondbeginselen van de democratie, zoals het respect voor de fundamentele rechten en vrijheden van burgers, tolerantie naar minderheden, de mogelijkheid om een actief burgerschap te ontwikkelen en het verhogen van het vertrouwen in en de tevredenheid over de politiek en de democratie.

Om bij de les te blijven moet de Commissie de toestand van de democratie meten en de resultaten publiceren in een jaarlijks rapport. Zo wordt publiek duidelijk gemaakt wie de slechste leerlingen in de Europese klas zijn en kunnen middels ‘naming and shaming‘ regeringen onder druk gezet worden om de basiswaarden van de Unie in ere te houden. We kunnen de Unie, die we nodig hebben om de grote grensoverschrijdende uitdagingen van de toekomst aan te pakken, niet overlaten aan politieke charlatans voor wie de democratie een lastig nevenverschijnsel van hun Europees lidmaatschap is. Dit rapport toont aan dat heel wat lidstaten koorts hebben. Het medicijn zal Europees zijn, althans als we de Europese Unie van koers kunnen laten veranderen. Of zoals Hilary Clinton het ooit zei: “Het is vaak net voor het uitbreken van de koorts dat we voelen dat het moment voor verandering aangebroken is.” De democratie heeft alvast een stevige ‘verhoging’. Laten we het momentum grijpen.

Kathleen Van Brempt

Europees parlementslid sp.a

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content