Bron achter Luxleaks Antoine Deltour: ‘Klokkenluiders blijven beter anoniem’

© Reuters
Kristof Clerix

Volgens Antoine Deltour, bron achter het LuxLeaks-documentenlek, biedt anonimiteit de beste bescherming voor toekomstige klokkenluiders. Dat zei hij op een conferentie over persvrijheid in Leipzig.

In november 2014 onthulde het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) dat meer dan 340 bedrijven geheime belastingafspraken hadden gemaakt met de Luxemburgse overheid. Daardoor konden ze hun fiscale bijdragen met miljoenen euro’s inkrimpen. Eerder had ook de Franse journalist Edouard Perrin in het Franse tv-programma Cash Investigation over de geheime Luxemburgse “rulings” bericht. Antoine Deltour, de bron achter het documentenlek van PricewaterhouseCoopers, werd op 29 juni 2016 door een Luxemburgse rechtbank veroordeeld tot een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf en een boete van 1500 euro.

Opmerkelijk is dat de rechtbank expliciet de rol van Deltour als klokkenluider erkende. ‘Om elke overbodige discussie in de kiem te smoren beschouwt de rechtbank het als een feit dat Antoine Deltour een klokkenluider is’, aldus het vonnis. ‘In 2016, na het losbarsten van het LuxLeaks-schandaal en zijn wereldwijde gevolgen, kan men niet ernstig het tegendeel beweren.’ De rechtbank noemde het eveneens ‘onbetwistbaar’ dat de openbaarmaking door Deltour bijdroeg tot het publieke belang en onder meer ‘een grotere transparantie en fiscale billijkheid’ tot gevolg had. Toch genoot Deltour daardoor geen extra bescherming, aldus het Luxemburgse hof, noch op nationaal niveau, noch op Europees niveau. ‘Op de dag van vandaag is een klokkenluider door geen enkele juridische norm op Europees niveau beschermd’.

‘Ik zou het opnieuw doen’

Deltour, die in beroep ging tegen het vonnis, sprak donderdag via een videoboodschap de European Media Freedom Conference in Leipzig toe.

‘De rechtszaak bepaalde deels mee de toekomst van de financiële sector in Luxemburg. Ze konden mij niet gewoon vrijlaten en onschuldig verklaren’, zei Deltour. ‘ Het vonnis vond ik een van de ergste [uitspraken] die ik had kunnen verwachten, een voorwaardelijke gevangenisstraf. Dat kan ontradend werken voor andere klokkenluiders.’

Ondanks zijn veroordeling heeft Deltour -die in 2015 de Europese Burgerschapsprijs van het Europees Parlement kreeg- geen spijt dat hij documenten heeft gelekt. ‘Ja, ik zou het opnieuw doen. Want de publicaties hebben tot gevolg gehad dat er nieuwe wetgevende initiatieven zijn genomen op Europees vlak, zoals de uitwisseling van belastingrulings tussen lidstaten. Volgens de OESO is dat een belangrijke stap vooruit.’ Deltour gaf ook advies aan toekomstige klokkenluiders: ‘Informeer je vooraf eerst goed bij specialisten rond klokkenluiden, zoals bijvoorbeeld Transparency International, want je kunt fouten maken en risico’s lopen. Je moet ook verantwoordelijkheid kunnen nemen voor wat je doet, maar in sommige gevallen is anonimiteit je beste bescherming.’

Op de barricaden

Op de conferentie wees professor mediarecht Dirk Voorhoof (Ugent en Universiteit Kopenhagen) op de belangrijke rol die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg heeft gespeeld in de bescherming van het recht op vrije meningsuiting. ‘Het Hof stond lang op de barrikaden om onderzoeksjournalistiek, het gebruik van lekken, bronnen en klokkenluiders te beschermen. Het is net dankzij het Hof dat die elementen als een recht beschouwd kunnen worden, want nationale wetgeving schoot op dat vlak vaak te kort. De vraag is echter of het Hof ook vandaag nog op de barricaden staat voor persvrijheid en de bescherming van klokkenluiders. In recente rechtspraak stel ik zorgwekkende trends vast.’

Voorhoof illustreerde zijn punt met vier arresten die het Hof in 2016 velde. De zaak-Bédat versus Zwitserland ging over de publicatie van documenten die onder het geheim van het onderzoek vallen. ‘Ook journalisten moeten die geheimhouding respecteren, om het recht op een eerlijk proces en het vermoeden van onschuld te vrijwaren’, aldus het Europees Hof. In de zaak-Diamant Salihu versus Zweden boog Straatsburg zich over journalisten die een illegaal wapen hadden gekocht om aan te tonen hoe makkelijk dat was. Het Hof oordeelde dat het niet nodig was daarvoor de wet te overtreden. ‘De vraag of het makkelijk was om een wapen te kopen, had je ook op andere manieren kunnen aantonen.’ In een gelijkaardige case –Boris Erdtmann versus Duitsland– toonde een journalist met verborgen camera veiligheidsproblemen aan in Duitse luchthavens, door een mes voorbij de security te smokkelen. Ook hier oordeelde het Hof dat de journalist zijn punt had kunnen maken zonder de wet te breken.

Voorhoof noemde ook nog de zaak-Görmüs versus Turkije, over de publicatie van een geclassificeerd document van het leger. Voorhoof: ‘Het Hof zei dat journalisten enkel informatie van klokkenluiders mogen publiceren als die laatste vooraf alle interne procedures van hun organisatie hebben uitgeput om een probleem aan te kaarten.’

Eindelijk Europese bescherming voor klokkenluiders?

In een videoboodschap stelde Martin Schultz, voorzitter van het Europees parlement, dat de Europese burgers ‘zonder een onafhankelijke Europese pers nooit iets hadden geweten over LuxLeaks, de Panama Papers of het schandaal rond de uitlaatgassen van auto’s. Daarom is het Europees parlement toegewijd om de wetgeving over mediavrijheid te verbeteren. Het Parlement heeft dan ook opgeroepen voor een speciale bescherming van klokkenluiders die informatie delen met de media.’

Vigjilenca Abazi, professor Europees recht aan de Universiteit van Maastricht, gaf op de conferentie toelichting bij de Europese draftrichtlijn voor de bescherming van klokkenluiders die de groene fractie van het Europees parlement eerder dit jaar indiende. Abazi hielp de draftrichtlijn mee opstellen.

‘Doel van de tekst is om in alle EU-lidstaten te komen tot minimale normen voor de bescherming van klokkenluiders, zowel uit de publieke als de privésector.’ Volgens Abazi volstaan de huidige Europese en nationale wetten niet, en bestaat er in sommige EU-lidstaten zelfs helemaal geen bescherming voor klokkenluiders uit de privésector. Een belangrijk element uit de draftrichtlijn is dat een klokkenluider niet verplicht is om eerst intern binnen de organisatie de problemen aan te kaarten, maar rechtstreeks naar de media mag stappen met informatie over wanpraktijken die in het publieke belang is. ‘Anders zouden klokkenluiders gediscrimineerd of onder druk gezet kunnen worden.’ Volgens Abazi ligt de bal nu in het kamp van de Europese Commissie, aangezien het parlement geen nieuwe EU-richtlijnen kan lanceren. ‘Het is aan de Commissie om met een voorstel te komen. Al sinds 2006 heeft het Europees parlement daar herhaaldelijk op aangedrongen.’

De Lijst van Leipzig

De conferentie over persvrijheid werd georganiseerd door het Europees Centrum voor Pers- en Mediavrijheid, opgericht in Leipzig in 2015. De keuze voor Leipzig is niet toevallig. In de Noord-Duitse stad begon meer dan een kwarteeuw geleden de ineenstorting van het totalitaire DDR-regime. Op 4 september 1989, na het avondgebed in de Nikolaikirche, demonstreerden DDR-burgers geweldloos voor democratische hervormingen. ‘Wij zijn het volk’, scandeerden ze. In de daaropvolgende weken, telkens na het avondgebed in de Nikolaikirche, voegden steeds meer burgers zich bij de ‘Maandagbetogingen’. Het protest leidde uiteindelijk mee tot de val van de Berlijnse Muur en de hereniging van Duitsland.

Op de conferentie presenteerden het Europees Centrum voor Pers en Mediavrijheid samen met de Europese Vereniging van Magazinemedia ook de zogenaamde “Leipzig List”, een ‘reeks vereisten die dringend nodig zijn om de pers en mediavrijheid te redden van de bedreigingen die overal in Europa opduiken’. Ze vragen onder meer dat smaadwetten worden herzien en uitgevers in dialoog gaan met media-regulatoren, eisen transparantie met betrekking tot de publicatie van overheidsadvertenties in media en roepen publieke media op om onpartijdig te berichten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content