‘Als 7 januari dan toch een Europese 9/11 was, mogen we niet de fouten van de Amerikanen maken’

We moeten uitkijken dat we straks in naam van de vrije meningsuiting geen mensen opsluiten omdat ze anders denken. Er is geen behoefte aan een Belgische Patriot Act of een Europees Guantanamo.

Vorige week gebeurde in Parijs waar Europese leiders al maanden bang voor zijn. Radicale moslims brachten de oorlog in Syrië en Irak naar het hart van het continent. De jihadi’s die de raid op de redactie van Charlie Hebdo uitvoerden, vergisten zich eerst van adres en lieten klunzig een identiteitsbewijs in hun vluchtauto slingeren, maar in de omgang met hun automatische geweren toonden ze zich beheerst en dodelijk efficiënt. Dat was dramatisch voor de slachtoffers. Het is het zeker ook voor onze onzekere wereld.

Enkele miljoenen verontruste en verontwaardigde mensen hielden vorige zondag optochten in Parijs en in andere Franse en Europese steden. Toch waren de doden nog niet allemaal geteld, of er waren al politieke gieren die hun voordeel met de aanslagen wilden doen. Het sentiment tegen migranten en het antisemitisme nemen in heel Europa al maandenlang toe. In Duitsland, in het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk zelf, waar het Front National garen spint bij elk incident.

‘Speak softly, but carry a big stick’

Het is gemakkelijk om te roepen dat wie het niet met ons eens is dan maar moet oprotten. Het is minder eenvoudig om een paar honderd fanatici op te sporen en te stoppen. Het is niet zo gemakkelijk om voor samenhang te zorgen in een versplinterde samenleving. Voor overleg tussen alle groepen, landen en instellingen die betrokken zijn. De opsplitsing van de Schengenzone en de herinvoering van strenge grenscontroles zal terroristen niet tegenhouden. De Amerikaanse president Teddy Roosevelt vatte zijn internationale diplomatie ruim honderd jaar geleden zo samen: ‘Speak softly, but carry a big stick.’ Blijf rustig, maar wees voorbereid. Dat waren we duidelijk nog niet genoeg. Aanslagen in Madrid kostten in 2004 aan bijna 200 mensen het leven. In Londen kwamen een jaar later 56 mensen om bij een aanslag in de metro. De verontwaardiging was toen even groot.

De meningen over de niet altijd fijngevoelige tekeningen in Charlie Hebdo kunnen en mogen verschillen. Het blad was in leidende kringen in Frankrijk ook niet echt populair. Toen het in 2006 uit solidariteit de omstreden Deense cartoons van Mohammed afdrukte, vond de toenmalige president Jacques Chirac dat een ‘manifeste provocatie’ die hij niet kon smaken. Charlie Hebdo had en heeft het recht om het obscurantisme van een bepaalde interpretatie van de Koran op de korrel te nemen. Zoals het dat ook deed met de katholieke kerk en haar leiders. Uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hebben dat bevestigd.

Geen Belgische Patriot Act

Maar als 7 januari 2015 dan toch een Europese elf september was, mogen we vervolgens niet de fouten van de Amerikanen maken. Als Charlie Hebdo het recht heeft om met de profeet te spotten, hebben moslims het recht om daar tegen te protesteren – zolang ze niet aanzetten tot haat en uiteraard geen geweld gebruiken. We moeten uitkijken dat we straks in naam van de vrije meningsuiting geen mensen opsluiten omdat ze anders denken. Er is geen behoefte aan een Belgische Patriot Act of een Europees Guantanamo.

Zeker na de moord op Theo van Gogh in 2004 kreeg burgemeester Job Cohen van Amsterdam veel kritiek voor zijn eerdere uitspraak, dat hij de ‘boel bij elkaar’ wilde houden – ‘daar gaat het om’. Tot in zijn eigen sociaaldemocratische partij vonden mensen dat een te softe aanpak van de problemen in zijn stad. Toch blijkt ook nu weer dat alles daarmee begint. Globalisering en migratie hebben de verhoudingen van de ruimere wereld tot in onze steden en dorpen geleidelijk grondig veranderd. Dat kun je betreuren. Maar je kunt de klok niet terugdraaien.