Waarom Zweden langer werken

Vrije tribune van CD&V-senatoren Els Van Hoof en Nahima Lanjri.

Het Scandinavische voorbeeld maakt tegenwoordig bij een aantal partijen opgang als model voor het koningshuis. Jammer dat ze het daartoe beperken want zeker in het pensioendebat zou het zeer inspirerend kunnen werken.

Met een senaatsdelegatie hebben wij vorige maand ter plekke kunnen vaststellen dat Zweden echt beduidend langer werken dan Belgen. Liefst 76% van de mannen en 69% van de vrouwen in de groep 55- tot 65-jarigen is er nog aan de slag.

Dergelijke arbeidsvreugde vinden we niet in België. In dezelfde doelgroep werkt bij ons slechts een schamele 43% van de mannen en 26% van de vrouwen. De verklaring: een gezinsvriendelijke loopbaan zorgt ervoor dat meer mannen én vrouwen aan de slag blijven én het ook langer uithouden op de arbeidsmarkt. Hierdoor zorgen ze voor meer inkomsten voor de sociale zekerheid en de pensioenkassen. En dat maakt dat gezinsvriendelijke maatregelen én de pensioenen betaalbaar blijven en dus een ruim draagvlak hebben bij vakbonden en werkgevers. En is het niet dat waar men ook in België naar op zoek is?

Ademruimte voor ouders…

In Zweden heeft men dan ook gezorgd voor voldoende ademruimte tijdens de loopbaan. Al sinds de jaren ’70 – bij de massale instap van vrouwen op de arbeidsmarkt – werkt men er aan een model dat de combinatie van werk en zorg voor de kinderen mogelijk maakt, zowel voor mannen als voor vrouwen.

Het ouderschapsverlof bedraagt er 480 dagen, te verdelen over beide partners zoals men dat zelf wil. Maar elke partner moet minstens 60 dagen daarvan opnemen voor het kind 8 jaar is. Gedurende 390 dagen behouden mama of papa 80% van het loon. Vaak is dat zelfs 90%, indien afgesproken in de CA0. Het gevolg: Zweedse ouders blijven om beurten thuis tijdens het eerste levensjaar van hun kind.

Sinds 1974 zet de Zweedse overheid bekende sporters met een kind op hun gespierde armen in om vaders te stimuleren om verlof op te nemen. Zou het niet schitterend zijn als hier hetzelfde zou gebeuren? In Zweden heeft het zijn vruchten alleszins afgeworpen. En men wil er nog verder gaan. Daarom werd begin dit jaar een fiscale genderbonus ingevoerd zodat mannen en vrouwen hun ouderschapsverlof gelijker verdelen. En daar stopt het niet bij. Iedere werknemer kan het ouderschapsverlof flexibel opnemen tijdens de werkweek en het aantal werkuren met 25% verminderen en terug vermeerderen tot het kind 8 jaar is. Dit maakt dat een indrukwekkende 81% van de Zweedse vrouwen op de arbeidsmarkt blijft.

Toch één kanttekening: in Zweden heeft men tijdens het eerste levensjaar wel geen andere keuze dan thuis te blijven voor de kinderen, want gesubsidieerde en dus betaalbare kinderopvang voor kinderen onder één jaar is er niet. Daarna zijn er dan publieke kinderopvangvoorzieningen voor iedereen aan maximum 120 euro per maand, afhankelijk van het inkomen van de ouders.

… en voor ouderen

Zweden hebben een flexibel pensioensysteem. Elke Zweed kan tussen zijn 61ste en 67ste op pensioen. Uiteraard zal men op zijn 61ste een kleiner pensioentje ontvangen dan wanneer men tot zijn 67ste werkt. Zweden kunnen ook kiezen om bv. op hun 62ste hun pensioen deeltijds op te nemen en deeltijds te blijven werken. Gemiddeld genomen werkt men in Zweden tot 63 jaar, terwijl dat in België amper 58 is. De belastingverlaging van 22% voor het tewerkstellen van oudere werknemers en het “last in first out principe” verklaren mee waarom Zweden zolang bij hun werkgever blijven. Men is over het algemeen geneigd om deeltijds pensioen op te nemen vanaf 61 met uitkeringen uit de tweede pijler (het aanvullend pensioen) en slechts vanaf 65 het wettelijk pensioen te cashen. En zelfs na die leeftijd kan een Zweed blijven bijverdienen. Daarmee bouwt hij ook nog eens extra pensioenrechten op. Het principe is even eenvoudig als duidelijk: je haalt uit het systeem wat je erin stak. Niet meer, maar ook niet minder.

Gezinspensioenen bestaan in Zweden niet, want men bouwt individueel rechten op. Uiteraard kan de Zweed rekenen op gelijkgestelde periodes voor zorg en het ouderschapsverlof en of men nu werkt of niet, ouders met kinderen bouwen tussen 0 en 4 jaar pensioenrechten op. Dit is een pensioenbonus die ervoor zorgt dat ook vrouwen een redelijk pensioen hebben, zij het nog steeds lager dan hun mannelijke collega’s.

En de betaalbaarheid, horen wij u denken. Ook daar hebben de Zweden aan gedacht. De bijdragen gebeuren aan 18,5% van het loon, het pensioenbedrag is gekoppeld aan een inkomensindex en er is een ruime uitbouw van de tweede pijler, nl. het aanvullend pensioen. Dit alles is betaalbaar juist omdat meer mensen werken.

En ook op het gebied van informatie kunnen wij van het Zweeds model leren. Zweden weten op elk moment precies hoeveel pensioen ze hebben opgebouwd. Daarvoor zorgt een grote jaarlijkse oranje enveloppe die elkeen ontvangt van zodra men is afgestudeerd. Voor de impact van loopbaankeuzes op hun loon en hun pensioen kunnen de Zweden al chattend of per SMS terecht bij het ministerie van sociale zekerheid.

Voor ons is het duidelijk: het Zweeds model, met de maatregelen om gezin en werk te combineren, zorgt er niet alleen voor dat meer mensen aan het werk zijn, maar houdt ze ook langer aan de slag. Dit zorgt er niet alleen voor dat de vergrijzing betaalbaar is, maar dat ook het armoedecijfer lager ligt en er meer gelijkheid is tussen mannen en vrouwen (bijna evenveel vrouwen als mannen op de arbeidsmarkt en een kleinere loonkloof). Mensen langer aan het werk houden hoeft niet gepaard te gaan met dwangmaatregelen of een grote hap uit de sociale zekerheid. Het gaat vooral om een totaalconcept, een uitgebalanceerde visie op de levensloop van mensen en een mentaliteitswijziging. Misschien moeten we voor het witboek van de pensioenen de mosterd in Stockholm halen?

Els Van Hoof en Nahima Lanjri CD&V-senatoren