Brecht Decoene

U weet het niet, maar uw lichaam wordt na uw dood leeggehaald

Brecht Decoene Brecht Decoene is moraalwetenschapper en auteur

Voortaan kunnen uw hersenen, ogen, huid, nagels, botten en gelijk welk ander lichamelijk weefsel na uw dood gebruikt worden ten voordele van wetenschappelijk onderzoek.

In het artikel “U weet het niet, maar uw lichaam wordt gebruikt” dat verscheen in De Standaard van woensdag 30 januari klaagde professor en bio-ethicus Sigrid Sterckx de aanpassing van de orgaandonatiewet uit 2008 aan. In Ter Zake op maandagavond 4 februari lichtte ze nogmaals haar bedenkingen genuanceerd toe.

Mijn verbazing is de volgende: waarom blijft het sindsdien zo oorverdovend stil rond deze kwestie? Vooral van minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Onkelinx zou men een geruststellend signaal mogen verwachten. Wat houdt haar tegen?

Wat ons ter ore kwam, is nochtans voldoende shockerend.

Wat is er aan de hand? In België bestaat sinds 13 juni 1986 een wet over het wegnemen en transplanteren van organen. Die regelde dat bij iedereen ouder dan achttien jaar automatisch de organen worden weggenomen ter transplantatie, tenzij de persoon in kwestie expliciet had laten optekenen dat hij dit weigert. De regel was met andere woorden: wie zwijgt, stemt toe. Dit noemt men het opting-outsysteem. Hoewel, indien de overledene bij leven geen uitgesproken wens had geuit, moest de arts toch nog de naaste familieleden raadplegen om na te gaan of iemand van de kinderen, ouders of echtgenoot zich hiertegen wenste te verzetten.

De oude wet van 1986 werd echter in 2007 en 2008 gewijzigd.
Enerzijds zegt de wet van 25 februari 2007 dat art. 10, §4, punt 3 van de wet van 13 juni 1986 wordt opgeheven. Dit betekent dat de arts voortaan enkel en alleen moet controleren of de potentiële donor bij leven officieel verzet heeft uitgedrukt. Aan het protest van nabestaanden hoeft men geen gehoor meer te geven. Zij zijn niet langer bij machte dit te verhinderen. Dit is voor nabestaanden van minderjarigen niet anders. Ook een kind is nu automatisch orgaandonor, wars van wat de ouders daarvan vinden.

Anderzijds houdt artikel 12 van de wet van 19 december 2008 inzake het verkrijgen en het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal voor andere medische toepassingen zoals experimentele en wetenschappelijke doeleinden een uitbreiding in ten opzichte van de oorspronkelijke wet van 1986. Voortaan kunnen hersenen, ogen, huid, nagels, botten en gelijk welk ander lichamelijk weefsel gebruikt worden ten voordele van wetenschappelijk onderzoek.

Terwijl het wegnemen van organen voor orgaandonatie zonder expliciete instemming voor weinigen een echt probleem vormde, ligt dit voor het wegnemen van menselijke weefsels voor onderzoek een stuk gevoeliger.

De aanpak en de inhoud van deze uitbreidingen leveren onmiskenbaar enkele ethische problemen op. Een eerste aanstootgevend element is het gebrek aan transparantie. Op geen enkele website van de grote Vlaamse Universitaire ziekenhuizen, noch op andere belangrijke websites zoals beldonor.be worden deze wijzigingen bekendgemaakt. Overal vermeldt men de wet van 1986, maar over de aanpassingen in 2007 en 2008 zwijgt men mooi. Waarom lijkt in deze kwestie het recht op informatie van de burger niet gerespecteerd te worden? Van waar de ijzige stilte?

Men moet mij duidelijk zèggen dat indien ik geen verzet aanteken, de mogelijkheid bijzonder groot is dat men na mijn overlijden van alles weghaalt – en dit zou zèker duidelijk moeten zijn als het mijn kind van pakweg drie jaar betreft.

Waarom verzaakte de overheid zijn informatieplicht? Vertel het maar eens aan iemand uit je omgeving. Wie is van deze wijzigingen op de hoogte? Hier onverwachts mee geconfronteerd worden bij het overlijden van een dierbare en dan voor een voldongen feit komen te staan zou me nochtans zwaar tegen de borst stoten. Of het moet toch een wrang gevoel geven als je jaren nadien te horen krijgen dat je kind buiten jouw medeweten om na zijn overlijden mogelijks voor een groot deel werd leeggehaald. De kans lijkt me groot dat mensen zich bedrogen voelen door dit presumed consent. Dit voedt onnodig allerlei paranoïde verdachtmakingen zoals: wie stuurde aan op deze wet? Welke lobbygroepen halen hier winst uit? Het opting-outsysteem werd net ingevoerd om het aantal orgaandonoren te verhogen, maar deze aanpassing zou wel eens voor een averechts effect kunnen zorgen.

Daarnaast is ‘wetenschappelijk onderzoek’ een zeer ruime en vage term. Voor zover deze uitbreiding van de wet met het onbaatzuchtig doel is de wetenschap vooruit te helpen, kan niemand daar problemen mee hebben. Helaas, het is nu eenmaal een feit dat wetenschap een mensenzaak is. Wetenschap en winstbejag zijn soms zeer nauw verweven. De meeste klinische studies zijn bijvoorbeeld industrie-gesponsord. Aan sommige weefsels wordt er geld verdiend: bepaalde preparaten kunnen vercommercialiseerd worden, overtollige weefsels doorverkocht aan bedrijven, verwerkt tot een product of zelfs gepatenteerd. Velen zullen het er moeilijk mee hebben dat men hiervoor na het overlijden van familieleden materiaal wegneemt. Het shockerende van de zaak is dat dit nu reeds gebeurt, buiten ons medeweten om. En dat is onaanvaardbaar!

Ten slotte is de mogelijkheid om de keuze te kunnen maken tussen orgaandonatie en/of het ter beschikking stellen van het lichaam voor wetenschappelijk onderzoek fundamenteel.

Momenteel is een gedifferentieerde registratie onmogelijk en is het louter een alles-of-niets kwestie. Deze regeling is op de lange duur nefast voor het aantal beschikbare orgaandonoren in de toekomst. Het dreigt het vertrouwen in de medische wetenschap aan te tasten en is bijgevolg erg onwenselijk.

Om verwarring te vermijden; orgaandonatie na het overlijden lijkt mij ongetwijfeld één van de mooiste vormen van solidariteit omdat het net zo helder aantoont hoe ver solidariteit kan strekken.

Orgaandonatie geeft veel mensen de mogelijkheid een levensbedreigende situatie te ontvluchten. Als atheïst moet je jezelf natuurlijk de vraag stellen: wat maakt je lichaam nog uit als je dood bent? Wie mij kent, weet dat ik wetenschappelijk onderzoek heel hoog acht, maar het is toch niet de enige waarde die in dit debat hoeft te overheersen. Bij deze roep ik Minister Onkelinx op om de maatregelen te nemen die nodig zijn om te vermijden dat mensen massaal laten optekenen hun lichaam voor niets nog ter beschikking te stellen. Want het schaadt niet enkel het vertrouwen in de wetenschap, maar ook levens!

Brecht Decoene

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content