Op 2 oktober gaat Ierland voor de tweede keer stemmen over het Verdrag van Lissabon. Alles wordt uit de kast gehaald om de Ieren tot een jastem te bewegen.

‘De Europese Centrale Bank (ECB) heeft Ierland vorig jaar van het bankroet gered. Zonder de deregulering van de Europese Unie zou het land bovendien vernietigd zijn door een incompetente overheidssector, onbekwame politici en vakbondsleiders die het systeem uitmelken.’ Als Ryanairbaas Michael O’Leary zich op het politieke terrein begeeft, doet hij dat in zijn kenmerkende directe stijl. Ryanair heeft een half miljoen euro ingezet om de jacampagne – ‘ Vote Yes to Europe’ – te ondersteunen.

Op 2 oktober gaan de Ieren opnieuw naar de stembus over het Verdrag van Lissabon. Dat verdrag moet de besluitvorming van de Europese Unie moderniseren en democratischer maken, maar kan pas in werking treden nadat alle 27 lidstaten het hebben geratificeerd. Ierland is het enige land waar over die ratificatie bij referendum wordt beslist.

In juni 2008 verwierpen de Ieren het Verdrag van Lissabon al eens met 53,4 procent. Maar dat betekent niet dat ze plots een eurosceptisch volkje zijn geworden zoals de Britten, zegt Tom Clifford, een Ierse journalist die voor verscheidene publicaties in Europa, Azië en de Verenigde Staten heeft gewerkt. ‘De Ieren zijn niet tegen de EU. Zelfs de meerderheid van het neekamp is niet tegen de EU, maar wél tegen het Verdrag van Lissabon.’

Vooral de verdragsbepaling dat Ierland het in een gekrompen Europese Commissie vijf op de vijftien jaar zonder Europees commissaris zou moeten stellen, viel bij de Ieren niet in goede aarde. Ook andere kleine lidstaten vreesden daardoor verlies aan invloed te zullen lijden. De Ieren waren ook bang dat het Verdrag van Lissabon de Ierse regelgeving op het vlak van belastingen, defensie en ethische kwesties – denk aan het Ierse verbod op abortus en euthanasie – onderuit zou halen.

Met nog een week te gaan in de Lisbon countdown ligt het jakamp in de peilingen op kop. Maar dat was in de aanloop naar het eerste referendum in 2008 ook zo. Toch menen waarnemers dat ‘ja’ ditmaal de wind in de zeilen heeft en ook levendiger en overtuigender campagne voert dan in 2008.

Op de traditionele nationalisten van Sinn Fein na, die in het Verdrag een aanslag op Ierlands soevereiniteit zien, zijn alle politieke partijen in het Ierse parlement pro. De meeste vakbonden zijn voor, de boeren zijn voor, de werkgevers zijn in groten getale voor. Ook talloze lobbygroepen voeren een pro-Europese campagne. Er zijn Women for Europe, Lawyers for Europe,naast Business for Europe, We Belong en ga zo maar door. Maar de bekendste actiegroep is Ireland for Europe, die zich gesteund weet door ronkende namen als voormalig voorzitter van het Europees Parlement Pat Cox, Nobelprijswinnaar voor de Literatuur Seamus Heaney, U2-gitarist The Edge, en voetballer Robbie Keane.

Iedereen doet een duit in het zakje. De herkozen voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, waarschuwde vorig weekend in Dublin voor de kwalijke gevolgen van een neestem tegen het Verdrag van Lissabon. Europees Commissaris Charlie McGreevy zei dat een nieuwe verwerping ‘a gamble too far’ of een onverantwoorde gok zou zijn en het land economisch de strop om de nek zou leggen door een verkeerd signaal te geven aan buitenlandse investeerders.

Europese toegevingen

Na de Ierse verwerping van het Verdrag van Lissabon in 2008 hebben de Europese leiders belangrijke concessies gedaan om de Ieren te paaien. Die staan niet in het verdrag zelf – anders zou de omslachtige ratificatieprocedure moeten worden overgedaan -, maar in een wettelijk bindend protocol. Zo behouden de Ieren hun commissaris doordat de Europese Commissie ook na Lissabon 27 commissarissen zal tellen. De Ieren hebben verder sluitende garanties gekregen dat ze volledig bevoegd blijven voor belastingen, defensie en ethische kwesties. Daarom, zeggen de voorstanders, verdient dit verdrag een tweede kans.

Maar de voornaamste troef van het jakamp is de diepe economische crisis waarin Ierland is verzeild geraakt. Sinds oktober 2008 heeft de ECB met massale leningen aan noodlijdende Ierse banken het land boven water gehouden. De zogenaamde Keltische tijger is vandaag nog maar een vage schim van zichzelf. De huizenmarkt is in elkaar gezakt en de werkloosheid neemt snel toe. Het economische mirakel Ierland maakt van alle ontwikkelde landen de ergste economische inzinking mee sinds de Grote Depressie, meldde het Economic and Social Research Institute in Dublin.

Volgens journalist Tom Clifford wordt de economische crisis dan ook dé bepalende factor in de herkansing van Lissabon. ‘De oude redenen om zich tegen het Verdrag te verzetten zijn nog altijd aanwezig, maar de Ierse denkrichting is totaal veranderd. Ierland in 2008 en Ierland in 2009, dat zijn twee compleet verschillende landen. Bij het vorige referendum floreerde de economie nog en blaakten de Ieren van zelfvertrouwen. Van die opgeblazen zelfgenoegzaamheid is niets meer over. De enige vragen die nog tellen zijn: zal ik mijn baan behouden, en zal ik mijn huis kunnen afbetalen?’

De economische schok heeft de Ieren volgens waarnemers opnieuw doordrongen van het nut van het EU-lidmaatschap en de euro voor Ierland. ‘Ik verwacht ook dat het jakamp wint’, zegt Clifford. ‘De houding van de bevolking is: what the hell, weten wij veel of we een betere deal hebben gekregen maar we hebben geen andere keus. De Ieren hebben het gevoel dat hen de arm wordt omgedraaid, want een neestem zou de economie nog meer schade toebrengen.’

Maar die economische onzekerheid is zelf ook een onzekere factor. De Ieren zijn namelijk woedend op hun regering, en hoe die volgens hen de economie en de bankencrisis mismeesterd heeft. De persoonlijke populariteit van premier Brian Cowen staat op een historisch dieptepunt. Cowen probeert de kiezers er nu van te overtuigen zich niet door antiregeringssentiment te laten leiden. ‘Dit gaat over de toekomst van het land.’

Massa-immigratie

Het neekamp komt anno 2009 zwakker voor de dag, al won het begin september opnieuw een beetje veld in de peilingen. Naast het eerder genoemde Sinn Fein bestaat de neezijde uit een bont samenraapsel van groeperingen van uiterst links tot uiterst rechts. Sinds Libertasstichter Declan Ganley, de populistische zakenman-politicus die vorige keer massaal fondsen stak in de neecampagne, medio september opnieuw in de arena stapte, heeft de neecampagne weer een leidersfiguur. Zij het met een gehavende geloofwaardigheid. Tegenstanders van het Verdrag van Lissabon benadrukken dat aan de tekst geen komma veranderd is. ‘Why vote a second time?’ vraagt men zich retorisch af. ‘ No means no.’

De steun aan het neekamp van de anti-Europese United Kingdom Independency Party (UKIP) heeft in Ierland veel stof doen opwaaien. UKIP verstuurt vanuit het Verenigd Koninkrijk folders naar elk Iers huishouden met de waarschuwing dat het Verdrag van Lissabon de deur openzet voor massa-immigratie. In de folder staat een kalkoen (turkey) afgebeeld die Turkije moet voorstellen, met om zijn nek een medaillon waarop geschreven is: ‘free movement for 75 million people‘. Een ander geliefkoosd neeargument is dat het Ierse minimumloon onder druk van het Verdrag van Lissabon tot 1,84 euro per uur zal zakken – een kwakkel, maar desinformatie is ook in deze campagne een te duchten wapen.

De Ierse premier Cowen verklaarde vóór de informele Europese Raad vorige week in Brussel dat het er goed uitziet voor de jazijde, maar dat de buit nog niet binnen is en waakzaamheid geboden blijft. De regering van Cowen zou een tweede nee waarschijnlijk niet overleven. Een Iers njet zou ook de Europese Unie in een diepe institutionele crisis storten. De beoogde verbeteringen van het Europese besluitvormingsproces vallen dan allicht in het water, terwijl de Unie voor haar werking voorlopig op het Verdrag van Nice aangewezen blijft.

Toch heeft Brussel er dit keer goede hoop op. Tekenend daarvoor is de opnieuw op volle toeren draaiende geruchtenmolen over de invulling van de nieuwe topfuncties (de voorzitter van de EU en de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid), waarvoor na Iers groen licht kandidaten moeten worden gezocht. Zelfs de naam van premier Herman Van Rompuy (CD&V) viel vorige week in dat verband, maar ingewijden nemen die suggestie niet echt ernstig.

Als de Ieren op 2 oktober overstag zouden gaan, is de voornaamste hindernis voor het Verdrag van Lissabon weliswaar genomen, maar is de ratificatieprocedure nog niet afgerond. Ook de Poolse president Lech Kaczynski en de eurosceptische Tsjechische president Vaclav Klaus moeten hun handtekening nog onder het verdrag zetten voor het eindelijk in werking kan treden.

DOOR HAN RENARD

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content