Komt het nog goed tussen Rusland en het Westen? Aleksandr Groesjko, de Russische ambassadeur bij de NAVO, heeft er een hard hoofd in. ‘Europa leidt aan een fobie die je met de beste diplomatie niet kunt genezen.’
Eind jaren tachtig, toen er van de Russische Federatie nog geen sprake was, schuimde Aleksandr Groesjko de Vlaamse steden af om er over de wonderen van de glasnost en de perestrojka te spreken. In die tijd tolkte hij nog voor het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Te lang geleden’, glimlacht hij in vrijwel accentloos Nederlands. We praten in Groesjko’s ruime eetkamer in zijn Ukkelse ambtswoning. Op de verste binnenmuur staat op een gigantische muurschildering het ondergesneeuwde binnenplein van het Kremlin. De schildering is zó aanwezig in de ruimte dat de bezoeker de indruk krijgt dat de heren in het Moskouse bolwerk ons gesprek perfect kunnen volgen.
Wie de militaire doctrine van de Russische Federatie leest, krijgt de indruk dat zowat de hele wereld klaarstaat om de Russische beer te knechten. De troepenopbouw van de NAVO, conflicten in de buurlanden, raketschilden en het Westen dat de patriottische verdediging van het vaderland ondermijnt: voor het Russische regime is de wereld een plek vol wolfijzers en schietgeweren. ‘Ik vrees dat wij een realistische inschatting maken van de huidige stand van zaken’, zucht Groesjko.
ALEKSANDR GROESJKO: Het is ondertussen wel duidelijk dat Francis Fukuyama het fout had toen hij over het einde van de geschiedenis schreef. De wereld waarin we vandaag leven, is gevaarlijker geworden. Er zijn nieuwe politieke, economische en militaire machtscentra. Je kunt de wereld niet meer regelen vanuit een of andere hoofdstad. Niemand had zich twintig jaar geleden kunnen voorstellen dat terroristen ooit een eigen staat zouden stichten. Europa had lang de neiging om te denken dat het immuun was voor de toegenomen terreurdreiging in de wereld. Ik denk dat de meeste Europeanen ondertussen van die illusie verlost zijn.
Tijdens zijn verkiezingscampagne noemde Donald Trump de NAVO ‘overbodig’. Vreest u al voor uw job, nu hij president is?
GROESJKO: De realiteit is dat de NAVO vandaag nog altijd een factor is binnen de Europese veiligheidscontext. Dat zie ik niet meteen veranderen. Uiteraard hopen we dat we kunnen samenwerken om een Europees veiligheidsbeleid uit te bouwen. Het is duidelijk dat er veel bedreigingen zijn. Men moet erkennen dat interventies zoals die van de NAVO-landen in het Midden-Oosten voor chaos hebben gezorgd. Laten we het beste van de situatie maken, en samenwerken om de Europese veiligheid te versterken.
Ziet u een doelbewuste strategie in die NAVO-acties?
GROESJKO: De NAVO moet maar eens leren dat je democratie van buitenaf niet kunt afdwingen. We hebben gewaarschuwd dat interventies in Irak en Libië tot een ramp zouden leiden. Vergeet niet dat Rusland dicht bij het Midden-Oosten ligt: als iemand olie op het vuur gooit, voelen wij de hitte. Naar de echte beweegredenen kan ik enkel raden, maar er zijn natuurlijk een grote hoeveelheid aanwijzingen die suggereren dat er ook olie- en economische belangen speelden.
Had het Westen dan gewoon moeten toekijken? De Libische leider Muammar Khaddafi dreigde een genocide te plegen.
GROESJKO: De vraag dient anders gesteld te worden: waarom heeft het Westen Khaddafi omvergeworpen? De resolutie van de VN-Veiligheidsraad liet enkel het instellen van een no-flyzone toe, er was geen toelating voor een regimeverandering. Vandaag zijn Libië en Syrië het probleem van de hele wereld. De IS wil een kalifaat oprichten met een enorm territorium, dat ook delen van Europa en Rusland beslaat. Waarom wil het Westen dan niet samenwerken met ons?
Wat moet er gebeuren in Syrië?
GROESJKO: We moeten de voorwaarden bewaren zodat de Syriërs hun eigen lot kunnen bepalen. In het begin van de oorlog hebben we de Internationale Medewerkingsgroep voor Syrië in Genève opgericht.
Wat vraagt Rusland concreet van de NAVO?
GROESJKO: Eerst en vooral moet de NAVO afstand doen van wat er op de top van Warschau is overeengekomen. De NAVO moet af van het idee dat Rusland in bedwang gehouden moet worden. Wij hebben jammer genoeg het gevoel dat de NAVO een doel zoekt om te blijven bestaan, en daarom de zogezegde Russische dreiging mystificeert. Zelfs al bestaat er sinds het einde van de Sovjet-Unie geen grote tegenstander meer. Integendeel, de defensieplanning van de NAVO verzwakt de Europese veiligheid.
Waaraan merkt u dat?
GROESJKO: Wij maken ons zorgen over de groeiende militaire aanwezigheid aan onze grenzen. In de oostelijke periferie demonstreert de NAVO haar militaire macht. Wij zijn absoluut niet geïnteresseerd in de confrontatie die de NAVO probeert uit te lokken. Op economisch en cultureel gebied is Rusland een deel van Europa. Wij willen graag met de Europese landen samenwerken en gemeenschappelijke belangen nastreven.
U hebt het over de militaire oefeningen in de Baltische landen.
GROESJKO: Ik heb het over alle krachten die er binnen de NAVO naar streven om de oostflank te versterken. Ik heb het gevoel dat sommige Europese landen nog altijd in termen van de Koude Oorlog denken. De acties van de NAVO zijn buiten proportie en ze reageren op een fictieve bedreiging. Bij de Declaratie van Rome heeft de Alliantie de fundamentele belofte gedaan om geen permanente strijdkrachten te plaatsen op het grondgebied van de nieuwe NAVO-leden. Dat was een fundamentele erkenning van het feit dat de Koude Oorlog voorbij was en dat wij elkaar niet meer als vijanden beschouwen. Dankzij ons konden de Europese landen minder geld uitgeven aan defensie. We hebben het Westen gesteund in Afghanistan en we hebben samen met Europa meer dan 100.000 zware wapens uit de Koude Oorlog vernietigd. Al die samenwerkingsprojecten tussen Rusland en de NAVO op het vlak van de strijd tegen hedendaagse uitdagingen en dreigingen zijn vandaag bevroren. Om het even ondiplomatiek uit te drukken: de NAVO schiet zichzelf in de voet.
In de Baltische staten heerst er ongerustheid dat Rusland hun soevereiniteit bedreigt. Kunt u hen geruststellen?
GROESJKO: Ik snap niet waar dat idee vandaan komt. Toen Estland, Letland en Litouwen zich in 2004 bij de NAVO aansloten, bestond er geen enkele dreiging. Er was geen enkele vorm van vijandigheid. Pas nadat die landen NAVO-lid zijn geworden, begonnen ze om bescherming te vragen. Er is geen enkele objectieve reden om buitenlandse troepen toe te laten op hun grondgebied en zo de veiligheid van de Russische Federatie in gevaar te brengen.
Gelooft u écht dat de NAVO eropuit is om Rusland aan te vallen?
GROESJKO: Elke dag krijgen we te horen dat Rusland de Baltische landen allang had veroverd als de Amerikanen er geen tanks hadden geplaatst. Maar ondertussen heeft de NAVO haar verdedigingslinie wel naar de grens met Rusland gebracht, terwijl het duidelijk is dat Rusland er alle belang bij heeft om normale, gelijkwaardige relaties te hebben met zijn Europese buren. (zucht) Europa leidt aan een fobie die je met de beste diplomatie niet kunt genezen.
De Baltische landen wilden zelf lid worden. Niemand heeft hen daar ooit toe gedwongen.
GROESJKO: Ze zijn niet gedwongen, maar ze zijn tegen alle beloftes in binnengeraakt door de opendeurpolitiek die de NAVO heeft gevoerd. Het is toch duidelijk dat de uitbreiding van de NAVO contraproductief is? In plaats van de echte dreiging van het internationale terrorisme te bestrijden, voert de NAVO liever oorlog tegen de mythische Russische dreiging die in feite niet bestaat.
Rusland is geregeld kritisch voor de situatie van de Russischtaligen in de Baltische staten. Is Rusland van plan daartegen op te treden?
GROESJKO: Het is toch ongehoord in het democratische Europa dat de Russischtaligen er geen burgerschap hebben? In Letland en Estland zijn er nog altijd 600.000 Russischtaligen die belastingen betalen maar daar geen burgerrechten voor in ruil krijgen. Het zou goed zijn als die landen hun internationale verplichtingen zouden nakomen.
De Amerikaanse president Trump heeft alvast verklaard dat hij de IS helemaal kapot wil bombarderen. Dat moet u als muziek in de oren klinken.
GROESJKO: (zucht) President Trump heeft zich tot nu toe heel… besluitvaardig getoond. Maar in Rusland zeggen we graag: geen woorden maar daden. Wij hopen natuurlijk dat we de huidige spanningen met de nieuwe regering achter ons kunnen laten. De vorige regering heeft schuld aan de huidige toestand in Syrië. De Amerikanen zijn er nooit in geslaagd de grens te trekken tussen de zogenoemde gematigde oppositie en de IS met Jabath al-Nusra.
Trump sprak heel positief over Rusland.
GROESJKO: De hele wereld wordt beter van goede relaties tussen Rusland en Amerika. Er komt een nieuwe wereldorde aan, en die is gebaat bij pragmatisme. Maar ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er uit Europese hoek kreten opstijgen over hoe verschrikkelijk het is dat de relaties tussen Rusland en Amerika zouden verbeteren.
Was u verbaasd dat de nieuwe VN-ambassadeur Nikki Haley bij haar eerste VN-zitting hard uithaalde naar de Russische annexatie van de Krim?
GROESJKO: Ze verdedigde de positie van de vorige Amerikaanse regering, die het akkoord van Minsk (een vredesakkoord waarbij Frankrijk, Duitsland, Rusland en Oekraïne een staakt-het-vuren afkondigden, nvdr.) blijkbaar niet zag als een akkoord dat door Oekraïne moest worden gerespecteerd. Voor ons is het duidelijk dat Oekraïne het staakt-het-vuren heeft verbroken om de kwestie-Oekraïne weer in het middelpunt van de politieke belangstelling te krijgen.
Waarom zou Oekraïne dat doen?
GROESJKO: Omdat het op meer financiële steun hoopt. Kiev heeft er alle baat bij om het anti-Russische front in stand te houden. Veruit de meeste overtredingen van het akkoord van Minsk komen van de Oekraïense zijde. De Oekraïense viceminister van Defensie heeft toegegeven dat zijn leger met een offensief bezig is. Wij krijgen voortdurend de vraag om onze invloed op Donetsk en Loegansk uit te oefenen, maar de Europeanen willen hun invloed op president Petro Porosjenko kennelijk niet gebruiken om Oekraïne tot kalmte aan te manen.
Volgens de NAVO komen veel officieren van de rebellen in Oost-Oekraïne uit het Russische Leger.
GROESJKO: U zult in geen enkel rapport bewijzen vinden van de aanwezigheid van de Russische troepen. Dat is de realiteit.
Sluit u uit dat er Russische soldaten in Oost-Oekraïne vechten?
GROESJKO:(nadrukkelijk) Nogmaals: er zijn geen Russische soldaten in Oost-Oekraïne. Het is natuurlijk wel zo dat we een uitgestrekte grens hebben met Oost-Oekraïne, en er zeker in het begin heel wat Russische vrijwilligers gingen meevechten. Het is ook geen geheim dat veel inwoners van Donetsk en Loegansk als soldaat van het Sovjetleger in Afghanistan hebben gediend, maar ook bij de Oekraïnse strijdkrachten. Voor de rest is het begrijpelijk dat de inwoners wapens gebruiken om hun terrein te verdedigen tegen de strafoperaties van Kiev. Ook hier spelen de NAVO-landen een kwalijke rol, door de Oekraïense strijdkrachten te trainen. Op die manier wordt Porosjenko aangemoedigd om een militaire oplossing te zoeken.
Net na zijn verkiezingsoverwinning kondigde Trump aan dat hij bereid was om de economische sancties tegen Rusland op te heffen als Rusland zijn kernwapenarsenaal inkrimpt. Is dat bespreekbaar voor u?
GROESJKO: Over die sancties hebben wij niets te zeggen. Ze zijn uitgevaardigd door Washington en door de West-Europeanen. Alleen zij kunnen beslissen om ze af te schaffen.
Met het kernarsenaal waarover Rusland beschikt, is dat toch een voordelige deal voor Rusland?
GROESJKO: U moet toch toegeven hoe absurd het plaatje er vandaag uitziet. De sancties zijn ingevoerd omdat het Minsk-akkoord niet werkt. Maar het is vooral de Oekraïense regering die het verdrag schendt! Kiev blijft provoceren in de conflictzone en verhindert zo dat er vrede komt. Maar tegen Oekraïne worden er geen sancties genomen.
Heeft Rusland er niet alle baat bij om de sancties op te laten heffen?
GROESJKO: Integendeel, onze economie heeft de sancties grotendeels verteerd. De inflatie daalt, en er zijn voorzichtige tekenen van economische groei. Vooral in de landbouw is de groei opmerkelijk. Uiteraard willen we praten over wederzijdse ontwapening. Maar dan moeten de onderhandelingen gaan over het rakettenschild in Polen dat klaarstaat tegen 2018. We zijn ook bezorgd over Prompt Global Strike (een Amerikaanse snelle-interventiemacht met conventionele wapens, nvdr.). Dat evenaart alle nucleaire wapens. Pas als we daarover kunnen praten, zijn we bereid om over nucleaire wapens te onderhandelen.
Dus de sancties blijven?
GROESJKO: Dat ligt volledig in de handen van het Westen. Wij zullen daarover nooit beginnen te onderhandelen. De strategische balans tussen Rusland en Amerika blijft gebaseerd op de wederzijds gegarandeerde vernietiging, die een nucleaire oorlog onmogelijk maakt. Wij zijn niet bereid om dat strategische evenwicht te doen wankelen.
Acht u het mogelijk dat er ooit kernwapens ingezet worden bij een conflict?
GROESJKO: Ik wilde dat ik kon zeggen dat het onmogelijk is, maar tijdens de Cubacrisis van 1962 was het risico van een kernoorlog bijzonder groot. Volgens onze nucleaire doctrine mogen we alleen kernwapens gebruiken als het voortbestaan van de staat in gevaar is. Rusland zal niet zomaar een kernoorlog riskeren. Maar we zijn op het ergste voorbereid.
Eind januari sloot Rusland een deal met het Syrische regime over het gebruik van de haven van Tartous. Verandert dat de verhouding met de NAVO?
GROESJKO:(haalt zijn schouders op) We gebruiken die haven al lang; eigenlijk hebben we de overeenkomst gewoon verlengd. Het is goed voor de stabiliteit in de regio dat Rusland daar aanwezig kan blijven. Ik zou niet weten waarom de NAVO daar een probleem mee zou hebben.
Met die haven kan Rusland zowat de hele Middellandse Zee controleren. Waarom is dat nodig?
GROESJKO: Omdat Rusland net als Europa belangen heeft in de regio. Wij beschouwen de Middellandse Zee als een belangrijke factor in de wereldvrede. Ik weet dat er landen zijn die Rusland liever geen rol zouden zien spelen in de internationale gemeenschap, maar dat is niet realistisch. Rusland heeft ook recht op strategische stabiliteit.
Door JEROEN ZUALLAERT, foto’s JELLE VERMEERSCH
‘Rusland ligt dicht bij het Midden-Oosten: als iemand daar olie op het vuur gooit, voelen wij de hitte.’
‘Rusland zal niet zomaar een kernoorlog riskeren. Maar we zijn op het ergste voorbereid.’
