Zijn vrouwen die geen kinderen willen abnormaal?

Sommige vrouwen willen geen kinderen en durven dat ook hardop te zeggen. Voelen ze dan geen moederinstinct?

Ik kan me niet herinneren ooit kinderen te hebben gewild. Ik zag mezelf eerder als dierenarts dan als moeder.” In haar boek Etre femme sans être mère werpt de Frans-Canadeese journaliste Emilie Devienne zich op als de spreekbuis van “alle bewust kinderloze vrouwen die zich niet meer geroepen voelen om moeder te worden en die het krijgen van kinderen als het onherroepelijke einde van hun autonomie en hun zelfstandigheid als partner beschouwen”.

Provocerende stelling

Deze stelling werd door de Franse psychoanalytica Corinne Maier, auteur van No kid, 40 raisons de ne pas avoir d’enfant, verder uitgesponnen met de provocerende directheid die het geheim is van haar succes : “Kinderen kosten bergen geld, maken overal een smeerboel van en vormen vooral een blok aan je been. Ze verwachten dat je altijd voor hen klaarstaat en dat je al het overige op de tweede plaats laat komen : je vrije tijd, je relatie, je vrienden, seks en zelfs een carrière als je een vrouw bent. Zo gaat dat dan 20 jaar lang, tot die schatten van kinderen zijn opgegroeid tot jongeren zonder toekomst, werklozen, mislukkelingen of in het gunstigste geval loonslaafjes.

Hebben we dat ervoor over ? Laten we er eens eerlijk voor uitkomen : nee, absoluut niet.” Zijn zulke vrouwen abnormaal ? Onvolwassen ? Ongelukkig ? Volgens professor Edith Goldbeter, doctor in de psychologie en hoofd opleidingen aan het Institut d’Etudes de la Famille et des Systèmes Humains, zijn vrouwen die geen moederinstinct voelen niets van dat alles, want het moederinstinct… bestaat helemaal niet : “Meisjes die met poppen spelen apen gewoon hun ouders na. Laten we ook niet vergeten dat ze die poppen van volwassenen hebben gekregen.”

In 1980 al maakte de Franse filosofe Elisabeth Badinter gewag van “de mythe van het moederinstinct”. Het moederinstinct valt volgens haar onmogelijk te rijmen met bijvoorbeeld de wijdverbreide gewoonte aan het eind van de 18de eeuw om kinderen bij een voedster onder te brengen. In haar ogen was het moederinstinct toen al niet meer dan een culturele indoctrinatie, een bedenksel van een machistische maatschappij die er belang bij had dat de vrouwen thuis bleven en die hen ervan overtuigde dat ze zich slechts in het moederschap konden ontplooien.

Met dit onverholen feministische standpunt plaatste de filosofe zich natuurlijk in een slecht daglicht. Intussen heeft ze echter bijval gekregen van de Amerikaanse antropologe en sociobiologe Sarah Blaffer Hrdy. “Zij wees op het bestaan van biologische mechanismen die moeders – zowel in het dierenrijk als in de mensenwereld – ertoe aansporen om voor hun kroost te zorgen”, legt Edith Goldbeter uit. “Zo prikkelt de geur van de kleintjes bij zoogdieren een gen dat de aanmaak stimuleert van hormonen die een moederlijke reactie losmaken. Dat is nog wat anders dan een instinct, zoals eten en drinken, want een instinct is per definitie een aangeboren aandrang die alle individuen van dezelfde soort met elkaar gemeen hebben. Er bestaan echter ook moeders die hun kinderen verwaarlozen, geen aandacht aan hen schenken of hen zelfs mishandelen.”

In de eerste drie eeuwen na Christus werd in het oude Rome bijna 40 % van alle kinderen afgestaan. En is massale kindermoord er niet de oorzaak van dat Azië het enige continent is met meer mannen dan vrouwen ?

Motivatie met variatie

De kinderwens mag niet worden verward met enige vorm van “moederinstinct” of zelfs maar met het eenvoudige verlangen om moeder te worden. “Achter een kinderwens”, aldus Edith Goldbeter, “kan het voornemen schuilgaan om zich aan het overheersende maatschappelijke model aan te passen, of anders wel de wil om een ‘echte’ vrouw te worden, de relatie te versterken of een leegte in het huwelijk op te vullen, en niet zelden ook de beslissing om de eigen ouders een ‘cadeau’ te geven of juist om wraak te nemen voor een ongelukkige jeugd…”

Het gevolg is dat het moederschap in werkelijkheid vrijwel nooit overeenkomt met de voorstelling die vrouwen zich er vóór de zwangerschap van hadden gemaakt. “Het betekent dat je heel anders moet gaan leven”, stelt Edith Goldbeter. “Als de kinderen er eenmaal zijn, krijgen de ouders met de keerzijde van de medaille te maken. Op gezette tijden eten geven, luiers verschonen, naar bed brengen… Bovendien raak je je eigen kind-zijn kwijt. De komst van een baby plaatst je in een andere positie. Je bent niet meer de dochter van, maar de móeder van. Daar komen zware verplichtingen en verantwoordelijkheden bij kijken.”

Langzaam maar dieper

Die verplichtingen zijn een waar schrikbeeld voor de “kindervrije gemeenschap” (mensen die bewust geen kinderen wensen en niet mogen worden verward met de groep “kinderlozen”, die geen kinderen hebben) die in 1978 in Groot-Brittannië is ontstaan met de oprichting van de British Organisation of Non-Parents. Deze organisatie stelt dat “gelukkige mensen zonder kinderen de maatschappij op een andere manier verrijken of kunnen verrijken dan door zich voort te planten”.Ontzettend veel kinderen worden nog altijd geboren tot groot geluk van de aanstaande ouders. Maar als het moederinstinct niet bestaat, hoe moet de band met het kind dan tot stand komen ? “De woordkeuze is hier belangrijk : die band moet vanzelf ontstaan”, beweert Edith Goldbeter. “Je zou kunnen zeggen dat alle ouders hun eigen kinderen moeten adopteren. Die ‘adoptie’ begint meteen al na de geboorte, met de eerste aanrakingen – niet voor niets wordt het kind nadat het ter wereld is gekomen op de buik van de moeder gelegd en wordt de vader gevraagd om te helpen de baby zijn eerste badje te geven -, het eerste oogcontact en de eerste glimlach. Natuurlijk is die glimlach bij de baby een reflex, maar de ouders zien er een teken van herkenning in waar zij op hun beurt weer op reageren. Het oudergevoel, dat tijdens de zwangerschap traag is gegroeid door het beeld dat de ouders zich langzaam maar zeker van hun toekomstige kind vormden, wordt geleidelijk aan sterker, in kleine stapjes. Zo wordt de band bij sommige ouders dieper wanneer het kind zijn eerste woordjes brabbelt. Er bestaat geen absolute regel voor.”

Warme driehoeksrelatie

Geen instinct dus, maar een gevoel, een emotie. En dan niet van de moeder alleen, maar ook van de vader. “In Le triangle primaire beschrijft mijn Zwitserse collega Elisabeth Fivaz-Depeursinge hoe er tussen de vader, de moeder en de baby een hechte driehoeksrelatie ontstaat waar de baby even actief in betrokken is als de ouders, en waarbij niets de vader ertoe noopt om zich afzijdig te houden.” Dus : moederinstinct of nestwarmte ? De keuze is snel gemaakt. Corinne Maier : “Ik geloof hoe dan ook niet dat mensen instincten hebben. Neem nu het overlevingsinstinct. Dat duizenden en zelfs honderdduizenden soldaten in tijden van oorlog bereid zijn om hun leven in de waagschaal te leggen, bewijst wel dat de mens niet over een instinct beschikt. Daarom geloof ik ook niet in een moederinstinct, maar in gevoelens.”

(Marie-Françoise Dispa)