De Rode Neuzen Dag ijvert ook dit jaar weer voor een betere opvang van jongeren met psychische problemen. Welke rol kunnen scholen daarin spelen? Professor Nadine Engels geeft enkele tips.
Een op de vijf Vlaamse jongeren kampt met psychische problemen. Om het taboe daarrond te doorbreken organiseren VTM, Qmusic en Belfius op zaterdag 3 december voor de tweede keer Rode Neuzen Dag. Er is ook een educatief programma voor leerkrachten, die vaak niet weten hoe om te gaan met psychische kwetsbaarheid. ‘Moeilijk praten over gevoelens, het blijft iets typisch Vlaams’, beaamt professor Onderwijskunde Nadine Engels (VUB). Zij schreef een brochure met tips om de problematiek bespreekbaar te maken.
Heeft ons onderwijs nu te weinig aandacht voor psychisch welzijn?
NADINE ENGELS: Ik vrees van wel. Uiteraard besef ik dat scholen en leerkrachten veel op hun bord krijgen, terwijl hun tijd en middelen beperkt zijn. Maar geestelijke gezondheid lijkt me toch cruciaal. De doelstellingen daarrond zitten in de vakoverschrijdende eindtermen: ze zijn de verantwoordelijkheid van iedereen. En dat schiet er soms bij in. Niet dat alle leerkrachten psychisch welzijn in hun lespakket moeten opnemen – bij sommige vakken of persoonlijkheden is er niet de juiste ‘klik’. Maar het mag ook niet de taak worden van één leerkracht godsdienst of zedenleer. In de hele school moet een gevoel van veiligheid en vertrouwen heersen. Bovendien besteden veel scholen thema’s als veerkracht uit aan externe partners. Zo hoeven hun leerkrachten het taboe niet te doorbreken. Dat is een gemiste kans.
Hoe moeten leerkrachten dat aanpakken?
ENGELS: Het is belangrijk om van jongs af aan over gevoelens te praten, als iets heel normaals. In de lagere school hoeft een leerkracht het natuurlijk nog niet te hebben over zware en moeilijke thema’s zoals psychose of persoonlijkheidsstoornissen. Maar er zijn bijvoorbeeld wel goede voorleesboekjes over rouw, waarmee veel jongeren te maken krijgen. En ook later kunnen leerkrachten systematisch werken aan veerkracht en zelfvertrouwen. Dat hoeft niet altijd expliciet: door positieve feedback te geven – wat helaas nog te weinig gebeurt – versterk je ook het zelfvertrouwen van leerlingen.
Daarnaast is het cruciaal om ‘moeilijke’ thema’s goed op te bouwen. Eén lesuur waarin iemand over zelfdoding komt spreken, is geen goed idee. Integendeel: het kan leerlingen net extra nieuwsgierig maken. Een goede omkadering is belangrijk.
Wat als je als leerkracht merkt dat een leerling het moeilijk heeft?
ENGELS:Die leerling er ongevraagd op aanspreken, ligt delicaat. Maar je kunt natuurlijk wel te kennen geven dat je wilt luisteren. En als er in de klas iets ongepast gebeurt, heb je wél een reden om die leerling aan te spreken. Uiteraard doe je dat altijd na de les: je zet een kwetsbare leerling niet zomaar te kijk. Soms kan het wel zinvol zijn om een bepaald thema klassikaal te bespreken. Als er bijvoorbeeld een leerling met autisme in de klas komt, kun je de rest daarop voorbereiden om moeilijkheden te vermijden.
En hoe reageer je als een leerling je in vertrouwen neemt?
ENGELS: Dan is het belangrijk dat je luistert en eventueel doorverwijst, bijvoorbeeld naar het CLB. Sommige leerkrachten hebben de neiging om, vol goede bedoelingen, een stap te ver te gaan en zelf ’therapie’ te geven. Daar zijn ze niet voor opgeleid, en het is hun rol ook niet.
Waken over het psychische welzijn van kinderen, zou dat niet de verantwoordelijkheid van ouders moeten zijn?
ENGELS: Het is geen goed idee om zulke verantwoordelijkheden zomaar te delegeren. Het is onze taak als mens om te waken over het welzijn van anderen en alert te zijn, zeker als het om jongeren gaat. Als die signalen uitsturen, moeten we allemaal proberen om daar iets mee te doen. De meeste jongeren kunnen gelukkig bij hun ouders terecht voor emotionele ondersteuning. Als dat niet het geval is, moet de school een veilige haven zijn.
Stefanie Van den Broeck
‘Eén lesuur waarin iemand over zelfdoding komt spreken, is geen goed idee.’
