Kruidengeneeskunde: tips voor minder agressieve behandelingen

Niet alle scheikundig vervaardigde geneesmiddelen hebben een vlekkeloze reputatie. Sommige zorgen voor vervelende bijwerkingen, andere werken gewoon niet goed. Er bestaan in een aantal gevallen wel degelijk natuurlijke alternatieven. En dan bedoelen we niet homeopathie, maar kruidengeneeskunde voor lichte aandoeningen. Waarom zou je met een kanon op een mug schieten?

De Franse artsen Bernard Debré en Philippe Even hadden genoeg van het geneesmiddelenbeleid in hun land, en besloten een inventaris op te stellen: Guide des 4000 médicaments utiles, inutiles et dangereux. Volgens hen keurde de overheid te veel waardeloze en zelfs schadelijke geneesmiddelen goed, ‘puur om de farmaceutische industrie te beschermen’. Ze schatten dat 70 procent van alle weinig doeltreffende geneesmiddelen en 30 procent van alle volstrekt waardeloze pillen door de ziekteverzekering terugbetaald werden. Ze voegden er ook een lijst van 58 geneesmiddelen aan toe die volgens hen zo gevaarlijk waren dat ze het best meteen uit de handel zouden worden genomen.

De aanleiding voor het boek van de twee dokters was een schandaal rond het geneesmiddel Mediator. Midden jaren zeventig bracht het Franse farmaconcern Servier die vermageringspil voor diabetespatiënten op de markt. Vrij snel werd Mediator voorgeschreven aan zowat iedereen die met overgewicht kampte. Rond de millenniumwissel kwam aan het licht dat het werkzame bestanddeel benfluorex ernstige hartproblemen kon veroorzaken, maar het zou nog tot 2009 duren voordat Mediator in heel Europa uit de handel werd genomen. Tegen die tijd had de pil in Frankrijk alleen al vermoedelijk 500 doden geëist.

In eigen land liet de consumentenorganisatie Test-Aankoop vorig jaar de werking en veiligheid van 4000 geneesmiddelen onderzoeken. Bijna 60 procent bleek uitstekend werk te leveren, maar bij 460 geneesmiddelen werd ernstig getwijfeld aan de werking en de veiligheid ervan. Voor 113 medicijnen werd het gebruik zelfs ronduit afgeraden. Twee jaar geleden besliste het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) dat Motilium, een populair middel tegen misselijkheid, voortaan alleen nog op doktersvoorschrift verstrekt mocht worden. Aanleiding waren verontrustende onderzoeken over de nevenwerkingen van het bestanddeel domperidon, dat hartritmestoornissen zou veroorzaken, met mogelijk fatale afloop.

Verantwoordelijke dokter

‘We moeten oppassen dat we niet alle geneesmiddelen diaboliseren die uit synthetische stoffen bestaan’, vindt Bernard Dengis, een huisarts die verbonden is aan de botanische tuin van de Universiteit van Luik. ‘Een huisarts die een geneesmiddel voorschrijft, kent meestal de voorgeschiedenis van de patiënt, waardoor hij de voor- en nadelen van het medicijn goed kan inschatten. Op de lijst van “gevaarlijke” medicijnen staan twee middelen om te stoppen met roken. Een ervan is een antidepressivum, het heeft veel bijwerkingen en het is niet zonder risico voor het hart. Maar artsen schrijven het alleen voor aan gemotiveerde patiënten bij wie vastgesteld is dat er geen contra-indicaties zijn. Kortom, om het nut van een geneesmiddel te kunnen beoordelen, moet een arts altijd zoeken naar een evenwicht tussen de voordelen en de risico’s. Want dokters dragen de volledige verantwoordelijkheid voor wat ze hun patiënten voorschrijven.’

Natuurlijk genezen

De vraag is nu: kan het niet wat minder? Grijpen we niet te snel bij het minste kwaaltje naar een scheikundig hulpmiddel? Zou het niet verstandiger zijn om onze synthetische geneesmiddelen zo veel mogelijk te reserveren voor ernstige en hoogdringende ziekten?

Want er bestaan wel degelijk wetenschappelijk erkende alternatieven. In de natuur is een hele apotheek aan planten en kruiden te vinden die positief op onze gezondheid inwerken, zonder vervelende bijwerkingen. Ze hebben hun degelijkheid bewezen voor de behandeling van klachten zoals slapeloosheid, lichte depressie of indigestie. Te vaak behandelen we doordeweekse klachten met veel te zware scheikundige medicijnen. In plaats van met een kanon naar een mug te schieten, nemen we misschien beter onze toevlucht tot geneeskrachtige planten en kruiden. Voor een goed begrip: het gaat hier niet om homeopathie, die allerhande verdunningen van stoffen aanbiedt waarvan de werking niet bewezen is, maar puur om plantenextracten.

De volgende bloemlezing is geen pleidooi voor zelfmedicatie, of om bij ziekte zelf het heft in handen te nemen. Want het is niet omdat we af en toe de natuur ter hulp roepen, dat we geen beroep meer hoeven te doen op dokters of apothekers.

Yves Henrotin, professor in de kinesitherapie, voert aan de Bone and Cartilage Research Unit (BCRU) van de Universiteit van Luik onderzoek naar de behandeling van de gewrichtsziekte artrose. ‘Dat is een bijzonder ernstige ziekte, die rechtstreeks gelinkt is aan hoge bloeddruk, diabetes type 2 en dyslipidemie of cholesterol’, zegt hij. ‘De meeste patiënten met artrose zijn bejaard en hebben vaak nog andere klachten, waaronder hart- en vaatziekten. Het gaat meestal om kwetsbare mensen die heel gevoelig zijn voor de bijwerkingen van geneesmiddelen.’

Artrose kan niet genezen worden. De behandeling richt zich op pijnbestrijding en wil de aangetaste gewrichten zo lang mogelijk functioneel houden. Henrotin: ‘De ziekte wordt vooral behandeld met paracetamol en niet-steroïde ontstekingsremmers zoals Ibuprofen of Diclofenac. Maar als je die medicijnen langdurig toedient, kan dat ernstige gevolgen hebben: ze zijn giftig voor de lever, veroorzaken schade aan maag en darmen en kunnen tot nierfalen leiden. Daarom moeten we het gebruik tot een minimum beperken. Er bestaan veiliger alternatieven, zoals glucosaminesulfaat en chondroïtinesulfaat, of een combinatie van de twee. Het is bewezen dat zo’n mengsel een vergelijkbaar resultaat kan hebben als niet-steroïde ontstekingsremmers, maar dan zonder de bijwerkingen.’

Kurkuma (curcuma longa)

Kurkuma of ‘Indiase saffraan’ is een vast onderdeel van zowat alle currypoeders en bezorgt ze hun gele kleur. De Indiërs gebruiken het poeder sinds mensenheugenis voor de behandeling van kleine wondjes. Recent onderzoek bevestigt de geneeskrachtige werking van de specerij. Het hoofdbestanddeel kurkumine blijkt een krachtig antioxidant te zijn en werkt ontstekingsremmend. Maar kan het ook helpen bij de behandeling van artrose? ‘Het grote probleem met natuurlijke kurkumine is dat het heel moeizaam door het lichaam wordt opgenomen’, zegt Yves Henrotin. ‘De stof raakt bijna niet door de darmwand, waardoor we er weinig van terugvinden in het bloed. Alleen als kurkumine in nanodeeltjes ingekapseld is, kan het makkelijker door de darmwand doordringen. Aan het BCRU hebben we dat proefondervindelijk kunnen vaststellen. Kurkuma-extract dat met die nanotechnologie ontwikkeld is, heeft een sterke ontstekingsremmende werking. Maar in vergelijking met conventionele ontstekingsremmers treedt zowel glucosaminesulfaat, chondroïtinesulfaat als kurkumine traag in actie. Het kan drie dagen tot acht weken duren voor de behandeling aanslaat. Kurkumine lijkt over de beste troeven te beschikken. Sommige artrosepatiënten voelen al na een dag of vier verbetering.’

Hoe zinvol is een mix van glucosaminesulfaat, chondroïtinesulfaat en kurkumine? Henrotin: ‘Er is nog geen wetenschappelijk bewijs dat aantoont dat zo’n mengsel beter zou werken.’

Avocado (persea americana)

Een nieuw natuurkundig ontstekingsremmend geneesmiddel is avocado-olie. ‘De bakermat van die remedie ligt in de Verenigde Staten’, zegt dokter Bernard Dengis. ‘De olie wordt ook verkocht in de vorm van capsules en geeft uitstekende resultaten.’

Cassis (ribes negrum)

Yves Vanopdenbosch doceert fytotherapie of kruidengeneeskunde aan de Henegouwse l’Ecole des Plantes. Hij is onder de indruk van de ontstekingsremmende werking van de cassis, de familie van de zwarte bessen. ‘Ze remmen niet alleen ontstekingen af, maar helpen ook in de strijd tegen allergieën’, zegt hij. ‘Ze danken hun geneeskracht aan de aanwezigheid van tannine- en pigmentstoffen zoals prodelphinidines en flavonoïden. Zolang mensen de aanbevolen dosering niet overschrijden, is er geen gevaar voor vergiftiging of problemen met de maag.’ Die aanbevolen dosering bedraagt twee tot vier kopjes cassisthee per dag. Bereiding: één eetlepel zwarte bessen zeven minuten laten trekken in een kop heet water.

Moerasspirea (filipendula ulmaria)

De bloem van de rozensoort moerasspirea wordt niet voor niets ‘plantaardige aspirine’ genoemd: het woord ‘aspirine’ is van ‘spirea’ afgeleid. De bloemtoppen bevatten salicylaten, stoffen die pijn- en koortswerend zijn en die de plant zelf tegen ziekten en insecten beschermen. In de volksmond wordt de moerasspirea ‘de koningin der weiden’ genoemd. Je kunt er thee van trekken. De aanbevolen dosering voor de kruidenthee is één theelepel per kopje, tien minuten laten trekken, met een maximum van drie kopjes per dag. Mensen die allergisch zijn voor aspirine kunnen deze plant het best mijden. De bloemen van de koningin der weiden mogen nooit gekookt worden, want dan verliezen ze hun kracht.

België is samen met Frankrijk kampioen in de consumptie van anxiolytica (kalmeringsmiddelen), antidepressiva en slaappillen. Veel van die psychofarmaca worden niet door psychiaters, maar door huisartsen voorgeschreven. Het is bewezen dat synthetische antidepressiva zeer doeltreffend zijn bij de behandeling van zware depressies. Het probleem is dat huisartsen ze ook voorschrijven aan patiënten met milde tot matige depressie.

Anxiolytica helpen angstsymptomen onderdrukken (slapeloosheid, rusteloosheid, hartkloppingen, prikkelbaarheid…). De meeste downers of kalmeringspillen behoren tot de familie van de benzodiazepines. Ze zijn vaak zeer verslavend, zorgen soms voor geheugenverlies, kunnen het gedrag veranderen, of liggen aan de basis van auto-ongelukken.

Saffraan (crocus sattivus)

‘Depressie is aan een verontrustende opmars bezig in de samenleving’, zegt huisarts Bernard Dengis. ‘Bij een lichte of matige depressie schrijf ik mijn patiënten pillen op basis van saffraan en kurkumine voor. Beide extracten verhogen de serotonine-aanmaak in de hersenen, waardoor mensen zich beter in hun vel voelen en hun gevoel van eigenwaarde stijgt. Uit mijn praktijk weet ik dat beide middelen goede resultaten opleveren.’

Lavendel (lavandula)

Thee van lavendel heeft een rustgevende werking. In combinatie met voldoende ontspanning en sport is lavendelthee een ideaal natuurlijk medicijn om matige stresssituaties te verwerken.

Valeriaan (valeriana officinalis), linde (tilia)

Klinische proeven hebben aangetoond dat valeriaanextract een licht kalmerende werking heeft en het inslapen vergemakkelijkt. Het zorgt niet voor een langere slaap. Dat geldt ook voor kruidenthee van lindebloesems.

Passiebloem (passiflora incarnata)

Thee die wordt getrokken van deze variant van de passiebloem werkt kalmerend. De werkzame stof harmine brengt de zenuwen tot rust. Klinische proeven tonen aan dat extract van passieflora de vergelijking met sommige synthetische antidepressiva kan doorstaan. Passieflora-extracten worden dan ook het best niet toegediend aan kinderen onder de twaalf jaar, bij zwangerschap, of in combinatie met sommige andere geneesmiddelen. Raadpleeg altijd eerst uw arts.

Spijsverteringsstoornissen zijn vaak een gevolg van overvloedig tafelen of overmatig alcoholgebruik. ‘In negen van de tien gevallen overwint ons lichaam zelf het gevoel van misselijkheid’, zegt dokter Bernard Dengis. ‘Meestal moet je gewoon even geduld hebben. Vermijd tijdens zo’n “crisis” zware maaltijden en drink veel water.’ Wie na een uit de hand gelopen bacchanaal zijn maag en lever even wil ontlasten, kan zijn toevlucht nemen tot natuurlijke remedies zonder bijwerkingen.

Gember (zingiber officinale)

Gember is momenteel erg in trek. Hij wordt gewonnen uit de wortelstok van de gemberplant. Die komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië, waar de specerij al bijna 4000 jaar een vaste plaats heeft in de keuken én in de traditionele Ayurvedische geneeskunde. Naast allerlei andere werkzame stoffen bevat gember de scheikundige verbinding gingerol, die ook verantwoordelijk is voor de scherpe smaak. De voorbije vijftien jaar verschenen verschillende farmacologische publicaties over gember. Meer dan honderd klinische studies hebben de anti-emetische werking van gember aangetoond, wat wil zeggen dat het kruid braken en misselijkheid tegengaat, zonder bijwerkingen. Gember is ideaal voor de behandeling van postoperatieve misselijkheid of braken, en misselijkheid veroorzaakt door chemotherapie.

‘Er is lang gediscussieerd of gember wel een veilig middel is voor zwangere vrouwen die met misselijkheid kampen’, zegt plantenkenner Yves Vanopdenbosch. ‘Volgens sommigen zou een overdosis tijdens de zwangerschap het risico verhogen op een kind met een aangeboren afwijking. De recentste studies tonen aan dat gember ook voor zwangere vrouwen veilig is, op voorwaarde dat ze zich aan de aanbevolen doseringen houden.’ Dat is dan in de vorm van kruidenthee: een halve theelepel per kop, vijf minuten laten trekken, één à twee kopjes per dag. ‘Gember helpt ook bij de preventie en behandeling van misselijkheid als gevolg van indigestie, autoziekte of zeeziekte. Het kruid wordt aanbevolen door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).’

Citroenmelisse (Melissa officinalis)

Even nuttig tegen misselijkheid als gember, ook tijdens de zwangerschap. De bladeren van citroenmelisse zijn ideaal om thee van te trekken: een eetlepel per kop, vijf minuten laten trekken, één à drie kopjes per dag.

Citroen (citrus limon)

De schil van de citroen is een uitstekend antimisselijkheidsmiddel. Meng één of twee druppels uit de schil van een biologisch gekweekte citroen met een theelepel honing en laat dat smelten op de tong. Herhaal dat maximaal vier keer per dag. Vermijd zo veel mogelijk de zon wanneer u aan de citroenschil met honing zit, want uw huid zou weleens overgevoelig kunnen reageren.

Wetenschappers luiden al jaren de alarmbel: bacteriën worden resistent tegen de meeste antibiotica als gevolg van onze overconsumptie. Antibiotica zijn minder effectief dan in het verleden, maar hun bijwerkingen zoals jeuk of huiduitslag hebben niets aan kracht ingeboet. Antibiotica hebben alleen zin in de strijd tegen bacteriële infecties; tegen virussen staan ze machteloos en ze zijn zinloos bij de behandeling van griep of verkoudheid.

Tijm (thymus vulgaris en thymus zygis)

Tijm verlicht het hoesten als gevolg van bronchitis en ontsteking van de bovenste luchtwegen. Hij helpt ook bij spijsverteringsstoornissen en bij lichte maag- en darmklachten (één à twee gram gedroogde tijm in 150 ml kokend water, tien minuten laten trekken, een paar koppen per dag). Bent u snipverkouden? Om uw luchtwegen weer vrij te krijgen, helpt de oude remedie van onze grootmoeders. Strooi twee eetlepels tijm in een kom met kokend water. Ga met uw neus boven de kom hangen, bedek uw hoofd met een handdoek en adem gedurende een paar minuten rustig in en uit.

Eucalyptus (Eucalyptus globulus)

Eucalyptus staat sinds jaar en dag bekend als hét kruid dat bij verkoudheden verstopte neuzen helpt ontstoppen en ontstoken sinussen tot bedaren brengt. Het kan verstoven worden in de slaapkamers van de zieken, behalve als ze nog heel jong zijn. Ook kruidenthee van eucalyptus helpt: laat 2 tot 3 g gedroogde bladeren in 150 ml kokend water 10 minuten trekken, drink twee kopjes per dag.

Cholesterol word aangemaakt door onze lever. Ons lichaam heeft die bouwstof nodig voor onder andere de aanmaak van celwanden en van vitamine D. We kunnen dus niet zonder. Maar als een gevolg van foute voedingsgewoonten en een gebrek aan beweging hebben steeds meer mensen te veel slechte cholesterol in hun bloed. Voor de volksgezondheid is dat slecht nieuws, want te veel slechte cholesterol maakt ons bloed ‘vetter’, waardoor we meer risico lopen op ernstige hart- en vaatziekten zoals een beroerte of een infarct.

Mensen met een zeer hoog cholesterolgehalte en een hoog risico op een hartaandoening krijgen van hun arts statines of synthetische cholesterolverlagers toegediend. ‘Die statines of cholesterolsyntheseremmers worden sinds de jaren tachtig voorgeschreven’, zegt dokter Bernard Dengis. ‘Ze verhinderen dat de lever te veel cholesterol begint aan te maken, door in te werken op het enzym HMG-CoA-reductase, dat de cholesterolproductie in gang zet. Statines kunnen vervelende bijwerkingen hebben, zoals zeurende pijn in pezen en spieren. De voorbije tien jaar zijn heel wat studies over statines verschenen in gerenommeerde wetenschappelijke bladen zoals The Lancet. Die zijn het er allemaal over eens dat voorlopig de nadelen niet opwegen tegen de voordelen. Toch blijven statines het voorwerp van discussie.’

Rodegist-rijst (monascus purpureus monascaceae)

Er bestaan ook natuurlijke statines, zoals rood gefermenteerde rijst of rodegist-rijst, waarvan de effectiviteit bewezen is. De werkzame stof is monacoline K. Rodegist-rijst verlaagt de slechte cholesterol met 20 tot 30 procent bij patiënten met een mild tot matig verhoogd cholesterolniveau.

Zuurbes (berberis vulgaris)

De berberis of zuurbes is een meerjarige struik die wordt gebruikt in de traditionele Chinese en Ayurvedische geneeskunde. Een recente studie uit 2012 bevestigt dat de werkbare stof berberine de slechte cholesterol met 13 procent verlaagt. (Barbara Witkowska)