De gevaren van bergwandelen: in de bergen op geluk rekenen loopt te vaak catastrofaal af

Trekken in groep houdt bijkomende risico's in. Mensen hebben de neiging het tempo van de groep te volgen en symptomen te negeren. © ISTOCK

De bergen oefenen op veel mensen een magische aantrekkingskracht uit. Hoog boven de wereld stappen is weldadig voor je gezondheid, maar je moet er wel je hoofd bijhouden: de grillige natuur straft pietluttige onoplettendheden soms onverbiddelijk af.

Elk jaar trekken zo’n 40 miljoen mensen naar de Alpen. Huttentochten en stevige wandelingen boven 2.000 meter zijn steeds populairder. En terecht, want wandelen op hoogte heeft een gunstig effect op de gezondheid. De zuivere lucht, de hoogte, de afwisseling tijdens de inspanning met stijgen en dalen, en natuurlijk het uitzicht op prachtige landschappen brengen lichaam en geest tot rust. Het effect van dat stappen is duidelijk zichtbaar, bijvoorbeeld bij mensen met prediabetes. Hun bloedwaarden verbeteren systematisch met de inspanning. Toch is het hooggebergte geen mensvriendelijke omgeving. Daarom is het nuttig stil te staan bij de risico’s.

Afdalen

Volgens Martin Burtscher, onderzoeker aan de universiteit van Innsbruck, overleven jaarlijks 4 op de 100.000 stappers hun uitstap in de Oostenrijkse bergen niet. Valpartijen (45%) en onverwachte hartproblemen waarbij het slachtoffer binnen het uur overlijdt (25%) zijn de belangrijkste oorzaken. De slachtoffers zijn in beide gevallen vooral mannen ouder dan 35 jaar.

Valpartijen in de Oostenrijkse Alpen zijn meestal het gevolg van struikelen over rotsen of uitschuiven op losse gravel, achterhaalde Martin Faulhaber, een collega van Burtscher. De leeftijd speelt mee, want de meeste slachtoffers zijn de 50 gepasseerd. De omstandigheden niet, want 90 % van de valpartijen doet zich voor bij goed wandelweer en op een gemarkeerd pad. Alcohol ook niet, want daarvan is bij minder dan 2 % van de ongevallen sprake.

Vooral afdalen is gevaarlijk: 75 % van alle valpartijen vindt dan plaats. Misschien komt dat door vermoeidheid. Langdurig dalen is slopend, zeker als je geregeld diep door de knieën moet, een beweging waarmee we niet vertrouwd zijn. De trap af lopen helpt als voorbereidende training, maar slechts gedeeltelijk, want het ruwe en onregelmatige karakter van bergpaden valt niet te vergelijken met dat van gestandaardiseerde trappen met leuning. Een ander aandachtspunt zijn wandelstokken: die blijven in de bergen weleens haperen achter rotsen en leiden zo tot valpartijen. Ook een (te) zware rugzak kan bijdragen tot evenwichtsverlies, maar duidelijke gegevens ontbreken.

Vooral afdalen is gevaarlijk: 75 % van alle valpartijen vindt dan plaats.

In Oostenrijk eindigde 6 % van de valpartijen met de dood. 72 % van de dodelijke slachtoffers zijn mannen, ook al vallen vrouwen bijna evenveel.

Blijf op de paden

In de Franse Alpen worden de meeste reddingsoperaties opgezet voor wandelaars, stelt Bastien Soulé van de Université Claude Bernard in Lyon. In 2012-2015 rukten de hooggebergteteams van de nationale gendarmerie er 99 maal voor uit; ruim 43 % van alle (230) reddingsoperaties in die periode. Voor bergbeklimmers rukten ze slechts 41 maal uit, voor andere activiteiten nog minder.

Het aantal overlijdens per interventie geeft een heel ander beeld (zie tabel 1). Bij slechts 4 op de 100 reddingsoperaties werd een dode wandelaar geborgen. Bij wildwaterreddingen telde men 35 dodelijke slachtoffers, bij basejumping zelfs 49. Met 15 doden op de 100 reddingen blijkt de wandelpaden verlaten een erg riskante zaak. De 23 dodelijke slachtoffers per 100 reddingsoperaties voor jagen, vissen en paddenstoelen plukken zetten dat nog extra in de verf.

In Frankrijk kun je natuurlijk niet om de unieke aantrekkingskracht van de Mont Blanc, de hoogste top van de Alpen, heen. Dat houdt blijkbaar extra risico’s in, want met 30 % van alle dodelijke bergsportslachtoffers is het ook veruit het gevaarlijkste massief.

Mannen en hun hart

Ook bij de slachtoffers van een plots hartprobleem, toch 25 % van alle overleden stappers in de Oostenrijkse Alpen, tekent zich een duidelijk risicoprofiel af, stelt Burtscher. 90 % van hen zijn mannen ouder dan 35 en 50 % overlijdt al de eerste dag. De mannen hebben gewoonlijk al een hartprobleem, al zijn ze zich daar niet altijd bewust van, en hun leefstijl is vrij passief. Heb je overgewicht, een sedentaire levensstijl en ben je kortademig bij inspanningen, dan behoor je volgens Burtscher tot de risicogroep en neem je het best vooraf contact op met je arts voor een grondig onderzoek en een voorafgaand trainingsprogramma dat het risico aanzienlijk doet afnemen. Hij raadt ook aan om de eerste nacht al door te brengen op de hoogte waar de activiteiten gepland zijn, en om het de eerste dag rustig te houden.

In de bergen op geluk rekenen loopt te vaak catastrofaal af.
In de bergen op geluk rekenen loopt te vaak catastrofaal af.© ISTOCK

Trekken in groep houdt bijkomende risico’s in. Mensen hebben de neiging het tempo van de groep te volgen en symptomen te negeren. Het zijn zaken waarvan men zich te laat rekenschap geeft en die net daarom duidelijk maken waarom een preventieve aanpak noodzakelijk is.

Glijpartijen

Vroeg in het seizoen worden stappers nog vaak geconfronteerd met plekken van sneeuw die is blijven liggen na de winter. Die sneeuwvelden betreden is hoogst riskant. Als je onderuit gaat en begint te glijden, bereik je binnen de kortste keren snelheden in de buurt van een vrije val, zelfs op hellingen die niet eens zo steil lijken. Heb je geen ervaring met zulke sneeuwvelden of heb je niet de nodige uitrusting bij, blijf er dan van weg. Glijpartijen eindigen al te vaak in zware kwetsuren of kunnen fataal zijn.

Er zijn erg veel risico’s waarvoor gewaarschuwd kan worden, maar al die waarschuwingen en tips zijn van nul en generlei waarde als je niet bereid bent kritisch naar jezelf te kijken.

Hoogteziekte is een ander en soms ronduit gevaarlijk probleem, dat zich al op 1.500 meter kan voordoen, zelfs bij jonge, gezonde mensen. Er wordt beweerd dat een voorbereiding in een hoogtekamer met zuurstofarme lucht leidt tot de nodige aanpassingen om de aandoening te voorkomen bij mensen die er gevoelig voor zijn. De voorbereiding lijkt niet schadelijk te zijn, maar er zijn toch ernstige twijfels over het nut ervan. Ter plaatse enkele dagen rustig acclimatiseren op een hoogte van 1.500 à 2.500 meter helpt wel. Zorg er verder voor dat je voldoende drinkt en geregeld rustdagen voorziet eens je boven 3.000 meter komt. Als je eerder last had van hoogteziekte, doe je er goed aan Diamox®mee te nemen. Overleg daarvoor eerst met je arts.

Er zijn erg veel risico’s waarvoor gewaarschuwd kan worden, maar al die waarschuwingen en tips zijn van nul en generlei waarde als je niet bereid bent kritisch naar jezelf te kijken. Bij gevaar reageren we allemaal verschillend. Sommigen bevriezen, anderen panikeren of worden net heel kalm en rationeel. Zelfkennis is cruciaal om jezelf en anderen veilig te houden of weer in veiligheid te brengen. In de bergen op geluk rekenen, loopt te vaak catastrofaal af.

Grenzen aan overlevingskansen

Aantal dodelijke slachtoffers per 100 individuele reddingsoperaties (met uitsluiting van de skigebieden en alle vermiste, zieke of ongedeerde personen)

– Basejumping 47

– Wildwater (rafting, kajak…) 35

– Jagen, vissen, paddenstoelen plukken 23

– Klimmen in besneeuwd terrein 20

– Wandelen buiten de paden 15

– Klimmen in gemengd terrein 13

– Beklimmen van rotswanden 10

– Via ferrata 11

– Canyoning 6

– Wandelen op paden 4

– Muurklimmen 2

Verder overlijdt 11 % van de slachtoffers na aankomst in het ziekenhuis, meestal binnen 24 uur. Het aantal sterfgevallen in de reddingshelikopter bedraagt slechts 1,8 %. Bron: European Journal of Sport Science. 2017; 17: 931-939. Gegevens: Franse nationale gendarmerie, 2012-2015.

De gevaren van bergwandelen: in de bergen op geluk rekenen loopt te vaak catastrofaal af
© ISTOCK

Gevaarlijke diertjes

Teken: laat je vaccineren

Teken zijn in ons land vooral berucht voor de verspreiding van de ziekte van Lyme. Dat geldt ook voor de bergen, maar in een aantal bosrijke gebieden in de Alpen worden ze ook gevreesd voor de verspreiding van een virus dat een ontsteking van de hersenvliezen en de hersenen, Frühsommer Meningoenzephalitis (FSME) of tick borne encephalitis (TBE), kan veroorzaken (8,9). In 1981 telde men in Oostenrijk nog 700 ziekenhuisopnamen voor de aandoening, maar dankzij massale vaccinatiecampagnes zijn dat er nog een 50-tal. Toch blijft Oostenrijk een hoogrisicogebied.

In Zuid-Duitsland, Zwitserland en Italië is het risico beperkt tot kleinere haarden. De kans dat je besmet raakt, is nochtans klein en zou 1 op de 300 beten door een besmette teek bedragen. Belangrijk, omdat slechts 1 op de 20 tot 1 op de 1.000 teken drager van het virus is. Er is nog een essentieel verschil met de ziekte van Lyme. Het virus kan al zeer kort na de beet doorgegeven worden, terwijl dat bij de ziekte van Lyme al snel 24 uur of langer duurt. Voor wie naar een hoogrisicogebied reist en nagenoeg constant in de natuur verblijft, is een vaccinatie bijgevolg een goed idee, want bij een volledige vaccinatie ben je minstens 20 jaar gerust.

De gevaren van bergwandelen: in de bergen op geluk rekenen loopt te vaak catastrofaal af
© ISTOCK

Vossenlintworm: geen paniek

De vossenlintworm, een parasiet die de lever fataal kan aantasten, is zeer verspreid in de Alpen, maar blijft voor de mens een zeldzame aandoening. In het Oostenrijkse Vorarlberg is bijna de helft van alle vossen besmet, en toch ziet men er slechts enkele menselijke infecties per jaar, soms zelfs geen. Oostenrijkse onderzoekers menen bovendien dat veel besmettingen via eigen huisdieren, met name honden, overgedragen worden. Je hoeft dus niet overmatig bevreesd te zijn voor de vossenlintworm, al blijf je natuurlijk het best weg van dode of levende vossen. Het risico op besmetting via ongewassen bosaardbeitjes, bosbessen, kruiden, enzovoort lijkt alvast veel lager dan beweerd. De wilde vruchten wassen kan natuurlijk nooit kwaad.

Een vaccin tegen de vossenlintworm is er niet.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content